Dyskusja na ten temat odbyła się podczas IX Kongresu Osób z Niepełnosprawnościami „Wspólny głos naszą siłą!” w Warszawie. Prawo.pl objęło wydarzenie patronatem medialnym.
Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnością (KPON) w art. 12 gwarantuje podmiotowość prawną osobom z niepełnosprawnością. Także tym z głęboką niepełnosprawnością intelektualną lub tym, którzy nie mogą komunikować się werbalnie. - Osoby niepełnosprawne mają zdolność prawną na zasadzie równości z innymi osobami, we wszystkich aspektach życia – czytamy w art. 12. – W Konwencji nie ma żadnych przypisów, gwiazdek, że nie dotyczy ona osób np. z głęboką niepełnosprawnością intelektualną. Prawo do decydowania jest powiązane z podstawowymi przepisami Konwencji. Każda osoba z niepełnosprawnością jest podmiotem praw – podkreśla dr n. praw. Monika Zima-Parjaszewska, prezeska Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz Osób z Niepełnosprawnością Intelektualną (PSONI). Tymczasem prawo obowiązuje w Polsce wyklucza wspierane podejmowanie decyzji, a jest to mechanizm, który może zastąpić ubezwłasnowolnienie na rzecz prymatu woli osoby z niepełnosprawnością.
Zobacz procedurę: Orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego >
Czytaj także na Prawo.pl: Nie podopieczny, a partner i współobywatel - 10 lat Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami
Ubezwłasnowolnienie: Człowiek znika z systemu
Obowiązujące w Polsce prawo dopuszcza ubezwłasnowolnienie całkowite lub częściowe. Jest umocowane w kodeksie cywilnym i to w jednym z pierwszych artykułów, w części ogólnej, co oznacza, że są to ogólne zasady funkcjonowania prawa cywilnego. Prawo cywilne zaś to prawo rodzinne, zobowiązania, spadki, spółki handlowe, prawo gospodarcze. Ubezwłasnowolnienie pozbawia człowieka zdolności do czynności prawnych, do korzystania ze swoich praw, zaciągania różnych zobowiązań. O likwidację ubezwłasnowolnienia wielokrotnie upominał się Rzecznik Praw Obywatelskich i wiele organizacji społecznych. Od wielu lat nad nowymi przepisami trwają prace w Ministerstwie Sprawiedliwości, wciąż bezskuteczne.
Czytaj także na Prawo.pl: MS szykuje likwidację ubezwłasnowolnienia, ale najpierw ograniczy je do pięciu lat
Czytaj także na Prawo.pl: Ubezwłasnowolnienie wymaga zmian, ale prace idą wolno
Eksperci uważają, że nowe prawo powinno opierać się na modelu prawno-człowieczym, a nie medycznym.
– Dziś nie musimy nikogo przekonywać, że wola człowieka jest ważna – podkreśla Monika Zima-Parjaszewska. Dodaje, że w przypadku ubezwłasnowolnienia osoby są wykluczane przez system. Natomiast w realizacji podmiotowości każdego człowieka najważniejszy jest prymat woli. – Jest on nawet nad najlepszym interesem osoby z niepełnosprawnością – dodaje.
Zobacz procedurę: Wszczęcie postępowania w sprawie o ubezwłasnowolnienie >
Podkreśla, że szukanie tej woli w przypadku np. osób z głęboką niepełnosprawnością intelektualną czy komunikujących się metodami AAC (metody wspierające osoby z trudnością w mówieniu) jest niejednokrotnie bardzo trudne, ale możliwe. Mieczysław Kowalczyk, przewodniczący Koła PSONI w Ostródzie i ojciec dorosłego syna z głęboką niepełnosprawnością intelektualną, przyznał, że syn wciąż spotyka się z barierami w komunikacji np. w ochronie zdrowia. – Osobom z głęboką niepełnosprawnością intelektualną należy dać dużą swobodę w ekspresji, poprzez ruch, gesty, mimikę twarzy. W ten sposób można je odczytać – zaznaczył.
Zobacz procedurę: Orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego >
Dlatego tak ważna jest edukacja włączająca, bo bez zrozumienia społecznego dla potrzeb tej grupy osób, trudno będzie o realną zmianę.
– Na pewno grupami, które szczególnie trzeba edukować są lekarze, rodzice, prawnicy – dodaje Monika Zima-Parjaszewska.
Czytaj także na Prawo.pl: Pacjent całkowicie ubezwłasnowolniony może sprzeciwić się operacji
Wsparcie w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych
Aldona Mysakowska-Adamczyk, specjalistka AAC i prezes polskiego oddziału ISAAC (Międzynarodowego Towarzystwa Komunikacji Wspomagającej i Alternatywnej), zwróciła uwagę na łatwość, z jaką wyklucza się w społeczeństwie osoby mające trudności w porozumiewaniu się werbalnym.
– Trafiają do nas dzieci w wieku 4, 5 lat, które nie wiedzą czego chcą, np. czy chcą się napić, bo nikt nigdy ich o to nie pytał. To pokazuje, jak bardzo respektowane jest prawo do wykluczenia – zaznacza.
Zatem jak zapisać w przepisach prawa prymat woli? W opinii dr. Roberta Trzaskowskiego, adwokata z Kancelarii Business&Law jest to możliwe, choć jak mówi, nie wierzą w to cywiliści, którzy nie wyobrażają sobie funkcjonowania polskiego systemu bez ubezwłasnowolnienia.
– Dlatego ważne są konkretne propozycje, jak to ma wyglądać. Prymat woli osoby z niepełnosprawnością możemy zapisać w przepisach prawa. Aby to zrobić, trzeba stworzyć system wsparcia w korzystaniu ze zdolności do czynności prawnych. Musi być kompatybilny z innymi przepisami. Takim narzędziem może być wspierane podejmowanie decyzji. Dąży do tego, by w jak największym stopniu uwzględniać wolę osoby z niepełnosprawnością – mówi mecenas Trzaskowski.
Czytaj też w LEX: Czubala Michał, Cele i funkcje ubezwłasnowolnienia w prawie polskim >
Asysta prawna lub pełnomocnictwo wspierające
W przygotowanym przez stronę społeczną projekcie przepisów o zastąpieniu ubezwłasnowolnienia wspieranym podejmowaniem decyzji będzie to możliwe w dwojaki sposób: przez asystę prawną lub pełnomocnictwo wspierające.
Asysta prawna ma wspierać, a nie zastępować decyzje osoby z niepełnosprawnością. System ma zapewnić nadzór nad tą asystą. Sama osoba z niepełnosprawnością będzie mogła wybrać asystenta prawnego, a sąd będzie miał obowiązek poznać opinię biegłego, specjalisty w AAC. To asystent ma wytłumaczyć i pomóc zrozumieć osobie z niepełnosprawnością, z czym wiążą się np. zawierane przez nią umowy. Asystent będzie miał obowiązek sprawdzania woli osoby za każdym razem.
– Najlepsza wykładnia woli zapisana w przepisach to jest właśnie narzędzie asystenta prawnego – mówi mec. Trzaskowski. Natomiast pełnomocnictwo będzie ustalał sąd, będzie mogło być czasowe.
Zobacz procedurę: Ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu dla osoby, która ma być ubezwłasnowolniona >
Celem nowych rozwiązań ma być podkreślenie prymatu woli nad najlepszym interesem osoby z niepełnosprawnością. Prymat woli osoby jest najważniejszy w realizacji jej podmiotowości, nawet gdy istnieje ryzyko, że osoba ta poniesie konsekwencje swoich zachowań, które nie są dla niej korzystne. Mec. Trzaskowski zwrócił uwagę na prawo do godności błędu, które należy się każdej osobie.
Z propozycją nowych przepisów dotyczących likwidacji ubezwłasnowolnienia w drugiej połowie grudnia będzie można zapoznać się na stronie internetowej wlaczeniespoleczne.pl.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
