Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego to forum wypracowania wspólnego stanowiska rządu i samorządów. Ze stroną samorządową komisji rząd konsultować musi projekty aktów prawnych, które mogą mieć wpływ na działalność jednostek samorządu terytorialnego, dotyczące m.in.: spraw ustrojowych jst, ochrony środowiska, systemu edukacji, polityki przestrzennej, opieki społecznej czy infrastruktury.

Zgodnie z art. 5 ust. 1 ustawy z 6 maja 2025 r. o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionów Unii Europejskiej stronę samorządową w Komisji Wspólnej stanowią wyznaczeni przedstawiciele ogólnopolskich organizacji jednostek samorządu terytorialnego, w tym:

  • po 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolskie organizacje reprezentujące następujące kategorie jednostek samorządu gminnego:
    • a) gminy liczące powyżej 300 tysięcy mieszkańców,
    • b) gminy posiadające status miasta,
    • c) gminy, których siedziby władz znajdują się w miastach położonych na terytorium tych gmin,
    • d) gminy nieposiadające statusu miasta i niemające siedzib swych władz w miastach położonych na terytorium tych gmin;
  • 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolską organizację reprezentującą jednostki samorządu powiatowego;
  • 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolską organizację reprezentującą jednostki samorządu województw
  • 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolską organizację reprezentującą wszystkie kategorie jednostek samorządu terytorialnego, zrzeszającą co najmniej 100 członków;
  • 2 osoby wyznaczone przez ogólnopolską organizację reprezentującą regionalne organizacje samorządowe.

Z sześciu na osiem

Od 2008 do 2023 r. w komisji zasiadali przedstawiciele sześciu ogólnopolskich organizacji JST. Unii Metropolii Polskich, Unii Miasteczek Polskich, Związku Gmin Wiejskich RP, Związku Miast Polskich, Związku Powiatów Polskich i Związku Województw RP. Rząd Prawa i Sprawiedliwości postanowił to zmienić. Nowelą z 13 lipca 2023 r. do  KWRIST oraz Komitetu Regionów UE dołożono kolejne dwa podmioty:

  • Związek Samorządów Polskich (ZSP), który powstał w 2017 r. i skupia 180 gmin, powiatów i województw oraz
  • Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych (OPOS) zrzeszające osiem organizacji regionalnych JST: Podkarpackie Stowarzyszenie Samorządów Terytorialnych, Stowarzyszenie Gmin Regionu Południowo-Zachodniego Mazowsza, Śląski Związek Gmin i Powiatów, Zrzeszenie Gmin Województwa Lubuskiego, Związek Gmin Lubelszczyzny, Związek Gmin Warmińsko – Mazurskich, Związek Gmin Pomorskich, Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski.

Ówczesne kierownictwo MSWiA argumentowało, że to wzbogaci debatę. Przeciwko zmianom zaprotestowały „stare” organizacje wskazując, że zmiana nie ma charakteru merytorycznego, ale polityczny (większość włodarzy gmin - członków ZSP związana była ze Zjednoczoną Prawicą), natomiast dołączenie OPOS niemającego podmiotowości prawnej, było jedynie listkiem figowym. Co więcej, samo porozumienie zaprotestowało przeciwko włączeniu jej do komisji.

Ustawę bezskutecznie próbował zawetować Senat, wskazując m.in., że dokooptowanie do składu KWRiST przedstawicieli organizacji o charakterze horyzontalnym (reprezentującym przekrojowo wszystkie szczeble samorządu terytorialnego), w miejsce dotychczasowej reprezentacji poziomej dla poszczególnych szczebli jst, grozi powstaniem chaosu i rozwodnieniem stanowisk poszczególnych reprezentacji jednostek.

Przeczytaj także:  Kontrowersyjna zmiana składu Komisji Wspólnej 

Czytaj też w LEX: Izdebski Hubert, Pozycja ustrojowa Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego> 

OPOS zostaje, ZSP ma odejść

MSWiA przedstawiło projekt rozporządzenia w sprawie określenia ogólnopolskich organizacji jednostek samorządu terytorialnego, które są uprawnione do wyznaczania przedstawicieli do Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Wynika z niego, że miejsce w komisji ma stracić Związek Samorządów Polskich. Według resortu nie spełnia ustawowych wymogów.

- Wniosek o uznanie za ogólnopolską organizację, reprezentującą wszystkie kategorie jednostek samorządu terytorialnego, zrzeszającą co najmniej 100 członków złożył Związek Samorządów Polskich – zrzeszający 178 członków. Istotnym w tym miejscu pozostaje fakt, iż Związek Samorządów Polskich nie reprezentuje gminy, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy, to znaczy gminy z kategorii liczących powyżej 300 tysięcy mieszkańców, przez co nie spełnia kryterium ustawowego – wskazuje ministerstwo w uzasadnieniu do projektu.

Wyjaśnia, że z wnioskiem o uznanie prawa do wyznaczania przedstawicieli do KWRiST wystąpiły również dwie ogólnopolskie organizacje reprezentujące regionalne organizacje samorządowe:

  • Federacja Regionalnych Związków Gmin i Powiatów Rzeczypospolitej Polskiej zrzeszająca 20 regionalnych stowarzyszeń i związków jednostek samorządu terytorialnego (929 członków) oraz
  • Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych zrzeszające 9 organizacji (900 członków).

MSWiA uznało, że FRZGiP RP nie spełnia wszystkich warunków określonych w ustawie, a ponadto wśród jej członków znajduje się Unia Miasteczek Polskich, która wnioskowała o własną reprezentację w KWRiST. Prawo do zasiadania w KWRiST zachowają przedstawiciele OPOS. Z rozporządzenia wynika, że w Komisji zostanie tylko 7 organizacji. To:

  • Ogólnopolskie Porozumienie Organizacji Samorządowych.
  • Unia Metropolii Polskich,
  • Unia Miasteczek Polskich,
  • Związek Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej,
  • Związek Miast Polskich,
  • Związek Powiatów Polskich,
  • Związek Województw Rzeczypospolitej Polskiej.

 

Czytaj też w LEX: Sularz Paweł, Odrzucenie zasady reprezentatywności w Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Dialog rząd - samorząd czy dialog rząd - organizacje jednostek samorządu terytorialnego?> 

Związek spodziewał się tej zmiany

- Spodziewaliśmy się takiego posunięcia – mówi Grzegorz Grabowski, dyrektor biura Związku Samorządów Polskich. Jego zdaniem argumentacja przedstawiona przez resort, jest naciągana. MSWiA, interpretując art. 5 ust 1 pkt 5 ustawy uznało, że wyrażenie: reprezentuje wszystkie kategorie jednostek samorządu terytorialnego, zawarte w art. 5.1.4 nie odnosi się do samorządów szczebla gminnego, powiatowego i wojewódzkiego a do samorządów gminnych wymienionych w art. 5.1.1. czyli  gmin liczących powyżej 300 tysięcy mieszkańców, gmin posiadających status miasta, gminy, których siedziby władz znajdują się w miastach położonych na terytorium tych gmin i gmin nieposiadających statusu miasta i niemających siedzib swych władz w miastach położonych na terytorium tych gmin.  

- We wszystkich dokumentach ustawach, programach, strategiach, literaturze - wskazuje się na trójpodział samorządu terytorialnego, określając: samorząd gminny, samorząd powiatowy,  samorząd wojewódzki. Do tych trzech podmiotów zamiennie używa się pojęć szczeble/kategorie. Jedynie w ustawie o Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego oraz o przedstawicielach Rzeczypospolitej Polskiej w Komitecie Regionów Unii Europejskiej, wyodrębnia się podział pomiędzy samorządami gminnymi, używając pojęcia kategorie – wskazuje Związek Samorządów Polskich w stanowisku, które chce rozesłać do innych korporacji samorządowych, ale też do premiera i prezydenta.

- Oczywiście, że nie mamy w swoim składzie gminy liczącej 300 tys. mieszkańców, ale członkiem Unii Metropolii Polskich, która jest reprezentacją gmin powyżej 300 tys. mieszkańców jest Rzeszów, który nie ma takiej liczby mieszkańców – wskazuje Grzegorz Grabowski.

Zaznacza, że usunięcie ZSP z Komisji Wspólnej oznacza, że związek nie będzie miał też swoich przedstawicieli w Komitecie Regionów Unii Europejskiej (to organ doradczy, który reprezentuje lokalne i regionalne władze w procesie decyzyjnym UE) ani np. w komitecie monitorującym wykorzystanie środków unijnych i innych ciałach konsultacyjno- doradczych powoływanych przez instytucje rządowe.

Projekt rozporządzenia trafił do konsultacji 

Polecamy też w LEX: Ostrowski Adam, Wójcik Marek, Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego – od mitów do faktów>