Nowelizacja z 9 marca 2023 r. kodeksu postępowania cywilnego dokonana (Dz. U. poz. 614) wprowadziła szereg zmian. Część z nich weszła w życie już 15 kwietnia 2023 r., zaś większość obowiązuje od 1 lipca 2023 r. Najpóźniej, bo dopiero 1 października 2023 r. wejdzie w życie nowelizacja art. 1025 par. 1 pkt 3 k.p.c. który wprowadzi kolejną – bardzo ważną – zmianę w zakresie podziału sumy uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości.
Czytaj też: Nowelizacja kpc to również zmiany dotyczące arbitrażu
Kolejność zaspokajania wierzycieli w egzekucji
Co do zasady art. 1025 k.p.c. mówi o kolejności zaspokajania wierzycieli w toku egzekucji. Podział ten odbywa się przede wszystkim w oparciu o zasadę uprzywilejowania niektórych wierzytelności. Lipcowa nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego w tym zakresie wzmocniła przede wszystkim pozycję wierzycieli alimentacyjnych. Zmiany dokonano jednak także w zakresie art. 1025 par. 1 pkt 3 k.p.c. – z jej wprowadzeniem ustawodawca czekał najdłużej, ale modyfikacje które wprowadza mogą mieć bardzo duże znaczenie z punktu widzenia zaspokojenia poszczególnych wierzycieli.
Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym wprowadzane przez nowelizację k.p.c. z 9 marca 2023 r. >
Należności zasądzone w postępowaniu karnym uprzywilejowane przez ustawodawcę
Począwszy bowiem od 1 października 2023 roku zgodnie z ww. przepisem do trzeciej kategorii zaspokojenia w toku postępowania egzekucyjnego zostaną dodane należności zasądzone na rzecz pokrzywdzonego lub osób wykonujących prawa pokrzywdzonego w postępowaniu karnym. Jest to zmiana bardzo istotna, gdyż polega ona na zrównaniu w pierwszeństwie np. zasądzonego w postępowaniu karnym obowiązku naprawienia szkody z należnościami za pracę za okres trzech miesięcy. Jednocześnie ustawodawca w sposób znaczący uprzywilejował należności zasądzone w postępowaniu karnym w porównaniu z takimi samymi należnościami, ale np. zasądzonymi w postępowaniu cywilnym. Jeśli zatem w danej sytuacji wierzyciel ma możliwość dochodzenia roszczenia zarówno w postępowaniu karnym, jak też cywilnym – powinien rozpocząć od procesu karnego (a najlepiej dążyć do zaspokojenia swojej wierzytelności dwutorowo, jednocześnie w obydwu postępowaniach).
Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z uwzględnieniem zmian wynikających z nowelizacji k.p.c. z 9 marca 2023 r. >
Wydaje się także, że ustawodawca w sposób świadomy wprowadzoną nowelizacją osłabił gwarantującą dotychczas skuteczne (a przede wszystkim pewne) zabezpieczenie interesów wierzyciela hipotekę. Dlaczego? Spójrzmy na poniższy stan faktyczny.
Przykład: Dobry Bank S.A. udziela Joannie Z. kredytu na zakup nieruchomości. Jako zabezpieczenie zawartej umowy strony ustanawiają hipotekę na powyższej nieruchomości. Joanna Z. przestaje terminowo spłacać kredyt, Dobry Bank S.A. wypowiada umowę, pozywa kredytobiorczynię i po kilku latach procesu uzyskuje prawomocny wyrok zasądzający 400 tys. zł.
W czasie problemów ze spłatą kredytu udzielonego przez Dobry Bank S.A. Joanna Z. – bezrobotna kredytobiorczyni – fałszuje zaświadczenia związane ze swoim zatrudnieniem. Spreparowane dokumenty przedkłada do wniosku kredytowego w Sprytny Bank S.A., w którym udaje się jej uzyskać nowy kredyt. Prawda wychodzi na jaw, Sprytny Bank S.A. składa zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa. Sąd karny skazuje Joannę Z. oraz orzeka na rzecz Sprytny Bank S.A. obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w wysokości 200 tys. zł.
W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko Joannie Z. jedynym majątkiem, z którego mogą się zaspokoić wierzyciele jest nieruchomość (zabezpieczona hipotecznie). Nieruchomość zostaje sprzedana – do podziału pomiędzy wierzycieli pozostaje 150 tys. zł. Całość wyegzekwowanej sumy otrzymuje Sprytny Bank S.A.
Powyższa hipotetyczna sytuacja pokazuje, że hipoteka postrzegana przez pryzmat wprowadzonej nowelizacji nie jest już aż tak skutecznym zabezpieczeniem wierzytelności. Wierzyciel, który dzisiaj posiada wierzytelność zabezpieczoną hipotecznie, może zostać zaspokojony później (lub wcale) niż wierzyciel, który udzielił kredytu później, ale uzyskał obowiązek naprawienia szkody w postępowaniu karnym.
Czytaj też w LEX: Zmiany w postępowaniu egzekucyjnym w związku z nowelizacją KPC 2023 >
Ratio legis?
Uprzywilejowanie w ten sposób należności zasądzonych w toku postępowania karnego to bardzo istotny przywilej egzekucyjny. W uzasadnieniu projektu ustawy wprowadzającej niniejszą zmianę nie ma wyjaśnienia przesłanek, którymi kierowano się modyfikując ww. przepis w opisany powyżej sposób. Wydaje się, że założeniem ustawodawcy było uprzywilejowanie wierzytelności zasądzonych w postępowaniu karnym, gdyż wynikają z przestępstwa. Ratio legis wprowadzonej modyfikacji to przyjęcie, że spłata należności, do których dłużnik doprowadził świadomie i umyślnie, powinna być obarczona określoną sankcją dla dłużnika – z jednej strony i określonym przywilejem dla pokrzywdzonego wierzyciela – z drugiej. Jak zaś pokaże najprawdopodobniej praktyka – konsekwencje tej nowelizacji najbardziej odczują pozostali wierzyciele dłużnika, w tym hipoteczni. Zmieni się bowiem jedynie kolejność zaspokajania należności, która nie ma wpływu na wysokość majątku posiadanego przez dłużnika.
Agata Duda-Bieniek, radca prawny, doradca restrukturyzacyjny w RESIST Restrukturyzacje
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
