Jako Śląski Związek Gmin i Powiatów od samego początku aktywnie uczestniczyliśmy w konsultacjach związanych z nowelizacją ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach. Propozycje zmian prawnych w tym zakresie na przestrzeni wielu miesięcy istotnie się zmieniały. Pojawiały się wśród nich między innymi te o charakterze bardzo kontrowersyjnym.
Jednym z takich przykładów była propozycja rozdzielenia przetargów na odbiór i zagospodarowanie odpadów, która ostatecznie nie została wdrożona. Znaczące kontrowersje wzbudził też proponowany przepis, który zakładał wprowadzenie możliwości fakultatywnego przystępowania przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych, na których powstają odpady komunalne, do systemu zorganizowanego przez gminę. Niestety, mimo powszechnego sprzeciwu samorządów lokalnych wobec wdrażania takiego rozwiązania, znalazło się ono w uchwalonej ustawie.
Wciąż są wątpliwości
Kwestiami budzącymi szczególne wątpliwości gmin dotyczącymi ustawy pozostają:
- wprowadzenie możliwości fakultatywnego przystępowania przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych, na których powstają odpady komunalne, do systemu zorganizowanego przez gminę, bez określenia zasad przystępowania do systemu, jak i występowania z niego;
Takie rozwiązanie zdezorganizuje działania gminy. Po pierwsze uniemożliwi właściwe określenie przedmiotu i zakresu zamówienia udzielanego przedsiębiorcy odbierającemu odpady. Po drugie nie pozwoli na wiarygodne zaplanowanie, a następnie należyte wykonanie budżetu (z założenia samofinansującego się). Po trzecie rozwiązanie to wymusi konieczność prowadzenia (i finansowania) działań kontrolnych w zakresie wciąż zmieniającego swój zakres podmiotowy rynku odpadów komunalnych, nieobjętego systemem odbioru organizowanego przez gminę.
- wprowadzenie maksymalnych stawek opłaty za pojemnik na poziomie znacznie zaniżonym w stosunku do warunków rynkowych;
Stosowanie ustalonych, maksymalnych stawek w praktyce może doprowadzić do tego, że z uzyskanej opłaty za pojemnik nie uda się pokryć faktycznych kosztów świadczenia usługi odbioru odpadów komunalnych z nieruchomości niezamieszkałych. Należy pamiętać, że koszty te składają się z wielu komponentów, tj. w szczególności z kosztów selektywnego odbioru każdej frakcji oraz kosztów zagospodarowania odebranych różnych typów odpadów, które już obecnie są wysokie, a w kolejnym roku ulegną podwyższeniu. Dodatkowo w wielu miastach, które przejęły na siebie obowiązek wyposażania nieruchomości w pojemniki, dojdzie również koszt użyczenia tego pojemnika oraz utrzymania go w należytym stanie sanitarnym i technicznym. Jednocześnie stawka za pojemnik 120 l - wyliczona zgodnie z omawianym przepisem proporcjonalnie do stawki wyjściowej za pojemnik 1100 l - będzie prawie trzykrotnie niższa niż maksymalna stawka ustawowa za worek o tej samej pojemności.
Przyjęte przez ustawodawcę rozwiązanie skutkować będzie koniecznością finansowania faktycznie ponoszonych kosztów realizowania gospodarki odpadami w zakresie nieruchomości niezamieszkałych z opłaty za gospodarowanie odpadami pobieranej od mieszkańców (maksymalna stawka opłaty za pojemnik nie pokryje tych kosztów, a systemu nie można dofinansowywać z budżetu gminy). Alternatywnie wdrożenie omawianego przepisu doprowadzi do wyłączenia nieruchomości niezamieszkałych z gminnego systemu odbioru odpadów komunalnych, co w konsekwencji ograniczy znacząco jego szczelność.
- brak przejrzystości i konsekwencji w określeniu vacatio legis dla poszczególnych elementów systemu gospodarki odpadami;
Zgodnie z obowiązującymi przepisami intertemporalnymi umowy na odbiór i zagospodarowanie odpadów (dotyczące realizacji zadań w ramach dotychczasowego systemu) zachowują moc w okresie, na jaki zostały zawarte. Jednocześnie w omawianej ustawie wprowadzono 12-miesięczny okres vacatio legis w celu dostosowania przepisów aktów prawa miejscowego do nowych uregulowań (całkowicie odmiennych od dotychczasowego systemu). W przypadku obowiązywania powyższych umów przez okres dłuższy niż 12 miesięcy w niektórych przypadkach może wystąpić sytuacja, w której realizacja umowy zgodnie z opisem przedmiotu zamówienia (i jej istotnymi elementami) będzie niezgodna z nowym obowiązującym już prawem miejscowym. Wprowadzenie nowych zasad dotyczących obowiązkowej selektywnej zbiórki czy dobrowolności przystępowania do systemu odbioru odpadów przez właścicieli nieruchomości niezamieszkałych rodzi dwojakie konsekwencje. Po pierwsze wymaga uchwalenia aktów prawa miejscowego, a po drugie uwzględnienia nowych reguł w opisie przedmiotu zamówienia. Niestety ustawodawca pominął te kwestie w przepisach przejściowych i końcowych, pozostawiając pole do rozbieżnych interpretacji.
Czytaj też: Związek Gmin Wiejskich: Ustawę śmieciową należy napisać od nowa>>
Brak przejrzyście sprecyzowanych okresów przejściowych dla mających zasadnicze znaczenie przepisów, prowadzić będzie do pojawiania się licznych wątpliwości, sporów, a nawet dezinformacji w społeczeństwie. To z kolei - ze względu na kształtującą się w dłuższej perspektywie czasu linię orzeczniczą - będzie skutkowało stwierdzeniami przez organy kontroli naruszeń w tych gminach, w których stosowana interpretacja okaże się później odmienna od tej utrwalonej w orzecznictwie.
Zmiany rozwiążą kilka problemów
W przyjętej przez Sejm RP pod koniec lipca 2019 r. ustawie dostrzegamy też zmiany, które rozwiążą praktyczne i proceduralne problemy w systemie gospodarki odpadami komunalnymi. Wśród nich można wymienić:
- wprowadzenie postulowanej od dawna przez samorządy lokalne możliwości wystawienia tytułów wykonawczych do zawiadomień o zmianie stawki opłaty;
- zmodyfikowanie terminu, w którym właściciel nieruchomości może dokonać zmian w deklaracji (termin „z dołu”, tj. do 10 dnia po upływie miesiąca, w którym nastąpiła zmiana będąca podstawą do określenia wysokości opłaty);
- likwidacja konstrukcji „niestwierdzania nadpłaty” w przypadku złożenia deklaracji zmniejszającej wysokość zobowiązania wstecz, która faworyzowała nierzetelnych podatników i zastąpienie jej przepisem wykluczającym (za wyjątkiem enumeratywnie wskazanych przypadków) możliwość składania deklaracji zmniejszających wysokość zobowiązania za okres wsteczny.
Napisanie nowej ustawy wskazane
Generalnie pożądanym kierunkiem zmian systemu gospodarki odpadami byłoby napisanie nowej ustawy w tym zakresie. W ten sposób zostałby stworzony przejrzysty i spójny akt prawny, który z pewnością nie implikowałby tak wielu rozbieżności interpretacyjnych oraz odpowiadałby na realne uwarunkowania, w których jednostki samorządu terytorialnego wykonują powyżej wskazane zadanie.
Magdalena Sobczak - przewodnicząca Regionalnej Sieci Konsultacyjnej ds. Gospodarki Odpadami w Województwie Śląskim działającej w ramach Śląskiego Związku Gmin i Powiatów, kierownik Biura ds. Gospodarki Odpadami w Urzędzie Miejskim w Bielsku-Białej.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
