Jak prawidłowo ustalić skład rodziny?

Odpowiedź:
W omawianej sprawie, do członków rodziny w rozumieniu przepisów ustawy wobec brzmienia definicji rodziny należy zaliczyć Wnioskodawcę, jego żonę oraz trójkę jego biologicznych dzieci (dwoje ze związku małżeńskiego, jedno z obecną partnerką). W takiej sytuacji jak przedstawiona w pytaniu, żona Wnioskodawcy – będzie członkiem jego rodziny, w rozumieniu art. 3 pkt 16 u.ś.r., niezależnie od deklarowanej okoliczności, że Wnioskodawca żyje z żoną w rozłączeniu i nie prowadzi z Nią wspólnego gospodarstwa domowego.
Wydaje się zatem, iż w tej sytuacji, to matka dziecka powinna złożyć wniosek o przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka, wówczas skład rodziny będzie kształtował się odmiennie.

 

Uzasadnienie:

Materialnoprawną podstawę w przedmiotowej sprawie stanowią przepisy ustawy z 28.11.2003 r. o świadczeniach rodzinnych - dalej u.ś.r.
I tak po myśli art. 2 u.ś.r. świadczeniami rodzinnymi są:

  1. zasiłek rodzinny oraz dodatki do zasiłku rodzinnego;
  2. świadczenia opiekuńcze: zasiłek pielęgnacyjny, specjalny zasiłek opiekuńczy oraz świadczenie pielęgnacyjne;
  3. 3) zapomoga wypłacana przez gminy, na podstawie art. 22a;
    1. świadczenia wypłacane przez gminy na podstawie art. 22b;
  4. jednorazowa zapomoga z tytułu urodzenia się dziecka;
  5. świadczenie rodzicielskie.

Zgodnie z art. 15b ust. 1 u.ś.r. z tytułu urodzenia się żywego dziecka przyznaje się jednorazową zapomogę w wysokości 1000 zł na jedno dziecko.
Jednorazowa zapomoga przysługuje matce lub ojcu dziecka, opiekunowi prawnemu albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli dochód rodziny w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty 1922,00 zł. Przepisy art. 5 ust. 4-4b, 7-9 i 11 stosuje się odpowiednio (ust. 2).
Zatem w pierwszej kolejności należy ustalić i wyliczyć dochód rodziny, dlatego też niezbędne jest prawidłowe ustalenie, kto wchodzi w skład rodziny, której dochód jest ustalany.
Definicję rodziny zawarto w art. 3 pkt 16 u.ś.r., zgodnie z którą aktualnie przez rodzinę należy rozumieć odpowiednio następujących członków rodziny: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z 4.04.2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów; do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
W przedstawionej w pytaniu sprawie, Wnioskodawca złożył wniosek o przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka, które posiada ze związku z partnerką. Przy czym Wnioskodawca jest żonaty, ale jak wskazuje z żoną nie mieszka i nie prowadzi gospodarstwa domowego. Dwoje starszych dzieci - które Wnioskodawca posiada ze związku z żoną zamieszkuje wspólnie z Nim, natomiast Wnioskodawca oświadcza, iż prowadzi gospodarstwo domowe wspólnie z partnerką. Wątpliwości budzi, czy w takiej sytuacji można przyznać ojcu wnioskowane świadczenie na najmłodsze dziecko oraz jak będzie wyglądał w takiej sytuacji skład osobowy rodziny.
W tym miejscu powołać się należy na utrwalony już w orzecznictwie pogląd, w myśl którego ustawodawca określając pojęcie rodziny uwzględnia status prawny, nie zaś stan faktyczny lub przesłankę wspólnego gospodarowania. Przepisy ustawy w ogóle nie przewidują możliwości badania faktycznych okoliczności dotyczących statusu rodziny dotyczących na przykład wspólnego gospodarowania czy zamieszkania (por. wyroki NSA z 23.09.2005 r., sygn. akt I OSK 150/05, LEX 192108, z 21.02.2008 r., sygn. akt I OSK 672/07, LEX nr 401677, z 8.10.2007 r., sygn. akt I OSK 320/07, LEX nr 376865, z 5.09.2007 r., sygn. akt I OSK 1814/06, LEX nr 399413).
W takiej zatem sytuacji jak przedstawiona w pytaniu, żona Wnioskodawcy – będzie członkiem jego rodziny, w rozumieniu art. 3 pkt 16 u.ś.r., niezależnie od deklarowanej okoliczności, że Wnioskodawca żyje z żoną w rozłączeniu i nie prowadzi z Nią wspólnego gospodarstwa domowego (aktualnie prowadzi gospodarstwo domowe z nową partnerką, która urodziła dziecko). Należy bowiem jeszcze raz podkreślić, że bez znaczenia dla ustalenia, czy określona osoba wchodzi w skład rodziny w rozumieniu przytoczonych przepisów jest fakt wspólnego gospodarowania.
W wyroku NSA z 26.04.2018 r., sygn. akt I OSK 133/18, czytamy, iż "małżonkowie aż do chwili ustania małżeństwa zawsze będą stanowili rodzinę i to niezależnie od tego, czy mają na utrzymaniu dzieci wspólne, czy też tylko dzieci jednego z małżonków. Kolejność użytych w definicji rodziny zwrotów nie jest przypadkowa i formułując ją w taki a nie inny sposób ustawodawca chciał położyć akcent na pierwszeństwo traktowania małżonków jako rodziny. Tylko wówczas, gdy osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia nie pozostaje w związku małżeńskim, należy przyjmować, że osoba ta jako rodzic dziecka będzie tworzyła rodzinę wraz z drugim rodzicem."
Mając na uwadze powyższe w omawianej sprawie, do członków rodziny w rozumieniu przepisów ustawy wobec ww. brzmienia definicji rodziny należy zaliczyć Wnioskodawcę, jego żonę oraz trójkę jego biologicznych dzieci (dwoje ze związku małżeńskiego, jedno z obecną partnerką). Wydaje się zatem, iż w tej sytuacji, to matka dziecka powinna złożyć wniosek o przyznanie jednorazowej zapomogi z tytułu urodzenia się dziecka, wówczas skład rodziny będzie kształtował się odmiennie.
Przy czym należy zaznaczyć, iż część doktryny, jak i orzecznictwa nie zgadza się z zaprezentowanym wyżej rozumieniem pojęcia rodziny zwracając uwagę, iż powołana wyżej definicja rodziny posługuje się zwrotem "odpowiednio" wskazując na różnych jej członków. Mając na względzie zasadę racjonalnego prawodawcy uznać należy, że świadomie zastosował on ten termin i nadał mu znaczenie prawne mające za zadanie ułatwienie odkodowania zawartej w tym przepisie normy prawnej. Odpowiednie stosowanie przepisu prawa nigdy nie nakazuje mechanicznego stosowania norm, o których mowa, ani nie zwalnia od obowiązku rozpatrzenia, w jakim sensie i zakresie oraz w jaki sposób należy je stosować w konkretnej sytuacji prawnej, tak aby były adekwatne do charakteru i rodzaju spraw. W wyroku z 14.02.2012 r. NSA podkreślił, że gdyby intencją ustawodawcy było obligatoryjne zaliczenie do rodziny wszystkich wymienionych w art. 3 pkt 16 osób w przepisie tym nie umieszczono by słowa "odpowiednio". Z treści tego przepisu nie można wyprowadzić sztywnej reguły, która określałaby w konkretnej sytuacji życiowej, które osoby należy zaliczyć do rodziny. Ustawodawca zobowiązał organ do analizy tej kwestii w odniesieniu do każdej konkretnej sprawy właśnie poprzez użycie słowa "odpowiednio", najwyraźniej uznając, że możliwe komplikacje stosunków rodzinnych nie są materią, którą można i należy regulować sztywno i kazuistycznie (wyrok NSA z 14.02.2012 r., sygn. akt I OSK 1709/11). Natomiast w wyrokach z 13.09.2017 r., sygn. akt I OSK 2955/16 oraz z 10.01.2018 r., sygn. akt 2956/16, Naczelny Sąd Administracyjny przyjął, że w ramach ustalania członków rodziny zwrot "odpowiednio", umożliwia w wyjątkowych okolicznościach sprawy pominięcie małżonka wnioskodawcy.