Ważność testamentu może być kwestionowana zarówno z powodu niedochowania wymogów formalnych, braku zdolności do czynności prawnych u testatora (spadkodawcy), jak i wystąpienia wady oświadczenia woli.

W praktyce spraw spadkowych zarzut nieważności testamentu podnoszony jest coraz częściej - szczególnie, gdy u spadkobierców ustawowych pojawią się wątpliwości co do stanu psychicznego testatora lub okoliczności, w jakich testament został sporządzony.

Zobacz też procedurę w LEX: Badanie, czy spadkodawca pozostawił testament >

 

Przesłanki nieważności testamentu

Art. 945 par. 1 kodeksu cywilnego zawiera zamknięty katalog przesłanek nieważności testamentu, opartych na wadach oświadczenia woli. Należą do nich:

  • brak świadomości albo swobody w powzięciu decyzji i wyrażeniu woli,
  • błąd, który uzasadnia przypuszczenie, że gdyby testator nie działał pod jego wpływem, nie sporządziłby testamentu tej treści,
  • groźba.

 

------------------------------------
Polecamy też w LEX:

​------------------------------------

 

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

Stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli przejawia się brakiem zdolności do prawidłowego rozeznania sytuacji, niemożnością oceny własnych zachowań oraz działań innych osób, a także nieuświadamianiem sobie znaczenia i skutków podejmowanego postępowania.

Natomiast stan wyłączający swobodę testatora przejawia się w sytuacjach, w których spadkodawca składa oświadczenie woli, kierując się pobudkami emocjonalnymi lub uczuciowymi o charakterze chorobowym albo pod wpływem sugestii osób trzecich, bez zachowania autonomii w podejmowaniu decyzji.

 

Nowość
System Prawa Procesowego Cywilnego. Tom IV Postępowanie nieprocesowe Część 3. Postępowania z zakresu prawa spadkowego i pozostałe postępowania kodekso
-60%
Nowość
System Prawa Procesowego Cywilnego. Tom IV Postępowanie nieprocesowe Część 3. Postępowania z zakresu prawa spadkowego i pozostałe postępowania kodekso

Piotr Rylski, Marcin Walasik

Sprawdź  

Cena promocyjna: 119.6 zł

|

Cena regularna: 299 zł

|

Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 149.5 zł


Co istotne, zarówno brak możliwości świadomego podejmowania decyzji, jak i ograniczenie swobody w wyrażaniu woli, muszą wynikać z przyczyn tkwiących wewnątrz testatora, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich się znalazł. Źródłem tej wady są więc cechy psychiki lub procesów myślowych występujące u spadkodawcy.

Zobacz też linię orzeczniczą w LEX: Sugestie i naciski na testatora a ważność testamentu >

Powyższe stany mogą mieć charakter:

  • trwały – np. wynikający z choroby psychicznej, otępienia starczego, niedorozwoju umysłowego,
  • przejściowy – np. spowodowany zażyciem alkoholu, narkotyków, środków psychotropowych, hipnozą czy też wysoką gorączką.

Zobacz również: Testament audiowizualny - szanse i zagrożenia

 

Błąd w kontekście testamentu

Oświadczenie ostatniej woli będzie wadliwe, jeżeli zostało złożone na skutek błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod jego wpływem, to nie sporządziłby testamentu o takiej treści. W rozumieniu prawa cywilnego, błąd oznacza mylne wyobrażenie o rzeczywistości – faktycznej lub prawnej – które wpływa na treść oświadczenia woli.

W przypadku testamentu błąd uzasadnia nieważność wyłącznie wtedy, gdy istnieją podstawy, by przyjąć, że gdyby spadkodawca działał bez tego błędu, nie sporządziłby testamentu o takiej treści. Błąd w tym znaczeniu musi mieć charakter subiektywnie istotny dla spadkodawcy.

Przykłady błędu:

  • spadkodawca powołuje do spadku osobę, przekonany, że to ona uratowała mu życie, podczas gdy w rzeczywistości tak nie było,
  • spadkodawca wydziedzicza jednego z synów, mylnie sądząc, że uporczywie uchyla się on od obowiązków rodzinnych względem niego,
  • Ponadto, istotne jest, że na błąd można powołać się bez względu na to, czy został on wywołany umyślnie lub nieumyślnie przez osoby trzecie (podstęp), czy też pojawił się z winy lub bez winy testatora.

Czytaj także: Ostatnie pożegnanie z testamentem podróżnym coraz bliżej, a ustny do nagrania

 

Groźba

Ostatnią z przesłanek nieważności testamentu jest groźba, o której wystąpieniu można mówić wtedy, gdy testator sporządza testament o konkretnej treści pod wpływem obawy, iż w przeciwnym razie spotka go lub jego bliskich niebezpieczeństwo.

Groźba nie musi być obiektywnie poważna – wystarczy, że w danych okolicznościach wywołała u testatora uzasadnione poczucie zagrożenia i pozbawiła go swobody decyzji. W takiej sytuacji, testator dokonuje wyboru między złożeniem oświadczenia ostatniej woli o określonej treści a odmową dokonania czynności prawnej i narażeniem się na realizację groźby.

Przykład: Osoba starsza, zależna od opieki bliskich, zostaje zmuszona do sporządzenia testamentu pod groźbą pozostawienia jej bez pomocy.

Czytaj też w LEX: Nabywanie nieruchomości rolnych w wyniku dziedziczenia, zapisu i działu spadku >

 

Jak udowodnić nieważność testamentu

Zarzut nieważności testamentu można skutecznie podnieść wyłącznie przed sądem spadku. Ciężar dowodu spoczywa na osobie, która podnosi taki zarzut.

W praktyce wykazanie nieważności aktu ostatniej woli wymaga zgromadzenia obszernego materiału dowodowego, w szczególności:

  • dokumentacji medycznej testatora,
  • opinii biegłego psychiatry lub neurologa,
  • ekspertyzy grafologicznej,
  • zeznań świadków.

Czytaj też w LEX: Ważność ze względu na formę testamentu sporządzonego za granicą >

 

W jakim czasie można powołać się na nieważność testamentu

Zgodnie z art. 945 par. 2 kodeksu cywilnego osoba mająca interes prawny (np. spadkobierca ustawowy, testamentowy lub zapisobierca) może powołać się na nieważność testamentu:

  • w ciągu 3 lat od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie nieważności,
  • jednak nie później niż w ciągu 10 lat od otwarcia spadku.

Są to terminy zawite (prekluzyjne) – po ich upływie podnoszenie zarzutu nieważności staje się niemożliwe, niezależnie od tego, jak poważne byłyby podstawy jego podważenia.

Podsumowując, testament, choć nazywany „ostatnią wolą”, nie zawsze odzwierciedla rzeczywistą wolę spadkodawcy. Brak świadomości, błąd czy groźba mogą prowadzić do jego nieważności. W tego rodzaju sprawach kluczowa jest szybka reakcja oraz zgromadzenie odpowiedniego materiału dowodowego, bowiem upływ wskazanego wyżej terminu ostatecznie uniemożliwia skuteczne kwestionowanie ważności testamentu.

    Autorzy:

    Tomasz Uljasz, adwokat w RESIST Rezanko Sitek

    Cyntia Mizak, aplikantka radcowska w RESIST Rezanko Sitek

     

     

    -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

    Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.