Skargę nadzwyczajną złożył Rzecznik Praw Obywatelskich w sprawie z wniosku Adama P. z udziałem trzech spadkobierców o stwierdzenie nabycia praw do spadku po Irenie P.
Czytaj też: NSA: Sześć miesięcy musi wystarczyć na złożenie oświadczenia>>
Czytaj w LEX: Dziedziczenie ustawowe w świetle Kodeksu cywilnego >>>
Czytaj w LEX: Zwolnienie z opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn nabycia w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy >>>
Skarga została wniesiona od postanowienia Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej z 17 lipca 2012 r. Izba Kontroli Nadzwyczajnej SN uchyliła postanowienie Sądu Rejonowego i stwierdziła, że spadek po Irenie P . zmarłej 10 października 2011 r. nabyli: mąż Adam P . w połowie i ojciec Tadeusz D. w 1/4, jak również siostrzeniec też w 1/4.
Przy czym nabycie nastąpiło z dobrodziejstwem inwentarza.
Wyrok sądu I instancji
Sąd ustalił, że spadek po zmarłej nabyli jako spadkobiercy ustawowi: mąż, ojciec oraz siostrzeniec – każdy po 1/3 części.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że zmarła w chwili śmierci była mężatką, przy czym jedyne dziecko ze związku z Adamem P. zmarło bezpotomnie w 2007 r. Irena P. nie miała dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych. Spadkodawczyni pozostawiła testament własnoręczny z października 2011 r., lecz z jego treści wynikało, że dokonała w nim jedynie zapisu testamentowego, który nie wyczerpywał całości ani znacznej części majątku wchodzącego w skład masy spadkowej.
Wnioskodawca, jak i uczestnicy postępowania nie wnieśli apelacji od tego postanowienia.
Czytaj w LEX: Ryzyko podatkowe związane z instytucją małżeństwa >>>
Odrzucenie skargi - pierwszy raz
Sąd Najwyższy w czerwcu 2015 r. odrzucił skargę wnioskodawcy o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej. W uzasadnieniu stwierdził m.in., że wskazane w skardze uchybienie w postaci innego, niż wynika to z ustawy określenia wysokości udziału przypadającego wnioskodawcy w spadku po zmarłej mogło zostać naprawione w postępowaniu apelacyjnym, przez co powstała w sprawie sytuacja nie może być traktowana jako szczególne uzasadnienie do złożenia skargi.
WZORY dokumentów w LEX:
- Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku >
- Pozew o wyłączenie małżonka od dziedziczenia >
- Majątkowa umowa małżeńska ustanawiająca rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków realizująca założenia ekonomiczne ustawowej wspólności majątkowej >
RPO: Mąż dziedziczy połowę
Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucił rażące naruszenie prawa materialnego przez sąd I instancji poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 933 par. 1 k.c.. Polegało ono na przyjęciu, że mąż spadkodawczyni, dziedziczący w zbiegu z jej ojcem oraz synem jej siostry, nabył spadek po zmarłej na podstawie ustawy w 1/3 części, podczas gdy według art. 933 par. 1 k.c. udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Rzecznik uznał, że sąd popełnił błąd orzekając, że rodzic i siostrzeniec spadkodawczyni nabyli spadek na podstawie ustawy w łącznej wysokości 2/3 części. Tymczasem zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego - wobec braku dzieci i wnuków i gdy jeden z rodziców spadkodawczyni nie dożył otwarcia spadku - udziały przypadające spadkobiercom, którzy znajdują się w dalszych kręgach dziedziczenia ustawowego (rodzicowi oraz siostrzeńcowi, dziedziczącym razem z mężem spadkodawczyni), wynoszą łącznie połowę spadku. Uchybienie sądu jest rażące i oczywiste, zauważalne bez pogłębionej analizy. Art 933 par. 1 k.c. stanowi bowiem: „Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i zstępnymi rodzeństwa spadkodawcy, wynosi połowę spadku.” Tymczasem zaskarżone postanowienie przyznaje małżonkowi jedną trzecią spadku.
Czytaj w LEX: Spisanie oświadczenia spadkodawcy przez osobę powołaną do dziedziczenia - LINIA ORZECZNICZA >>>
SN przyznał rację rzecznikowi
Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli uchylił wadliwe postanowienie Sądu Rejonowego. Dlatego, że przepisy dotyczące dziedziczenia ustawowego nie pozwalają na modyfikowanie wysokości udziałów spadkowych przez spadkobierców.
Jedynie sam spadkodawca może wprowadzić w tym zakresie odpowiednie zmiany, gdy pozostawia po sobie ważny testament. W razie jego braku lub nieobjęcia jego treścią całej masy spadkowej, należy przyjąć w sposób dorozumiany, że wolą zmarłego było, aby spadek (lub jego część, która nie została objęta treścią testamentu) przypadła spadkobiercom ustawowym - zgodnie z ustawowymi zasadami dziedziczenia. Nie można zgodzić się z tym, że sąd był związany wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku w zakresie wysokości udziałów spadkowych.
Naruszenie prawa było rażące. Pomimo istnienia ustawowych zasad, określających wysokość udziałów spadkowych w ramach dziedziczenia ustawowego, w tej sprawie sąd orzekł według własnego uznania.
Naruszenie procedury
Co więcej, Sąd Rejonowy naruszył przepisy procesowe, obligujące sąd spadku do badania z urzędu kręgu spadkobierców i sposobu dziedziczenia, niezależnie od stanowisk uczestników postępowania, a także przepisy materialne ustalające udziały w spadku, w sytuacji faktycznej, w której mąż spadkodawczyni dziedziczył w zbiegu z jej ojcem oraz synem siostry. - Nie dającym się zaakceptować skutkiem takiego naruszenia prawa jest pozostawanie w obrocie prawnym wadliwego postanowienia Sądu Rejonowego o stwierdzeniu nabycia spadku, które uniemożliwia należyte uporządkowanie spraw spadkowych po zmarłej - stwierdził Sąd Najwyższy.
Sąd Najwyższy stwierdza również, że w konsekwencji naruszono konstytucyjną zasadę zaufania do państwa oraz zasady bezpieczeństwa prawnego, wywodzonych z art. 2 Konstytucji RP oraz konstytucyjnego prawa do dziedziczenia chronionego w art. 21 ust. 1 i art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji RP.
Poprzez wydanie niezgodnego z prawem orzeczenia, zawierającego istotne błędy co do wysokości udziałów spadkowych, Sąd Rejonowy pozbawił wnioskodawcy, należnej mu i wynikającej bezpośrednio z ustawy - części spadku. Chronione na gruncie art. 21 i art. 64 Konstytucji RP prawo dziedziczenia nie odnosi się bowiem do samego faktu sukcesji, który ma miejsce w chwili otwarcia spadku, lecz wiąże się z obowiązkiem organów państwa do ochrony wszelkich praw obligacyjnych związanych ze spadkiem, a także ustanowienia i zabezpieczenia odpowiednich procedur, które mają na celu stwierdzenie nabycia spadku, ochronę nabywcy czy działu spadku.
W składzie orzekającym zasiadali: SSN Krzysztof Wiak (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Paweł Czubik oraz Wojciech Szczepka (ławnik Sądu Najwyższego).
Sygn. akt I NSNc 716/21, postanowienie Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych z 12 października 2022 r.
Czytaj w LEX: Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w praktyce notarialnej >>>
Czytaj w LEX: Opodatkowanie nabycia spadku >>>
Czytaj w LEX: Przyjęcie przez małoletniego spadku z dobrodziejstwem inwentarza >>>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
