1. Rola szpitalnych oddziałów ratunkowych

Szpitalne oddziały ratunkowe (SOR) są wpisane w system bezpieczeństwa narodowego i bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli. System ratownictwa medycznego ma zapewnić skuteczny i szybki dostęp do leczenia medycznego każdej osobie znajdującej się w sytuacji zagrożenia życia lub zdrowia. Szpitalny oddział ratunkowy może funkcjonować jedynie w strukturze podmiotu leczniczego. Zgodnie z definicją z art. 3 ust. 9 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.) – dalej u.p.r.m. – jest to komórka organizacyjna szpitala w rozumieniu przepisów ustawy o działalności leczniczej, stanowiąca jednostkę systemu, udzielająca świadczeń opieki zdrowotnej osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.

System ratownictwa medycznego składa się z:

  • zespołów ratownictwa medycznego;
  • szpitalnych oddziałów ratunkowych.

Główne założenia organizacji systemu ratownictwa medycznego to:

  • maksymalne skrócenie czasu od zaistnienia nagłego zagrożenia do rozpoczęcia leczenia na oddziale specjalistycznym;
  • dostarczenie odpowiednich sił i środków na miejsce zdarzenia;
  • rozpoczęcie leczenia i stabilizacji funkcji życiowych już na miejscu zdarzenia, a następnie kontynuowanie ich na wszystkich etapach działań.

S.O.R.

Szpitalny oddział ratunkowy jest jednym z etapów udzielania pomocy medycznej osobom pokrzywdzonym. Na tym etapie podejmowane jest leczenie ratunkowe, które obejmuje diagnostykę pacjenta, stabilizację czynności życiowych pacjenta, a w dalszej kolejności ustalenie kolejnych etapów leczenia poprzez na przykład przekazanie na inny oddział. Zgodnie z § 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 3 listopada 2011 r. w sprawie szpitalnego oddziału ratunkowego (Dz. U. Nr 237, poz. 1420) – dalej r.s.o.r. – szpitalny odział ratunkowy udziela świadczeń opieki zdrowotnej polegających na wstępnej diagnostyce oraz na podjęciu leczenia w zakresie niezbędnym dla stabilizacji funkcji życiowych osób, które znajdują się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Jest to etap pomiędzy leczeniem przedszpitalnym a leczeniem już specjalistycznym. Najczęściej na tym etapie zapadają kluczowe decyzje dotyczące zdrowia i dalszego etapu leczenia pacjenta. Na tym etapie leczenia dodatkową trudnością jest fakt, iż często z uwagi na stan zdrowia pacjenta nie ma możliwości współpracy pomiędzy pacjentem a personelem medycznym.

2. Wybrane przykłady problemów prawnych związanych z funkcjonowaniem szpitalnego oddziału ratunkowego

Przykład 1

Czy każdy pacjent, z każdym problemem zdrowotnym powinien uzyskać pomoc w szpitalnym oddziale ratunkowym?

Szpitalny oddział ratunkowy nie udziela wszystkich świadczeń zdrowotnych. W przypadku nagłego zachorowania, które nie jest nagłym zagrożeniem życia, świadczeń zdrowotnych udziela lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Jeżeli lekarz rodzinny nie jest dostępny, wtedy pomoc medyczną udzielają przychodnie, które świadczą usługi poza godzinami praca lekarza POZ. W szpitalnym oddziale ratunkowym przykładowo nie dokonuje się:

  •  zmiany opatrunków,
  • zleconych iniekcji,
  • zdejmowania szwów,
  • przepisywania leków, które się pacjentowi skończyły, a są zlecone do systematycznego przyjmowania,
  • nie wydaje się rutynowego zaświadczenia o stanie zdrowia,
  • nie wykonuje się badań dodatkowych bądź konsultacji specjalistycznych zleconych w ramach wcześniejszego leczenia.

Natomiast każdy pacjent znajdujący się w „stanie nagłym” powinien otrzymać konieczne świadczenie zdrowotne. „Termin stan nagły nie może być rozumiany inaczej, niż określa to art. 3 pkt 1 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym w związku z art. 5 pkt 33 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej, a jeżeli tak, to należy rozumieć, że sam fakt przyjęcia pacjenta bez skierowania właściwego lekarza do szpitala, z pominięciem procedury określonej w art. 20 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 z późn. zm.), oznacza, że pacjent znajduje się w stanie, w którym odmówienie pomocy medycznej może skutkować utratą zdrowia lub życia, a więc w stanie nagłym, wymagającym niezwłocznego udzielenia świadczenia, chyba że z dokumentacji lekarskiej sporządzonej w dniu przyjęcia wynika co innego”3. W sytuacji gdy z dokumentacji medycznej sporządzonej w dniu przyjęcia nie wynika nic innego, sam fakt przyjęcia pacjenta bez skierowania właściwego lekarza do szpitala, z pominięciem wpisu na listę oczekujących, oznacza, że pacjent znajduje się w stanie, w którym odmówienie pomocy medycznej może skutkować utratą życia lub zdrowia, a więc w stanie nagłym, wymagającym niezwłocznego udzielenia świadczenia.

Przykład 2

Jak długo pacjent powinien przebywać na SOR?

Przepisy prawne nie regulują kwestii długości pobytu pacjenta w SOR, najczęściej zagadnienie to jest regulowane w regulaminie organizacyjnym podmiotu leczniczego (art. 24 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (Dz. U. Nr 112, poz. 654 z późn. zm.)). Dąży się, aby pobyt pacjenta nie przekraczał 24 godzin, ale długość pobytu powinien wyznaczać stan zdrowia pacjenta.

Przykład 3

Jakie prawa pacjenta w szczególności dotyczą SOR?

W szpitalnym oddziale ratunkowym powinny być przestrzegane prawa pacjenta zgodnie z ustawą z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 159), ulegają one jednak pewnym modyfikacjom. W szczególności pacjent ma prawo do:

  • uzyskania świadczeń zdrowotnych adekwatnych do stanu zdrowia pacjenta; oprócz świadczeń, których nie udziela się w SOR (zob. przykład 1);
  • prywatności i bezpieczeństwa;
  • informacji o stanie zdrowia osoby najbliższej i kontaktu z nią;
  • wyrażenia zgody na zabiegi medyczne, po uprzednim prawidłowym przekazaniu informacji;
  • znajdując się w stanie nagłym, do uzyskania świadczeń zdrowotnych, a podmiot medyczny ma obowiązek natychmiastowego udzielenia świadczenia zdrowotnego;
  • możliwość wyboru świadczeniodawcy, jeśli sam się zgłasza na SOR, natomiast w sytuacji, gdy pacjent jest transportowany do SOR, wtedy jego prawo do wyboru świadczeniobiorcy jest wyłączone.


Przykład 4

Czy personel medyczny SOR korzysta ze szczególnej ochrony prawnej?

Personel medyczny – lekarze i pielęgniarki, ratownicy – podczas udzielania świadczeń zdrowotnych ratujących życie korzystają z ochrony prawnej przewidzianej dla funkcjonariusza państwowego. Oznacza to, że każdy przejaw agresji słownej bądź fizycznej jest ścigany z urzędu. Ochrona prawna przysługuje lekarzowi, pielęgniarce, ratownikowi podczas i w związku z wykonywaniem czynności polegających na udzielaniu świadczeń zdrowotnych ratujących życie i zdrowie pacjenta. Uregulowania te znajdujemy w:

  • art. 44 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn.: Dz. U. z 2011 r. Nr 277, poz. 1634 z późn. zm.),
  • art. 11 ustawy z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. Nr 174, poz. 1039 z późn. zm.),
  • art. 5 ust. 1 u.p.r.m.

Ponadto objęcie ochroną prawną oznacza, iż:

  • personel w sytuacjach wskazanych w ustawie podlega ochronie prawnej przewidzianej dla funkcjonariusza publicznego;
  • przestępstwa popełnione na szkodę funkcjonariusza publicznego ścigane są z oskarżenia publicznego;
  • czynna napaść na funkcjonariusza publicznego jest surowiej karana przez kodeks karny;
  • odpowiedzialność za napaść na funkcjonariusza została uregulowana odrębnymi przepisami kodeksu karnego;
  • kodeks karny przewiduje odpowiedzialność karną zarówno za agresję słowną, jak i fizyczną.


Przykład 5

Czy ratownik medyczny może pracować w SOR?

Wątpliwości prawne budzi zagadnienie, czy ratownik medyczny może być zatrudniony w SOR, czy tylko udzielać świadczeń zdrowotnych poza tym oddziałem. Przepisy prawa wprost nie wskazują miejsca, gdzie ratownik medyczny ma wykonywać swoją pracę, przepisy w tym zakresie są niejasne i mogą być w skrajny sposób interpretowane. Przychylając się do możliwości pracy ratownika w SOR, przytoczyć należy następujące akty prawne:

  • art. 33 ust. 1 u.p.r.m. stanowi, iż jednostki systemu, w tym szpitalny oddział ratunkowy, centrum urazowe oraz jednostka organizacyjna szpitala wyspecjalizowana w zakresie udzielania świadczeń zdrowotnych niezbędnych dla ratownictwa medycznego niezwłocznie udzielają niezbędnych świadczeń opieki zdrowotnej pacjentowi urazowemu albo osobie w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Natomiast ratownik (art. 11 ust. 1 pkt 2 u.p.r.m.) ma obowiązek podjęcia medycznych działań ratunkowych w sytuacji, gdy pacjent znajduje się w stanie nagłego zagrożenia życia (definicja nagłego stanu zagrożenia została zawarta w art. 3 ust. 8 u.p.r.m.). W SOR, z założenia ustawowego, wykonuje się medyczne czynności ratunkowe. Medyczne czynności ratunkowe oprócz innych uprawnionych osób może wykonywać również ratownik medyczny. Wymienione zaś w art. 11 u.p.r.m. uprawnienia ratownika do wykonywania medycznych czynności ratunkowych nie wskazują miejsca ich wykonywania, zatem zdaniem autora można je wykonywać również w SOR;
  • na możliwości zatrudnienia ratownika w SOR wskazywać może również fakt, iż jeżeli przyjrzymy się zakresowi czynności, jakie może on wykonać, np. pod nadzorem lekarza, to czynności te ze względów technicznych mogą być wykonywane na przykład w ramach SOR – załącznik nr 2 do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 grudnia 2006 r. w sprawie szczegółowego zakresu medycznych czynności ratunkowych, które mogą być podejmowane przez ratownika medycznego (Dz. U. z 2007 r. Nr 4, poz. 33 z późn. zm.)5;
  • również § 13 r.s.o.r. wskazuje minimalne zasoby kadrowe, a więc tym bardziej możliwe jest zatrudnienie większej ilości osób, w tym ratowników medycznych. To minimum wskazane w tym przepisie musi być spełnione, aby w sposób prawnie skuteczny mógł funkcjonować SOR.

(...)

Fragment komentarza zamieszczonego w całości w publikacji Serwis Prawo i Zdrowie