Kwestie kontroli, także osobistej, regulują poszczególne ustawy dotyczące służb. Po ostatnich zmianach - jak przyznają specjaliści - są dość szczegółowe, określają sposób jej dokonywania i przesłanki. W ustawie o Policji na przykład wyraźnie zaznaczono, że czynność ta ma być przeprowadzona w sposób "możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby kontrolowanej oraz w zakresie niezbędnym w danych okolicznościach do zrealizowania celu".
Sprawdź procedurę: Zatrzymywanie osób w ramach wykonywanych czynności >
Mimo to nadal zdarza się, że funkcjonariusze stosują kontrolę zbyt dowolnie, w sytuacjach w których nie jest ona zasadna. - A jest to kolejny obszar działania polskich służb poddawany szczegółowej kontroli przez ETPCz oraz w zakresie normatywnym czyli zgodności prawa krajowego z prawem Unii Europejskiej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej - przypominają rozmówcy Prawo.pl.
Czytaj: Strasburg: Kontrola pasażerów na lotnisku nie może być nieograniczona>>
Podstawa - ocena sytuacji
Specjalista w zakresie czynności operacyjno-rozpoznawczych Jacek Kudła mówi wprost: ustawowych uprawnień z zakresu kontroli osobistej nie można nadużywać. - Funkcjonariusze danej służby muszą odpowiednio ocenić daną sytuacje i dostosować do niej obowiązujące przepisy. A po zmianach, które nastąpiły są one tak skonstruowane, że odnoszą się do poszczególnych sytuacji faktycznych. Są też unormowane różne przypadki kontroli: i osobista i np. bagażu i sprawdzenie bagażu podręcznego – przypomina.
Prawnicy nie mają wątpliwości - funkcjonariusz dokonujący czynności powinien znać przepisy i dostosowywać je do faktycznej sytuacji, a przy tym umieć znaleźć prawidłową podstawę prawną do ich zastosowania. Po pierwsze musi być zachowana celowość - czyli cel kontroli wynikający z ustawy. Chodzi o uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Drugim warunkiem jest znalezienie tego czego służby szukają - czyli np. narkotyków, niebezpiecznego narzędzia, przedmiotu, który jest zabroniony.
Sprawdź w LEX: Czy pracodawca ma prawo kontrolować samochody pracowników parkujące na terenie zakładu pracy? >
Co to oznacza? Jak mówi Kudła do kontroli osobistej nie wystarczy, że ktoś - kolokwialnie mówiąc – skrzywi się, zażartuje z policjanta, czy sprawia wrażenie, że ma coś na sumieniu.
- Czasem tak niestety bywa, że służby nadużywają tego uprawnienia. W mojej ocenie kontrola powinna być poprzedzona informacjami, że dana osoba może coś przy sobie mieć. Czasem w takim przypadku wystarczy wylegitymowanie. Jeśli policjant wtedy zauważy coś niepokojącego lub np. sprawdzi, że informacje o legitymowanej osobie znajdują się w policyjnych bazach - w przeszłości handlowała bronią lub narkotykami, ma podstawy do kontroli osobistej lub kontroli bagażu - dodaje.
Czytaj: Podczas podsłuchu wykryto inne przestępstwo? Sąd powinien to ocenić>>
Ważne pouczenie i czas trwania kontroli
Ryzyko błędu – jak mówią specjaliści jest duże - czego dowodem jest orzecznictwo Europejskiego Trybunału Prawa Człowieka. Pod koniec lutego zapadł wyrok ETPCz - Beghal przeciwko Zjednoczonemu Królestwu. Trybunał orzekł, że brytyjska ustawa zezwalająca na zaostrzoną kontrolę bezpieczeństwa na lotniskach i umożliwiająca zatrzymanie, przeszukanie i przesłuchanie pasażera bez uzasadnionej przyczyny, stanowiła naruszenie prawa do poszanowania życia rodzinnego pasażerki. Skargę do Trybunału wniosła obywatelka Francji zamieszkała w Wielkiej Brytanii, która w 2011 r. wracała samolotem do Wielkiej Brytanii po odwiedzinach u swego męża we Francji. Mąż skarżącej był wówczas pozbawiony wolności we Francji za przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Na lotnisku przetrzymywano ją około dwóch godzin.
- To są czynności na pograniczu, pomimo, że są określone w ustawie, nie można pozwolić sobie na kontrolowanie każdej osoby, w sposób dowolny bez żadnych ograniczeń . Istotna jest rzetelność służb, trzymanie się procedur, to podstawa tego by uniknąć w przyszłości zażaleń czy zadośćuczynień - mówi Kudła.
Kolejną istotną kwestią jest właśnie pouczanie skontrolowanej osoby, że ma prawo żądać sporządzenia protokołu i ma prawo składać zażalenie. Jak mówią eksperci, służby o tym "zapominają", szczególnie w przypadku obcokrajowców. Kontrola osobista nie może też trwać godzinami – chyba, że jest to uzasadnione np. sporządzaniem protokołów i innych koniecznych czynności, które należy prowadzić zgodnie z procedurą. Przetrzymywanie osoby bez wykonywania żadnych wobec niej czynności w zakresie o których mowa nie znajduje żadnego prawnego uzasadnienia - dodają. Z kolei osoba kontrolowana nie może takich czynności nagrywać.
- Kolejna kwestia to kontrola miejsc intymnych – najważniejsze jest to, że można ją przeprowadzać jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach. Co to znaczy? Funkcjonariusze muszą mieć informacje, że są do tego podstawy. Oczywiście są nagłe wyjątkowe przypadki, wynikające np. z zagrożenia dla życia czy zdrowia, kiedy taka kontrola może zostać przeprowadzona bez trzymania się kurczowo procedur – np., że kobietę ma przeszukiwać kobieta – ale muszą do tego być podstawy. Bo konsekwencje mogą być i dyscyplinarne i karne – mówi Kudła.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
