Funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego nie było dotąd przedmiotem kompleksowej kontroli NIK. Kontrolowane były tylko niektóre obszary systemu. Skontrolowano m.in. bieżącą realizację Programu modernizacji m.in. Państwowej Straży Pożarnej, finansowanie jednostek Ochotniczych Straży Pożarnych, czy szkolenie i doskonalenie zawodowe funkcjonariuszy służb podległych MSWiA, w tym strażaków Państwowej Straży Pożarnej.  W ostatnich latach w mediach pojawiały się jednak informacje na temat problemów dotyczących funkcjonowania jednostek ksrg. Dlatego, w ocenie NIK, stało się zatem konieczne zbadanie organizacji i funkcjonowania jednostek wchodzących w skład krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, który jest ważnym elementem ochrony przeciwpożarowej.

Przedmiotem kontroli była organizacja systemu, w tym zasady jego tworzenia i modyfikacji, wyposażenie jednostek i wyszkolenie ratowników, udział w  działaniach ratowniczych oraz nadzór nad funkcjonowaniem systemu sprawowany ma każdym szczeblu organizacyjnym.

Najważniejsze ustalenia kontroli

NIK stwierdziła, że obowiązujące w Polsce rozwiązania prawne i organizacyjne oraz wyposażenie i wyszkolenie ratowników umożliwiają sprawne prowadzenie działań ratowniczych.

Minister SWiA uregulował procedury nadzoru nad działalnością Komendanta Głównego PSP oraz nad funkcjonującym pod jego nadzorem krajowym systemem ratowniczo-gaśniczym. Komendant Główny PSP, wykonując delegacje ustaw i rozporządzeń, ustanowił ramy prawne i zasady funkcjonowania jednostek włączonych do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. Zapewnił również ciągły rozwój ksrg poprzez włączanie do niego kolejnych jednostek.

W 2017 r. Komendant Główny PSP ustalił kolejny, czteroletni zbiorczy plan jednostek OSP przewidzianych do włączenia do ksrg w latach 2017–2020. Do dnia 20 sierpnia 2020 r. Komendant Główny PSP włączył 421 jednostek OSP spośród zaplanowanych 477. Docelowy plan sieci nie został określony z uwagi na fakt, że ksrg jest systemem „otwartym” uwzględniającym wzrost zagrożeń spowodowanych rozwojem cywilizacyjnym, w szczególności rozbudową sieci drogowych i rozbudową infrastruktury zakładów przemysłowych.

W skład systemu wchodzą – z urzędu – jednostki Państwowej Straży Pożarnej (PSP) oraz włączone do systemu – na podstawie dobrowolnie zawartych porozumień i stosownych decyzji Komendanta Głównego PSP – jednostki Ochotniczych Straży Pożarnych (OSP), jednostki Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej (WOP), zakładowych i lotniskowych straży pożarnych.

Trzonem ksrg są jednostki ratowniczo-gaśnicze Państwowej Straży Pożarnej. Pomimo że strażacy PSP stanowią niespełna czwartą część liczby ratowników ksrg, biorą udział w prawie dwóch trzecich liczby zdarzeń

W I połowie 2020 r. w ksrg funkcjonowało 5.100 jednostek, z tego: 501 jednostek ratowniczo-gaśniczych PSP (w tym 5 jednostek ratowniczo-gaśniczych szkół PSP) oraz 28 wydzielonych posterunków PSP,  4.545 jednostek OSP i 26 pozostałych jednostek ochrony ppoż., tj. wojskowych, zakładowych i lotniskowych.

Ogółem jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do ksrg postawiły do dyspozycji systemu 134.299 ratowników, w tym: PSP – 29.678 zawodowych strażaków, OSP – 103.848 członków OSP spełniających wymagania bezpośredniego udziału w działaniach ratowniczych, stanowiących ok. połowę wszystkich członków OSP, oraz pozostałe podmioty ochrony ppoż. – 784 ratowników.

W ostatnich latach system cały czas się rozwijał, również z tego powodu, że systematycznie rośnie liczba zdarzeń wymagających interwencji należących do niego jednostek.

Jednostki ksrg charakteryzowała wysoka dyspozycyjność, przy czym dyspozycyjność jednostek zawodowych, tj. PSP, WOP i ZSP wynosiła 100%, a jednostek OSP – 96,2%.

Odsetek interwencji ratowniczych, w których jednostka ksrg dotarła na miejsce zdarzenia w czasie krótszym niż 15 min kształtował się w 2019 r. na poziomie 90,6%.

Komendant Główny PSP zorganizował centralny odwód operacyjny, którego siły i środki uczestniczyły również w działaniach międzynarodowych.

Czytaj też: Po kontroli mostów przez NIK w województwie łódzkim aż 11 zawiadomień do organów ścigania i nadzoru budowlanego >

Zorganizowany został skuteczny system alarmowania i powiadamiania jednostek ksrg: większość jednostek OSP włączonych do ksrg posiadała System Selektywnego Powiadamiania i Alarmowania. Wszystkie jednostki ksrg dysponowały systemem łączności analogowej. Działania jednostek PSP wspierał informatyczny System Wspomagania Decyzji PSP, a w Komendzie Głównej PSP zorganizowano i wyposażono w nowoczesny sprzęt Stanowisko Kierowania Komendanta Głównego PSP.

Komendant Główny PSP podejmował działania w celu poprawy stanu wyposażenia jednostek pożarniczych, w szczególności zmierzające do uzyskania dofinansowania zakupów sprzętu specjalistycznego. Jednostki systemu są dobrze wyposażone w pojazdy ratowniczo-gaśnicze i pojazdy specjalne. W połowie 2020 r. dysponowały one prawie 15 tysiącami pojazdów ratowniczo-gaśniczych i specjalnych (14.933), z czego jednostki OSP miały 11.143 pojazdów, jednostki PSP - 3.692 pojazdy, a jednostki ratowniczo-gaśnicze wojskowe, zakładowe i lotniskowe dysponowały 98 pojazdami.

Niemniej część jednostek OSP nie posiadała pełnego wyposażenia w sprzęt ratowniczy. Wymagań w tym zakresie nie spełniało 2,8% jednostek OSP. Podstawowe braki dotyczyły normatywu hydraulicznych narzędzi ratowniczych, których nie spełniało 5,5% liczby jednostek, pomp do wody zanieczyszczonej o wydajności 1000 l/min, których nie miało 5% jednostek, oraz ubrań specjalnych, których w wymaganej liczbie nie miało 4,1% jednostek.

 

W PSP funkcjonował skuteczny system szkolenia strażaków PSP i strażaków OSP. Komendant Główny PSP ustanowił ramy organizacyjne i przeprowadził w okresie objętym kontrolą szereg ćwiczeń ratowniczych z udziałem wielu podmiotów. Niemniej jednak w wyniku kontroli stwierdzono, że wiele jednostek OSP zgłaszało potrzebę przeszkolenia kolejnych ratowników, doposażenia jednostek OSP w  sprzęt ratowniczy oraz wsparcie procesu odnawiania pojazdów ratowniczo-gaśniczych.

NIK zauważa również, że zachodzące obecnie zmiany społeczno-demograficzne, mogą w przyszłości wpłynąć niekorzystnie na pokoleniową zastępowalność ratowników OSP.

 

Komendant Główny PSP, komendanci wojewódzcy i powiatowi/miejscy PSP rzetelnie nadzorowali funkcjonowanie ksrg, m.in. poprzez kontrole i inspekcje gotowości operacyjnej jednostek ksrg oraz analizy działań ratowniczych. Dodatkowo w  Komendzie Głównej PSP sporządzano okresowe analizy potencjału i funkcjonowania ksrg. Działania te pozwalały Komendantowi Głównemu PSP i komendantom jednostek wojewódzkich i powiatowych PSP na diagnozowanie potrzeb w zakresie szkolenia i wyposażenia jednostek OSP, a w konsekwencji na wspieranie kondycji jednostek OSP, np. poprzez dopasowywanie terminów szkoleń do możliwości strażaków OSP bądź przekazywanie sprzętu ratowniczo-gaśniczego z jednostek PSP do jednostek OSP, które go potrzebowały.

Niemniej jednak, w opinii NIK, Komendant Główny PSP powinien rozważyć zasadność pozostawania w krajowym systemie ratowniczo-gaśniczym jednostek OSP, które nie dysponują wymaganym potencjałem ratowniczym bądź charakteryzują się bardzo niską dyspozycyjnością.

NIK zauważa, iż pomimo podejmowanych przez kolejnych ministrów właściwych do spraw wewnętrznych działań nie zbudowano ogólnokrajowego cyfrowego systemu łączności radiowej, który umożliwiałby bezpośrednią wymianę informacji pomiędzy służbami ratowniczymi. Zdaniem NIK, obecnie funkcjonujący system analogowy nie umożliwia jednoczesnej wymiany informacji pomiędzy wieloma abonentami, co może mieć negatywny wpływ na efektywność prowadzonych działań ratowniczych.

Pełna treść raportu NIK na temat funkcjonowania systemu ratowniczo-gaśniczego w Polsce dostępna jest na stronie internetowej NIK >

Wnioski po kontroli

Wyniki kontroli pozwoliły ocenić krajowy system ratowniczo-gaśniczy oraz zdiagnozować podstawowe problemy w realizacji zadań ratowniczych przez jednostki systemu, a także wskazać kierunki działań naprawczych.

NIK zauważyła przede wszystkim, że Komendant Główny PSP, choć z mocy ustawy o ochronie przeciwpożarowej jest organizatorem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego, nie ma uprawnień organizacyjnych (władczych) wobec jednostek OSP oraz pozostałych jednostek ochrony przeciwpożarowej włączonych do ksrg. Pomimo że jednostki te rzetelnie realizują zadania ratowniczo-gaśnicze, wykonując dyspozycje Stanowiska Kierowania KP/KM PSP, uprawnienia Komendanta Głównego PSP wynikają jedynie z deklaracji tych jednostek o gotowości przystąpienia do systemu.

Zdaniem NIK, uregulowanie organizacji i funkcjonowanie ksrg ustawą zwiększyłoby możliwości organizacyjne systemu i pozwoliłoby na jego większe otwarcie na inne podmioty ratownicze i współdziałające, umożliwiając dalszą jego rozbudowę, a przede wszystkim ujednolicenie standardów wyposażenia tych jednostek i wyszkolenia ratowników.

W obszarze organizacji i legislacji stwierdzono, że w rozporządzeniu o włączaniu jednostek do ksrg nie określono sposobu wyłączania jednostek z ksrg, poza przypadkiem zakończenia obowiązywania porozumienia o ich włączeniu do systemu.

Zdaniem NIK, wprowadzenie do rozporządzenia o włączaniu jednostek do ksrg przepisów określających wprost podmioty uprawnione, warunki i procedury wyłączania jednostek ochrony przeciwpożarowej z ksrg przyczyniłoby się do zwiększenia transparentności tego procesu oraz spowodowałoby stosowanie jednolitych kryteriów wyłączania jednostek z systemu. Obecnie w poszczególnych porozumieniach funkcjonują, w zależności od ustaleń stron, różne sposoby ich rozwiązania.

Sporym problemem dla wielu jednostek OSP jest wiek sprzętu, zwłaszcza pojazdów ratowniczo-gaśniczych i specjalnych. Utrzymanie wiekowego sprzętu w stałej sprawności technicznej i bojowej wymaga niemałych nakładów ze strony macierzystych gmin tych OSP.

NIK zwróciła ponadto uwagę na fakt, że mimo podejmowania działań przez kolejnych ministrów właściwych do spraw wewnętrznych nie zbudowano ogólnokrajowego cyfrowego systemu łączności radiowej, który umożliwiałby bezpośrednią wymianę informacji pomiędzy służbami ratowniczymi. Zdaniem NIK, obecnie funkcjonujący system analogowy nie umożliwia jednoczesnej wymiany informacji pomiędzy wieloma abonentami, co może mieć negatywny wpływ na efektywność prowadzonych działań ratowniczych.

Wyniki przeprowadzonej kontroli wskazały na konieczność podjęcia konkretnych działań w celu zwiększenia, a przynajmniej utrzymania obecnego potencjału krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

W związku z wynikami kontroli Najwyższa Izba Kontroli zwróciła się do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji o:

  1.     zainicjowanie działań legislacyjnych mających na celu uzupełnienie rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 września 2014 r. w sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego o przepisy określające zasady, podmioty uprawnione i procedury wyłączania (czasowego bądź trwałego) jednostek z krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego;
  2.     rozważenie podjęcia działań w celu uregulowania funkcjonowania krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego ustawą. Niezbędne staje się zwłaszcza nadanie uprawnień władczych organizatorowi systemu – Komendantowi Głównemu PSP wobec jednostek włączonych do ksrg, ale niepodlegających mu bezpośrednio, tj. wobec jednostek OSP, wojskowych straży pożarnych i zakładowych straży pożarnych. Zdaniem NIK, takie rozwiązanie pozwoli na dalsze doskonalenie systemu, w tym ujednolicenie wyposażenia, oraz ułatwi współpracę jednostek w ramach ksrg i z innymi podmiotami ratowniczymi i współdziałającymi;
  3.     spowodowanie, jako organ nadzorujący funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego i działania Komendanta Głównego PSP:
  • zwiększenia wsparcia finansowego dla jednostek OSP, w szczególności w zakresie utrzymania ich potencjału ratowniczego oraz wsparcia procesu unowocześniania parku pojazdów ratowniczo-gaśniczych;
  • jak najszybszego uruchomienia ogólnokrajowego systemu łączności cyfrowej, który umożliwiając sprawną wymianę informacji pomiędzy wieloma różnymi abonentami, wpłynie korzystnie na sprawność i efektywność wspólnych działań ratowniczych prowadzonych przez jednostki z różnych formacji;
  • przeprowadzenia pogłębionych prac koncepcyjno-analitycznych prowadzących do wypracowania spójnych i kompleksowych rozwiązań prawnych doskonalących funkcjonowanie ksrg, w tym w zakresie wprowadzenia, rozwiązań motywacyjnych dla pracodawców zatrudniających strażaków OSP, np. o charakterze zmniejszenia danin na rzecz państwa tak, aby choć częściowo zrekompensować im zatrudnianie takich osób.