Obrazowo tłumaczy to nasz czytelnik - jeżeli darowiznę otrzymało kilkoro - ale nie wszystkie - dzieci spadkodawcy, to zstępny, który nic nie otrzymał ani w darowiźnie, ani w spadku, może dochodzić zachowku od pozostałych spadkobierców. Jednak nie od wszystkich równocześnie i nie w zależności od wielkości otrzymanych darowizn. Uzupełnienia można żądać od pozostałych spadkobierców po kolei - zaczynając od obdarowanego najpóźniej.
- Powoduje to, że przy odpowiedzialności za zachowek obdarowanych decyduje okoliczność przypadkowa - chronologia dokonania darowizn (często odpowiedzialność poniosą młodsze dzieci obdarowane później). Nie jest ani racjonalne, ani trudno to pogodzić z konstytucyjną zasadą równości (osoby w takiej samej sytuacji prawnej powinny być traktowane w sposób zbliżony). Skutkiem takiego stanu rzeczy jest to, że ostatni obdarowani mogą być pozbawieni wartości przysporzeń na skutek konieczności zaspokojenia roszczeń o zachowek w znacznie wyższym stopniu niż wcześniej obdarowani - wyjaśnia.
Czytaj w LEX: Prawo do zachowku >
Trzeba najpierw wiedzieć o spadku, żeby go odrzucić>>
Kodeks do poprawki
Wszystko za sprawą treści art. 1000 par 1 k.c. i 1001 par. 1 kc. Według pierwszego z przepisów, jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Zgodnie natomiast z art. 1001 par 1 k.c. spośród kilku obdarowanych, obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.
Według art. 994 kc przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. Przy obliczaniu prawa zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa. Mechanizm doliczania darowizn ma w tym przypadku na celu wzmocnienie pozycji osób uprawnionych do zachowku względem pozycji osób obdarowanych
Kolejność mało sensowna
Z postulatem zmiany art. 1001 par. 1 KC zgadza się dr Radosław Wiśniewski, adwokat z Kancelarii Wardyński i Wspólnicy. - Faktycznie, trudno dziś wskazać jakieś przekonujące argumenty przemawiające za takim uregulowaniem kolejności obdarowanych przy ponoszeniu odpowiedzialności za roszczenia zachowkowe - wskazuje. - W mojej ocenie w takiej sytuacji należy przede wszystkim uwzględniać i chronić interes osób uprawnionych do zachowku - wskazuje.
Dlatego też, jego zdaniem, patrząc z tej perspektywy, można byłoby postulować zniesienie kolejności obdarowanych i umożliwienie uprawnionym do zachowku dochodzenia swoich roszczeń od swobodnie wybranych obdarowanych tak, aby zapewnić uprawnionym do zachowku jak najszersze – i najbardziej w ich ocenie skuteczne - możliwości realizacji przysługujących im roszczeń. - W doktrynie wskazuje się również, że przy ustalaniu ewentualnej kolejności należałoby brać pod uwagę większą ilość okoliczności faktycznych, tj. stopień zażyłości między darczyńcą i obdarowanym, okoliczności i stosunki rodzinne, rozmiar owej darowizny i jej znaczenie dla sytuacji rodzinnej i finansowej obdarowanego itd. Z pewnością jednak zmiany w tym zakresie wymagałyby pogłębionej analizy - podkreśla dr Wiśniewski.
WZORY DOKUMENTÓW:
Pozew o zachowek wytoczony przeciwko osobie później obdarowanej przez spadkodawcę >
Pozew o zachowek wytoczony przeciwko osobie obdarowanej przez spadkodawcę >
Zachowek to anachronizm
Jeszcze dalej poszłaby dr Aleksandra Partyk, adiuntka na Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego. - Zwróćmy uwagę, że zachowek obowiązujący w prawie polskim jest tylko jedną z opcji, którą mógł wybrać ustawodawca, poszukując ochrony dla osób bliskich zmarłego. Instytucja przewidziana w art. 991 i nast. k.c. może być uznana za anachroniczną, nie odpowiada ona w sposób właściwy potrzebom różnych bliskich zmarłego. Moim zdaniem warto rozważać celowość zastąpienia zachowku innymi modelami chroniącymi bliskich spadkodawców - podkreśla. Dodaje, że należy w szczególności przeanalizować, czy polski ustawodawca nie powinien sięgnąć do rozwiązań angielskich, w których przyjęto instytucję alimentów spadkowych. - Na pewno jednak zmiana regulacji prawnych wymaga pogłębionych debat - podsumowuje dr Aleksandra Partyk.
Czytaj też w LEX: Zmiany przepisów o spadkobraniu w latach 2015-2023 i ich wpływ na dotychczasowy system dziedziczenia >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.