Nowotwory złośliwe stanowią coraz poważniejszy problem zdrowotny w Polsce. Każdego roku diagnozuje się około 170 tys. nowych przypadków. Są drugą najczęstszą przyczyną zgonów, z tego powodu umiera około 100 tys. osób. Najwyższa Izba Kontroli (NIK) zwraca uwagę, że ogromną szansą dla pacjentów jest protonoterapia, innowacyjna metoda radioterapii, która pozwala na precyzyjne niszczenie zmian nowotworowych przy minimalnym uszkodzeniu zdrowych tkanek. W Polsce jedynym ośrodkiem protonoterapii jest Instytut Fizyki Jądrowej Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, który w swojej strukturze posiada Centrum Cyklotronowe Bronowice (CCB). Wielkopolskie Centrum Onkologii w Poznaniu w 2026 r. planuje otwarcie drugiego w Polsce ośrodka protonoterapii.

NIK przypomina, że protonoterapia była przedmiotem zainteresowania Najwyższej Izby Kontroli już w 2020 r. Kontrola „Dostępność terapii protonowej i wykorzystanie cyklotronów w Centrum Cyklotronowym Bronowice w Krakowie” ujawniła, że Centrum wykorzystuje jedynie 30 proc. swojego potencjału terapeutycznego. Ponadto zaprzestano protonoterapii dla dzieci, a strategia rozwoju tej formy leczenia nie została opracowana.

 

Brak strategii i systemowych rozwiązań

NIK w raporcie pokontrolnym „Dostępność i rozwój terapii protonowej” stwierdziła, że w latach 2020–2024 kolejni urzędujący Ministrowie Zdrowia nie zrobili wystarczająco dużo, aby rozwijać i uporządkować system terapii protonowej w Polsce. Mimo że w 2023 roku rozszerzono listę nowotworów, które można nią leczyć, możliwości Centrum Cyklotronowego Bronowice w Krakowie nie były w pełni wykorzystywane.

Od momentu otwarcia Centrum Cyklotronowego Bronowice do końca 2023 roku zaobserwowano znaczący wzrost liczby pacjentów poddanych protonoterapii nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku. Jednak pomimo upływu ośmiu lat od rozpoczęcia leczenia u pierwszego pacjenta, pełne wykorzystanie możliwości terapeutycznych stanowisk Gantry w CCB nadal nie zostało osiągnięte. W 2023 roku terapii protonowej poddało się 312 pacjentów, co stanowiło 78 proc. całkowitego potencjału terapeutycznego ośrodka.

NIK podkreśla, że w latach 2020-2024 spośród 881 pacjentów poddanych terapii protonowej ok. 34 proc. stanowiły osoby, których schorzenia nie były ujęte w wykazie świadczeń gwarantowanych. Mogli oni być leczeni dzięki współpracy Narodowego Instytutu Onkologii Oddziału w Krakowie i Konsultanta krajowego w dziedzinie radioterapii onkologicznej, który wydawał indywidualne zgody na terapię w takich przypadkach. Bez tego ośrodek wykorzystywałby tylko połowę swoich możliwości.

Czytaj też: NIK: Naruszenia praw pacjenta dotyczą wszystkich badanych obszarów

 

Raporty bez odzewu 

NIK przypomina, że zespół powołany przez ministra zdrowia w 2019 r. miał na celu opracowanie długoterminowej strategii rozwoju protonoterapii w Polsce, obejmującej systemowe rozwiązania. W 2021 roku eksperci przedstawili ministrowi szczegółowy plan wdrażania tej metody leczenia, w tym propozycje budowy nowych ośrodków i programów badawczych. Jednak mimo upływu ponad czterech i pół roku strategia ta nadal nie została opracowana.

Zgodnie z  ustawą o konsultantach w ochronie zdrowia, konsultanci krajowi z zakresu radioterapii onkologicznej, okulistyki i fizyki medycznej w latach 2020–2023 przekazywali ministrowi zdrowia roczne raporty dokumentujące realizację zadań w swoich dziedzinach, w tym dotyczące terapii protonowej. Ministerstwo nie wykorzystało jednak tych raportów w działaniach zarządczych związanych z terapią protonową.

W latach 2020–2024 minister zlecił Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji (AOTMiT) przygotowanie nowych taryf dla protonoterapii nowotworów poza narządem wzroku. Prezes AOTMiT, powołując się na raport NIK z 2020 r., podkreślił, że choć zmiana taryf jest potrzebna, sama w sobie nie poprawi dostępu pacjentów do protonoterapii, ponieważ aby obniżyć koszty leczenia i zwiększyć dostępność terapii kluczowe są zmiany w organizacji świadczeń i lepsza współpraca Centrum Cyklotronowego Bronowice z placówkami medycznymi.

Czytaj w LEX: Zakład opieki zdrowotnej zasługiwał na zwolnienie z kosztów sądowych w postępowaniu kasacyjnym > >

 

Problemy organizacyjne w leczeniu dzieci

NFZ zwracał się kilka razy do ministra zdrowia o zmianę rozporządzenia z 2016 roku, która uwzględniałaby kryteria wyboru ofert dla terapii protonowej nowotworów poza narządem wzroku. Pozwoliłoby to na oddzielne konkursy dla dzieci i dorosłych, co mogłoby zwiększyć dostępność terapii. Ministerstwo Zdrowia nie zgodziło się na tę propozycję, argumentując, że świadczenia te nie są rozdzielone na osoby poniżej 18. roku życia i dorosłych, więc postępowania powinny być jednakowe dla obu grup. Podsumowując, NIK uznał, że brak skutecznych działań Ministerstwa Zdrowia spowodował ograniczenie dostępu do terapii protonowej, a wiele problemów organizacyjnych i brak współpracy między placówkami utrudniały leczenie pacjentów.

Skierowano wnioski do ministra zdrowia o:

  • opracowanie zasad organizacji protonoterapii z uwzględnieniem możliwości zawierania umów ze świadczeniodawcami z całego kraju, z  podziałem na odrębne zasady dla pacjentów dorosłych i dzieci;
  • aktualizację taryf protonoterapii nowotworów zlokalizowanych poza narządem wzroku, przy uwzględnieniu odrębnych stawek dla dorosłych i dzieci, w tym dla dzieci wymagających znieczulenia ogólnego podczas terapii;
  • opracowanie rozwiązań systemowych umożliwiających utworzenie ośrodka leczniczego w Centrum Cyklotronowym Bronowice w Krakowie. Inicjatywa ta powinna być realizowana we współpracy z Prezesem Rady Ministrów, Ministrem Nauki, Kierownictwem IFJ PAN, Prezesem Narodowego Funduszu Zdrowia, podmiotami leczniczymi zajmującymi się onkologią oraz Konsultantem krajowym ds. radioterapii onkologicznej.

 

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.