Obecne ustawodawstwo nie obejmuje istotnych kwestii dotyczących zasad postępowania wobec pacjenta u kresu życia (np. w zakresie postępowania z pacjentem niezdolnym do podjęcia decyzji) - wynika z analiz Komisji ds. Zdrowia przy Rzeczniku Praw Obywatelskich. Zajmując się pacjentem u kresu życia, lekarz rozstrzyga pomiędzy obowiązkiem ratowania a prawem chorego do godnej śmierci. Brak regulacji prawnych, jak w takich sytuacjach postępować, naraża pacjenta na dodatkowe cierpienie, a lekarza na ryzyko odpowiedzialności, także karnej. – Powoduje to, że lekarz wielokrotnie odwleka moment, w którym postanawia nie podejmować dalszych działań. Art. 30 Konstytucji RP o prawie do godności można interpretować w ten sposób, że gwarantuje on każdemu prawo do godnego życia bez bólu i bez cierpienia – zaznaczał Piotr Mierzejewski, dyrektor Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego Biura RPO, podczas posiedzenia Komisji Ekspertów ds. Zdrowia przy Rzeczniku Praw Obywatelskich.
Odchodzić godnie
Dr n. med. Maria Grzegorzewska, kierownik Oddziału Opieki Paliatywno-Hospicyjnej, wraz z Zespołem Opieki Domowej przy WSPR, podczas posiedzenia komisji, przedstawiła niezbędne czynniki, które muszą być spełnione, aby pacjent do końca mógł żyć godnie, a także godnie odchodzić:
- uważność personelu na często szybko zmieniający się stan pacjenta - co daje poczucie bezpieczeństwa;
- profesjonalizm i multidyscyplinarność zespołu medycznego w procesie terapeutycznym/ towarzyszeniu pacjentowi;
- dostęp do informacji o chorobie, rokowaniu i zmieniającym się stanie pacjenta - rozłożony w czasie, dostosowany do możliwości intelektualnych i psychicznych pacjenta i rodziny.
Aby zrealizować takie założenia, potrzeba m.in. czasu dla pacjenta i rodziny, odpowiednich zasobów liczbowych personelu, wykwalifikowanej kadry medycznej, zasobów psychicznych personelu, finansowania oraz zmian legislacyjnych.
,,Umierać po ludzku"
Fundacja Agora i Fundacja Hospicyjna prowadzi akcję społeczną ,,Umierać po ludzku". Wzoruje się ona na inicjatywie ,,Rodzić po ludzku", a jej organizatorzy chcą uwrażliwić społeczeństwo na fakt, że każdy człowiek zasługuje na godne traktowanie przez całe życie, także u jego kresu. Dr n. med. Marta Kawalec-Książek, specjalistka anestezjologii i intensywnej terapii oraz medycyny paliatywnej zaznaczyła, że poza zmianami w prawie konieczne są szkolenia podyplomowe - kursy z medycyny paliatywnej oraz przeznaczenie środków na społeczne akcje informacyjne.
Anna Jochim-Labuda podkreśla też rolę tzw. czerwonej teczki - miejsca, w którym umieszczone są wszystkie istotne informacje, co należy zrobić po śmierci. To swoisty przewodnik dla osób bliskich, ale też ułatwienie w podejmowaniu wspólnych decyzji z lekarzami.
Czytaj również: Godna śmierć w szpitalu to ryzyko. Brakuje wytycznych
Czytaj w LEX: Prawo do dysponowania własnym ciałem > >
Wytyczne to za mało
O daremnej terapii mówią wytyczne Towarzystwa Internistów Polskich. Do daremności terapeutycznej w opiece szpitalnej należą m.in. brak wcześniejszej znajomości chorych przyjmowanych do szpitala, brak rozmowy z chorymi w czasie hospitalizacji o ich wartościach i celach oraz brak praktyki wyznaczania pełnomocnika medycznego. - Składowe opieki powinny być ukierunkowane na chorego, bliskich i personel. Wytyczne zwracają uwagę na kolegialność decyzji lekarskich. Ważną rolę odgrywają rozmowy z bliskimi oraz wsparcie osób bliskich i wsparcie członków personelu medycznego pracującego z chorym umierającym. Model relacji lekarz–pacjent powinien być ukierunkowany na potrzeby fizyczne, psychospołeczne i duchowe – zauważa prof. dr hab. Jakub Pawlikowski z Zakładu Nauk Humanistycznych i Medycyny Społecznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich, pożądane byłoby wprowadzenie takich regulacji, które gwarantowałoby w szerszym zakresie poszanowanie autonomii pacjenta. Szczególnie znaczenie mają orzeczenia pro futuro, czyli oświadczenia woli złożone w odniesieniu do zdarzeń przyszłych, np. oświadczenie o sprzeciwie wobec wykonania określonej interwencji medycznej na wypadek utraty przytomności.
Anna Białek, zastępca dyrektora w Zespole Prawa Konstytucyjnego, Międzynarodowego i Europejskiego w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich oceniła, że obrany kierunek orzeczniczy jest właściwy, brakuje jednak regulacji prawnych. Podobnie wygląda kwestia w przypadku pełnomocnika medycznego, gdzie występuje orzecznictwo, a nie ma przepisów w tym zakresie. Planowane są zmiany w Kodeksie cywilnym co do instytucji ubezwłasnowolnienia, przy których mogłyby być również prowadzone zmiany w zakresie pełnomocnictwa medycznego.
Sprawdź w LEX: Nowa regulacja przerywania ciąży w świetle Konstytucji > >
Zmiany w prawie – rekomendacje
Eksperci nie mają wątpliwości, że prawo do godnej śmierci powinno być uregulowane w odrębnym dokumencie jako prawo pacjenta. Podkreślili potrzebę ustawowego zdefiniowania pojęcia daremności oraz uporczywości terapii.
Zmiany powinny objąć też opiekę paliatywno-hospicyjną. O przyjęciu na oddział lub do ośrodka nie powinna decydować choroba, lecz stan pacjenta. Dlatego wszystkie choroby powinny być zakwalifikowane do opieki hospicyjnej. Należy zwiększyć współpracę opieki zdrowotnej i społecznej. Obecnie opieka wyręczająca jest niewystarczająca. Specjaliści wyrazili zaniepokojenie, że wielu specjalistów z medycyny paliatywnej nie pracuje w zawodzie z uwagi na stawki, które należy zwiększyć.
Wskazano również na potrzebę zaopatrzenia rodziny osoby paliatywnej w uprawnienie do preskrypcji leków, np. uspokajających. Niezbędne jest również prawo do zwolnienia dla rodziny zmęczonej opieką nad pacjentem.
Czytaj także w LEX: Konstytucyjna zasada godności człowieka w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
