Jacek Grusz, burmistrz Chodzieży i przewodniczący Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski, mimo że w jego gminie nie wyodrębniono funduszu sołeckiego, przekazuje postulaty samorządowców, którzy z tego narzędzia korzystają. Zwracają oni uwagę na potrzebę reformy funduszu, który – ich zdaniem – nie działa efektywnie.
– Po pierwsze, środków w funduszu jest zbyt mało. Po drugie, coraz rzadziej służy on budowie małej infrastruktury w sołectwach, a częściej promocji sołectw, wójta czy burmistrza – przyznaje Jacek Grusz.

Czytaj też w LEX: Trykozko Rafał, Realizacja funduszu sołeckiego w świetle wyników kontroli regionalnych izb obrachunkowych>

Fundusz sołecki – założenia i ograniczenia

Fundusz sołecki to środki finansowe wyodrębnione z budżetu gminy, przeznaczone na realizację przedsięwzięć służących poprawie warunków życia mieszkańców danego sołectwa. Decyzje o przeznaczeniu tych środków podejmują mieszkańcy na zebraniach wiejskich.

Zgodnie z art. 2 ust. 6 ustawy z 21 lutego 2014 r. o funduszu sołeckim, środki funduszu mogą być przeznaczone wyłącznie na zadania własne gminy, które służą poprawie warunków życia mieszkańców i są zgodne ze strategią rozwoju gminy. Można je również przeznaczyć na pokrycie wydatków związanych z usuwaniem skutków klęsk żywiołowych. Ustawa odnosi się do przedsięwzięć zgłoszonych we wniosku i przewidzianych do realizacji na obszarze danego sołectwa. Fundusz sołecki służy więc realizacji konkretnych, ściśle określonych zadań. Przepisy nie zawierają jednak zamkniętego katalogu przedsięwzięć możliwych do sfinansowania z jego środków.

Przeczytaj także:  Fundusz sołecki nie dołoży do inwestycji powiatu lub województwa

Fundusz wielu wątpliwości

Za każdym razem należy ocenić, czy planowane przedsięwzięcie mieści się w katalogu zadań własnych gminy i spełnia pozostałe ustawowe wymogi. Kluczowe jest przy tym uwzględnienie regulacji zawartych nie tylko w ustawie o funduszu sołeckim, lecz także w ustawie o samorządzie gminnym oraz w ustawie o finansach publicznych.

– W praktyce pojawia się jednak pytanie, czy działalność kół gospodyń wiejskich (KGW) – które często współorganizują lokalne wydarzenia, takie jak dożynki, festyny czy imprezy promujące lokalne dziedzictwo – może być wspierana w ramach realizacji zadań gminy w zakresie kultury, integracji społecznej lub promocji – wskazuje posłanka Lidia Czechak, wcześniej starosta powiatu jarocińskiego.

Czytaj też w LEX: Kobylski Piotr, Śwital Paweł, Koła Gospodyń Wiejskich jako instrument aktywności lokalnej - aspekty prawne i finansowe działalności>

Wątpliwości budzi również wykładnia art. 5 ust. 5 ustawy o funduszu sołeckim, zgodnie z którym wójt (burmistrz, prezydent miasta) w terminie 7 dni od otrzymania wniosku, który nie spełnia wymogów określonych w ust. 2–4, odrzuca cały wniosek, informując o tym sołtysa. W praktyce wiele wniosków zawiera dwa lub trzy różne przedsięwzięcia – z których jedno może nie spełniać wymogów formalnych, podczas gdy pozostałe są zgodne z przepisami. Mimo to zgodnie z literalnym brzmieniem ustawy, wójt musi odrzucić cały wniosek, co wydaje się nieproporcjonalne i budzi kontrowersje.

– Innym problemem jest zauważalny spadek wysokości środków przypadających na poszczególne sołectwa, co w istotny sposób ogranicza ich realne możliwości realizacji projektów – wskazywała posłanka w interpelacji skierowanej do MSWiA. Pytała, czy ministerstwo dostrzega te problemy i czy rozważa zmiany legislacyjne.

Czytaj też w LEX: Trykozko Rafał, Wydatek wykonany w ramach funduszu sołeckiego a kwestia zmiany wniosków w roku realizacji funduszu>

 

MSWiA analizuje zmiany

Tomasz Szymański, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji, poinformował, że w resorcie prowadzone są analizy dotyczące ewentualnej nowelizacji ustawy o funduszu sołeckim. Zapewnił, że przyszły kształt przepisów będzie konsultowany z przedstawicielami samorządów i środowisk sołeckich w ramach Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Odnosząc się do propozycji wyrównania wysokości środków funduszu (np. przez wprowadzenie minimalnej stawki na sołectwo lub korektę algorytmu), wiceminister zaznaczył, że jedną ze zmiennych wykorzystywanych przy obliczaniu wysokości środków przypadających na dane sołectwo jest tzw. kwota bazowa.

– Warto również zauważyć, że od 2025 r. obowiązuje nowa ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, której celem jest wzmocnienie i ustabilizowanie finansów samorządów poprzez zwiększenie ich dochodów własnych. Będzie to miało niewątpliwie wpływ na wysokość funduszu sołeckiego w kolejnych latach. Ponadto zgodnie z ustawą o funduszu sołeckim, wydatki poniesione w jego ramach podlegają zwrotowi w ustawowej wysokości – tj. 20, 30 lub 40 proc. – bez mechanizmu korygującego, co oznacza, że gminy otrzymują zwrot w pełnej wysokości – stwierdził w odpowiedzi wiceminister Szymański.

W 2024 roku fundusz sołecki funkcjonował w 1 522 z 2 477 gmin w Polsce.