Powodem w tej sprawie była Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, która zażądała od gminy Wasilków milion 119 tys. zł za oświetlenie dróg.
Czytaj też: Miasta chcą uwzględnienia spółek energetycznych w obniżkach cen prądu
Sąd I instancji uwzględnia powództwo
Roszczenie wynikało z umowy jaką zawarł skarb państwa z PGE w sprawie sprzedaży energii elektrycznej na oświetlenie trzech fragmentów dróg na terenie gminy Wasilków. Fragment nr 8 i 9 miały być drogami ekspresowymi, ale wybudowano je jako drogi klasy niższej. Ale oświetlenie bardziej intensywne i droższe - pozostało. Powstał problem czy gmina ma opłacać silne, ale zbędne oświetlenie, choć nie brała udziału w negocjacjach cenowych z dostawcą energii?
Sąd I instancji powołał biegłych, ale nie skorzystał z ich opinii. Uwzględnił powództwo w całości, gdyż uznała, że za oświetlenie gmina płaci niezależnie od kategorii drogi.
Niejasny przepis
Sąd Apelacyjny w Białymstoku nie podzielił poglądu sądu I instancji. Powziął wątpliwość czy obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych, znajdujących się na terenie gminy, w brzmieniu obowiązującym do 3 sierpnia 2015 r. obejmował także ponoszenie kosztów oświetlenia drogi jak dla drogi o wyższej kategorii?
Sąd Apelacyjny przypomniał, że finansowanie oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na terenie gminy stanowi zadanie własne gminy, mające charakter obowiązkowy, od wykonania, którego gmina nie może odstąpić.
Stwierdził, że art. 18 ust. 1 pkt. 3 ustawy z 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, w brzmieniu obowiązującym do 3 sierpnia 2015 r., został sformułowany bardzo ogólnikowo i niejasno, może on być rozumiany w taki sposób, że wynika z niego obowiązek gminy finansowania w pełnym zakresie wydatków rzeczywiście ponoszonych na oświetlenie drogi publicznej, jeżeli zapewnia ono bezpieczeństwo użytkownikom drogi i spełnia warunki techniczne przewidziane w obowiązujących przepisach, bez względu na to, czy w kategoriach ekonomicznych wybrany sposób oświetlenia jest efektywny.
Sprawdź w LEX: Czy budowa oświetlenia przejścia dla pieszych jest elementem oświetlenia ulicznego i w związku z tym należy do zadań własnych gminy? >
Do takiego wniosku prowadzi ścisła wykładnia gramatyczna omawianego przepisu, ponieważ nie zawiera on żadnego kryterium, z którego można wyprowadzić wniosek, że obowiązkowe zadanie gminy, polegające na finansowaniu oświetlenia drogi publicznej, obejmuje tylko ekonomicznie uzasadnione koszty oświetlenia, aby zapewnić bezpieczeństwo użytkownikom drogi, a nie wydatki rzeczywiście na ten cel poniesione.
Sprawdź w LEX: Czy z budżetu gminy można pokryć koszty modernizacji oświetlenia ulicznego, którego właścicielem nie jest gmina? >
Inwestor powinien płacić?
Sąd drugiej instancji dopuścił jednak także interpretację, że przewidziane w przytoczonym przepisie zadanie gminy obejmuje finansowanie kosztów oświetlenia dróg publicznych, ale wyłącznie w zakresie odpowiednim do kategorii konkretnej drogi i dostosowanej do niej klasy oświetlenia, przewidzianej w obowiązującej w tym przedmiocie normie technicznej. Taki sposób wykładni uwzględnia przede wszystkim okoliczność, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa, a ich zarządcą jest Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, do którego zadań należy m.in. pełnienie funkcji inwestora (art. 20 pkt. 3 ustawy).
Zasadą jest, że koszty utrzymania każdej rzeczy ponosi jej właściciel lub podmiot, który daną rzeczą zarządza w imieniu właściciela, zatem nałożony na gminę obowiązek stanowił odstępstwo od tej zasady i nie powinien być interpretowany rozszerzająco.
Nie można pomijać, że gmina jako jednostka samorządu terytorialnego jest podmiotem sektora finansów publicznych. Jest zatem zobowiązana do tego, aby środki publiczne wydatkować w sposób celowy i oszczędny.
Opinia Prokuratorii i gminy
Na rozprawie w Izbie Cywilnej Sądu Najwyższego pełnomocnik Prokuratorii Generalnej RP radca Katarzyna Ciućkowska przekonywała, że najważniejsze jest bezpieczeństwo uczestników ruchu drogowego. Jednak postulowała odmowę podjęcia uchwały, gdyż pytanie sądu dotyczy subsumpcji art. 18 Prawa energetycznego.
Natomiast pełnomocnik gminy radca prawny Krzysztof Obidziński stwierdził, że to skarb państwa powinien ponosić koszty oświetlenia, gdyż gmina nie ma możliwości ingerowania w proces planowania i inwestowania dróg na jej obszarze.
Powołał się na obecne brzmienie art. 18 Prawa energetycznego, według którego do zadań własnych gminy należy oświetlenie dróg krajowych, innych niż autostrady i drogi ekspresowe przebiegających w granicach terenu zabudowy.
Oświetlenie opłaca GDDKiA
Sąd Najwyższy podjął 13 marca br. uchwałę obowiązek gminy finansowania oświetlenia ulic, placów i dróg publicznych znajdujących się na ich terenie od 1 stycznia 2004 do 2 sierpnia 2015 r. nie obejmował podwyższonych kosztów oświetlenia drogi krajowej w takim zakresie, w jakim wynikały one z zaprojektowania i wybudowania urządzeń oświetleniowych o parametrach przewidzianych dla autostrady albo drogi ekspresowej.
Uchwała ta ma ogromne znaczenie dla gmin. Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska Prokuratorii Generalnej, że istniały podstawy do odmowy odpowiedzi na przedstawione zagadnienie.
W tym stanie faktycznym pytanie było zasadne. Problem ten jeszcze się będzie pojawiać przed różnymi sądami w Polsce - zauważył sędzia sprawozdawca Krzysztof Pietrzykowski. - Art. 18 Prawa energetycznego był wielokrotnie nowelizowany, ciągle była inna koncepcja, kto ma pokrywać koszty oświetlenia dróg; czy Generalna Dyrekcja - skarb państwa czy gmina.
- Okres 2004-2015 był najmniej korzystny dla gmin - stwierdził sędzia Pietrzykowski. - Oświetlenie dróg krajowych jest zadaniem własnym gminy i obciąża gminy finansowo. Nie dotyczyło dróg ekspresowych i autostrad. A zatem skoro skarb państwa decyduje arbitralnie, jaki status będzie miała droga, to - według wykładni funkcjonalnej - musi pokryć koszty oświetlenia.
Drugi argument - związany jest z ciągłymi zmianami stanu prawnego. Obecnie obowiązujące prawo zmieniło się w sposób korzystny dla gmin.
Trzeci argument wynika z ustawy o drogach publicznych: ten kto jest właścicielem drogi, pokrywa koszty jej utrzymania.
Sygnatura akt III CZP 66/19, uchwała 3 sędziów Izby Cywilnej SN z 13 marca 2020 r
