Beata Dązbłaż: Załóżmy, że jestem 50-letnią pacjentką, dużo słyszałam w mediach o zachorowaniu na krztusiec w zeszłym sezonie i postanowiłam, że teraz się zaszczepię. Co mam zrobić, od czego zacząć?
Dr Ilona Małecka: Po pierwsze to bardzo dobra decyzja, bo szczepienia nie są tylko domeną dzieci. Trzeba podkreślić, że portfolio szczepień dla osób dorosłych jest całkiem spore i coraz bardziej się powiększa. W sytuacji, o którą Pani pyta, są dwie drogi. Pierwsza to poradnia podstawowej opieki zdrowotnej (POZ), w której mam złożoną deklarację wyboru lekarza POZ. W swojej przychodni zawsze można zapytać o szczepienia. Świetnie do tego nadaje się, moim zdaniem, teleporada. W jej ramach lekarz POZ może od razu wystawić nam receptę na szczepienie. Po wykupieniu szczepionki możemy wrócić do przychodni, gdzie zostaniemy zakwalifikowani do szczepienia. Może to zrobić pielęgniarka, bo osoby dorosłe nie muszą być kwalifikowane do szczepienia tylko przez lekarza. W przychodni zostaniemy po kwalifikacji zaszczepieni, co zostanie odnotowane w elektronicznej karcie szczepień, a potem pokaże się na naszym Internetowym Koncie Pacjenta (IKP).
Druga możliwa droga to apteka, która realizuje szczepienia. Nie robi tego każda apteka, więc wcześniej warto to sprawdzić, np. na stronie NFZ albo po prostu zapytać w aptece. W aptece możemy realizować szczepienie z uznaniem refundacji recepty na szczepionkę. Jeśli oczywiście zaliczamy się do grupy, której przysługuje refundacja. Za samo podanie szczepienia w aptece płaci aktualnie NFZ. Do szczepienia zakwalifikuje nas farmaceuta, poda szczepionkę i uzupełni dane w elektronicznej karcie szczepień, a potem będziemy to mieli w IKP. Jest to bardzo wygodna forma, bo zawsze w IKP możemy sprawdzić, kiedy byliśmy szczepieni i kiedy musimy przyjąć kolejną dawkę przypominającą.
To są dwie najprostsze metody zaszczepienia się. Jest oczywiście jeszcze trzecia droga - w komercyjnych punktach szczepień, ale wtedy już pacjent musi za to zapłacić.
Skąd mam wiedzieć, będąc osobą dorosłą, na co powinnam się zaszczepić i kiedy powinnam to zrobić? Jak mogę zaplanować swój kalendarz szczepień?
Należy w tym celu wykorzystać kontakt ze swoim lekarzem podstawowej opieki zdrowotnej. Jak już mówiłam, świetnie do tego nadaje się teleporada, czyli nawet bez konieczności na początku osobistej wizyty w przychodni. Z lekarzem należy omówić swój plan szczepień. Plany szczepień są też przygotowane dla populacji dorosłych, ale też dla populacji dorosłych obciążonych jakimiś schorzeniami. Takie propozycje kalendarzy szczepień dla dorosłych przygotowało Polskie Towarzystwo Wakcynologii. W zakładce „Szczepienia dorosłych” jest kilkanaście programów szczepień przygotowanych specjalnie dla osób dorosłych, które uwzględniają nie tylko wiek pacjenta, ale i współwystępowanie chorób przewlekłych. Jest na przykład osobny kalendarz szczepień dla osób z chorobami układu krążenia, z cukrzycą, dla pacjentów z zaburzeniami odporności czy przewlekłą chorobą nerek, czy dla kobiet w ciąży. Możemy tam odszukać swój profil chorobowy i sprawdzić, jak to może wyglądać. Jasno jest tam przekazane co, kiedy i ile dawek w określonej sytuacji chorobowej należy przyjąć. Natomiast dla osób, które nie korzystają z komputera, zawsze pierwszym źródłem informacji o szczepieniach jest jego lekarz rodzinny. Takich informacji udzieli nam też pielęgniarka POZ lub w punkcie szczepień, a także farmaceuta w aptece, która prowadzi szczepienia.
Czytaj też w LEX: "Moje Zdrowie" – praktyczny przegląd programu >
Czy jakieś szczepienia są obowiązkowe dla osób dorosłych?
Nie, nie ma obowiązkowych szczepień dla dorosłych, tak jak to funkcjonuje w przypadku szczepień dzieci. Wszystkie są szczepieniami zalecanymi, to znaczy rekomenduje się je do wykonania w określonym wieku albo przy współistnieniu jakiegoś określonego schorzenia. Ale w odróżnieniu od dzieci, szczepienia zalecane wcale nie muszą oznaczać szczepień płatnych, bo tak jest w pediatrii. Tylko są to szczepienia rekomendowane, ale pacjent może otrzymać je zupełnie bezpłatnie, jeśli ma takie uprawnienia, np. seniorzy w wieku 65 plus mają nieodpłatne szczepienie przeciwko grypie. Konieczna jest tyko odpowiednia recepta od lekarza. W przypadku seniorów 65 plus, lekarz wpisuje oznaczenie „S” i pacjent odbiera szczepionkę w aptece. Dla tej grupy ta szczepionka objęta się 100-procentową refundacją. Bardzo podobnie jest ze szczepionką przeciw grypie dla kobiet w ciąży, tylko na recepcie powinno być oznaczenie „C”, szczepionka jest dla tych kobiet bezpłatna.
Jaka jest świadomość potrzeby szczepień wśród dorosłych Polaków?
Niewątpliwie pandemia Covid-19 otworzyła bardziej niż do tej pory populację osób dorosłych na szczepienia, chociażby dzięki Narodowemu Programowi Szczepień przeciw Covid-19, który zaczął się właśnie od seniorów, a potem wszystkich osób dorosłych. Na pewno to był punkt otwarcia, jednak jeśli chodzi o Polskę, to nadal zainteresowanie szczepieniami nie jest duże w porównaniu z innymi krajami europejskimi. W Polsce w zeszłym sezonie zaszczepiło się przeciw grypie niewiele ponad 4 proc. populacji. To jest dramatycznie niższa liczba niż np. w Hiszpanii czy Portugalii, gdzie te odsetki sięgają 70-90 proc. pacjentów. Nadal Polacy nie wierzą w szczepienia i bagatelizują ich znaczenie.
Takim przykładem jest szczepienie przeciwko grypie. Niechętnie po nie sięgamy, bo uważamy, że grypa nas nie dotyczy, że np. nigdy nie chorowaliśmy na grypę, w związku z czym nigdy na nią nie zachorujemy. To jest najczęstsze przekonanie, które w mojej ocenie, medycznie kompletnie nie ma uzasadnienia. W kwestii edukacji naszych pacjentów mamy jeszcze bardzo wiele do zrobienia.
Czytaj też: W tym sezonie szczepienia przeciw grypie darmowe dla wielu pacjentów
Jakie mity najczęściej słyszy Pani na temat szczepień osób dorosłych?
Mity najczęściej dotyczą tego, że np. po szczepieniu na grypę można bardzo ciężko na nią zachorować. A to jest absolutnie niemożliwe, bo w szczepionce nie ma całego żywego wirusa, który jest w stanie wywołać chorobę. Dużo mitów dotyczy także działań niepożądanych, czyli tzw. odczynów poszczepiennych.
Wydaje mi się, że najwięcej tych mitów spotykam właśnie w odniesieniu do szczepienia przeciwko grypie. Jeszcze jest taki, że jak już raz się zaszczepię, to trzeba się szczepić co roku. Absolutnie nie ma takiej zależności. Szczepimy się co roku, bo szczepionka jest co roku aktualizowana. Trudno jest dorosłym osobom zaufać w szczepienia, i właściwie nie wiadomo skąd taki opór.
U dzieci szczepienia idą trochę siłą rozpędu, bo jest obowiązkowy kalendarz szczepień, choć i tak w ostatnich latach rośnie populacja rodziców nie wyrażających zgody na szczepienie. Natomiast u osoby dorosłej szczepienie musi być poprzedzone świadomą decyzją i to jest dużo trudniejszy i żmudniejszy proces. Pacjent po pierwsze powinien mieć wiedzę, że takie szczepionki są, że może z nich skorzystać i uchronić siebie przed ciężkimi infekcjami, groźnymi powikłaniami i pogarszaniem ogólnego stanu zdrowia. Szczepienia są bowiem skuteczną i bezpieczną metodą zapobiegania groźnym chorobom.
Cena promocyjna: 59.6 zł
|Cena regularna: 149 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 74.5 zł
To nie tylko profilaktyka?
Często osoby dorosłe tak myślą, że w tych szczepieniach np. przeciwko półpaścowi, grypie chodzi tylko o profilaktykę infekcji. A dane pokazują, że walczymy o jeszcze coś bardzo ważnego. Bo pacjentowi np. z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc albo w trakcie chemioterapii choroby nowotworowej infekcja taka jak choćby grypa może bardzo pogorszyć stan zdrowia czy rokowania. Infekcja może tak zdestabilizować stan tego pacjenta i mu zaszkodzić, że jego życie nigdy nie będzie już takie jak przedtem. Starszy pacjent traci samodzielność, bo grypa położyła go na trzy tygodnie do łóżka i nie jest już potem w stanie samodzielnie funkcjonować jak przed chorobą. Zatem u osób starszych z wielochorobowością nie chodzi tylko o profilaktykę choroby infekcyjnej, ale też o to, żeby jego kondycja zdrowia i jakość życia po tak ciężkiej infekcji nie uległy istotnemu pogorszeniu, ale żeby były co najmniej na takim samym poziomie.
Choroby przewlekłe nie są przeciwskazaniem do szczepień u osób dorosłych?
Absolutnie nie, a wręcz zgoła przeciwnie. Choroby przewlekłe są impulsem do tego, żeby pomyśleć o programie szczepień dla siebie. Chodzi o ułożenie dla siebie bezpiecznego planu działania i zabezpieczenia się przeciwko tym chorobom. Takim klasycznym przykładem, co w tym programie powinno się znaleźć, to właśnie szczepienie przeciwko grypie, Covid-19, RSV, krztuścowi czy półpaścowi. Choroby przewlekłe są wskazaniem do szeregu szczepień. Nigdy nie jest się aż tak bardzo chorym, żeby nie poddać się tej profilaktyce, ponieważ korzyść, jaką pacjent odniesie daleko przewyższa jakiekolwiek ryzyko związane z tą interwencją. Musimy pamiętać, że każda infekcja destabilizuje nasz stan zdrowia i przebieg tych przewlekłych schorzeń. Pogarsza go, a tym samym pogarsza jakość naszego życia.
Czy osoby dorosłe mają jakiekolwiek inne przeciwskazania do szczepień?
Przeciwskazania u osób dorosłych nie różnią się w kontekście kwalifikacji do szczepień od ogólnie przyjętych zasad, które obowiązują w przypadku dzieci. Nie ma zasadniczo przeciwskazań, a jedynie wskazaniem do czasowego odroczenia szczepienia może być infekcja z gorączką. Wtedy odraczamy szczepienia do czasu, aż objawy infekcji ustąpią.
Trwałym przeciwwskazaniem do konkretnego szczepienia jest nasilona reakcja alergiczna (anafilaktyczna), po poprzedniej dawce tej szczepionki lub na składnik zawarty w szczepionce. Wszystkie inne sytuacje są względne, na przykład fakt leczenia immunosupresyjnego, gdzie celowo obniża się aktywność układu odpornościowego może być wręcz wskazaniem do pewnych szczepień. Ostatecznie zawsze decyduje lekarz.
Gdzie szukać rzetelnych informacji o szczepieniach?
Zawsze rzetelnym źródłem informacji o szczepieniach będzie lekarz czy pielęgniarka w poradni POZ, ale także farmaceuta w aptece. Polecam także bardzo gorąco stronę szczepienia.info Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego Państwowego Instytutu Badawczego. Na tej stronie można znaleźć informacje zarówno dla profesjonalistów, jak i pacjentów, przygotowane w bardzo przystępnej graficznie formie. Wiarygodnym źródłem informacji o szczepieniach będzie też strona Medycyny Praktycznej dla pacjenta, strona Ministerstwa Zdrowia, Państwowego Zakładu Higieny i Głównego Inspektora Sanitarnego.
Jakie są oczywiste korzyści ze szczepienia w wieku dorosłym?
Po pierwsze, unikamy groźnych chorób, które z racji wieku i chorób współistniejących mogą mieć bardzo ciężki przebieg. A jak pokazała pandemia Covid-19, mogą też skończyć się zgonem pacjenta. Poza tym unikamy dzięki szczepieniom destabilizacji przebiegu naszych przewlekłych schorzeń. Zatem dbamy o komfort życia i przedłużamy dobrą jakość życia i co niezwykle istotne - samodzielność. Nie jesteśmy też źródłem zakażenia dla innych, np. dziadek czy babcia, którzy szczepią się przeciwko grypie nie są źródłem zakażenia dla wnuków. A więc efekt populacyjny, choć jak pokazał Covid, to jest często ostatnim argumentem dla nas, aby się szczepić – właśnie fakt, że szczepimy się także dla innych. A przecież w ten sposób kreujemy odporność populacyjną, z której każdy z nas może skorzystać i jej potrzebować.
Bardzo chciałabym, żeby Polacy zmienili swoje myślenie o szczepieniach, żebyśmy traktowali je jako naprawdę wielkie dobrodziejstwo medycyny, dzięki któremu możemy uniknąć ciężkich chorób i utrzymać się w długim zdrowiu. A żyjemy coraz dłużej. Nie dajmy sobie przerwać tego życia przez chorobę, której można zapobiec szczepieniami. Traktujmy szczepienia jako przepustkę do życia w starości, ale starości na dobrym poziomie, gdzie jesteśmy samodzielni i samowystarczalni. Abyśmy mogli cieszyć się tą jesienią naszego życia w dobrym zdrowiu. Szczepienia są w stanie nam w tym pomóc.
Sprawdź w LEX: Czy położna może przeprowadzić szczepienie przeciwko grypie osoby dorosłej? >
Dr Ilona Małecka jest lekarzem pediatrą, adiunktem w Katedrze i Zakładzie Profilaktyki Zdrowotnej Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, w Oddziale Obserwacyjno-Zakaźnym Wielkopolskiego Centrum Pediatrii w Poznaniu. Członek Zarządu Polskiego Towarzystwa Wakcynologii.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
