Sprawa miała następujący przebieg. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej ustalił opłatę za pobyt Zygmunta W. w Domu Pomocy Społecznej i zobowiązał jego córkę Ewę W. do jej uiszczenia. Ta odwołała się od tej decyzji, wskazując, że występują uzasadnione okoliczności uzasadniające zwolnienie jej od ponoszenia opłaty. 

 

 

Za ojca alkoholika trzeba płacić

SKO było innego zdania. Przytoczyło treść art. 54 ust. 1 i 60 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którymi pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny, a obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności mieszkaniec domu, jego małżonek oraz zstępni przed wstępnymi.

Czytaj w LEX: Umieszczenie w DPS bez zgody osoby >>>

Czytaj w LEX: Kryteria przyjęć do domów pomocy społecznej – problemy interpretacyjne i ocena praktyków >>>

Z przeprowadzonego wywiadu środowiskowego wynikało, że Ewa W. prowadzi jednoosobowe gospodarstwo domowe i pracuje zawodowo. Jej dochód przekracza kryterium dochodowe umożliwiające uchylenie się od obowiązku ponoszenia opłaty. Organ dodał, że ustawa nie uzależnia obowiązku ponoszenia opłat przez krewnych (wstępnych i zstępnych) od okoliczności subiektywnych, takich jak wzajemne stosunki w rodzinie. Obowiązek ten oparty został na kryteriach obiektywnych, stosunku pokrewieństwa oraz możliwościach finansowych osoby zobowiązanej. Zwolnienie z ponoszenia kosztów pobytu w domu pomocy społecznej, a tym samym przeniesienie ciężaru poniesienia tej opłaty na ośrodki pomocy społecznej, jest formą pomocy udzielanej osobom zobowiązanym. Tym samym zaskarżona decyzja była prawidłowa.

Ewa W. miała inne zdanie i złożyła skargę do sądu administracyjnego. Podkreśliła, że zmieniła się jej sytuacja rodzinna - urodziła córkę. Ponadto choruje na wirusowe zapalenie wątroby typu B i w związku z chorobą wymaga systematycznego leczenia. Ponownie przywołała też argumenty z odwołania do SKO - dorastanie w patologicznym domu rodzinnym, przy boku rodzica nagminnie nadużywającego alkoholu oraz zaniedbującego swoje wszelkie obowiązki rodzicielskie, w tym obowiązek alimentacyjny.

Czytaj w LEX: Kryteria przyjęć do domów pomocy społecznej – problemy interpretacyjne i ocena praktyków >>>

Sąd administracyjny stanął po stronie skarżącej i uchylił obie decyzje

Podkreślił jednak, że kwestia zwolnienia nie jest przesądzona i wymaga szerszego postępowania dowodowego. Wyjaśnił, że instytucja zwolnienia z ponoszenia kosztów utrzymania członka rodziny w DPS może przybrać formę:

Zobowiązanego obowiązkowo zwalnia się zatem z ponoszenia opłaty jeżeli  przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona albo prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica.

Skarżąca takim dokumentem nie dysponowała. Wyjaśniła, że po przedwczesnej śmierci matki w wyniku choroby nowotworowej, jej ojciec, który również do tej pory nadużywał alkoholu, całkowicie zaniedbał wychowanie swoich małoletnich dzieci, nie wywiązywał się z obowiązku alimentacyjnego i znęcał się nad nimi psychiczne. Nigdy nie został skazany za przestępstwa przeciwko rodzinie wyłącznie dlatego, że jego dzieci nie chciały podjąć inicjatywy w tym zakresie, wierząc, że ojciec się zmieni. Gdy skarżąca i jej rodzeństwo wkroczyli w dorosłość ojciec zjawiał się tylko gdy potrzebował wsparcia finansowego. Nie bez znaczenia był też fakt, że ojciec oszukał swoje dzieci i zataił przed nimi istnienie testamentu zmarłej, w którym został wydziedziczony, doprowadzając w ten sposób do swojego udziału w spadku.

 

Przeszłość też jest ważna

W ocenie Sądu okoliczności, na które powoływała się skarżąca mogą zostać poddane ocenie w oparciu o art. 64 pkt 2 u.p.s. Przypadki uprawniające do zwolnień zostały w art. 64 u.p.s. wymienione bowiem jedynie przykładowo. Każdorazową decyzję rozstrzygającą o wniosku o przyznanie zwolnienia organ winien uzasadnić w sposób pozwalający prześledzić tok rozumowania organu i poznać kryteria podjęcia danej decyzji. Otwarty katalog przesłanek uprawniających do zwolnienia od opłaty uzasadnia taką interpretację tego przepisu, która pozwala na uwzględnienie zasadności zwolnienia z opłat za pobyt w DPS również okoliczności niezwiązanych z sytuacją materialną, stanem zdrowia czy zdarzeniami losowymi, takiej jak przyczyny braku relacji rodzinnych między osobami związanymi pokrewieństwem. Te "uzasadnione okoliczności" nie wymienione w art. 64 pkt 2 u.p.s. powinny mieć charakter obiektywny, wyjątkowy i nadzwyczajny. Nie ma zatem podstaw do przyjęcia, jak uznały to organy orzekające w sprawie, że przepis art. 64 pkt 2 u.p.s. wyklucza przyjęcie szczególnych okoliczności dotyczących relacji rodzinnych między dzieckiem, a pensjonariuszem DPS.

WZORY DOKUMENTÓW:

 

Ustawodawca przestaje być rygorystyczny

Za poglądem, że relacje i więzi rodzinne mogą być ustalane przez organy i oceniane jako szczególny przypadek przemawia również to, że przepis art. 64 u.p.s. został zmieniony na mocy ustawy z 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Wprowadzono nowe zapisy (pkt 5 i 6 art. 64 i art. 64a u.p.s.), które odnoszą się do relacji rodzinnych, nie zaś sytuacji materialnej, tak jak pozostałe regulacje.

Natomiast na mocy ustawy z 17 listopada 2021 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej z dniem 27 stycznia 2022 r. został dodany przepis art. 64 pkt 7 u.p.s. Nowelizacja służyła rozszerzeniu katalogu przesłanek obligatoryjnego i fakultatywnego zwolnienia członków rodziny mieszkańca domu pomocy społecznej z odpłatności za jego pobyt w domu. Sama zaś zmiana była podyktowana między innymi stanowiskiem RPO wyrażającego pogląd, iż istnieje potrzeba rozważenia możliwości wprowadzenia do u.p.s. wyraźnej regulacji prawnej umożliwiającej organowi odstąpienie od obciążania odpłatnością za pobyt w domu pomocy społecznej w sytuacji, gdy zobowiązanie byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Podobne rozwiązanie zostało zastosowane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, który obecnie stanowi, iż zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.

Wyrok WSA w Poznaniu z 14 września 2022 r. IV SA/Po 394/22

Zobacz podobne orzeczenia w LEX:

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.