Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił uwagę na wciąż aktualny problem współwystępowania w obrocie prawnym kilku prawomocnych postanowień sądowych stwierdzających nabycie spadku po tej samej osobie. Wymaga on systemowego rozwiązania i interwencji na szczeblu ustawowym.
Tylko w 2023 r. do RPO wpłynęło 18 wniosków o interwencję w sprawach dwóch prawomocnych postanowień spadkowych o nabyciu spadku po tej samej osobie. A RPO zwraca uwagę, że ani skarga o wznowienie postępowania, ani skarga nadzwyczajna nie zostały przewidziane dla rozwiązywania problemów o charakterze systemowym, a niewątpliwie z takim mamy tu do czynienia.
W 2023 r. oraz w pierwszych miesiącach 2024 r. problem ten stanowił podstawę do wniesienia przez RPO 13 skarg nadzwyczajnych i 4 skarg o wznowienie postępowania. Nadal badane są kolejne wnioski. RPO zauważa wydłużającą się listę spraw, w których nie dysponuje już adekwatnymi środkami prawnymi, za których pomocą można by naprawić stan prawny wobec dwóch postanowień o spadku.
Czytaj też w LEX: Skarga nadzwyczajna w praktyce >
Sprawa była już tematem wystąpień do MS. 25 stycznia 2022 r. w BRPO odbyło się też spotkanie robocze w tej kwestii z udziałem przedstawicieli MS.
W ostatniej odpowiedzi z 1 lutego 2023 r. resort informował o badaniach Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, które miały zakończyć się sporządzeniem opinii. Wraz z analizą aktową miała być ona gotowa do końca lutego 2023 r. Niestety, Ministerstwo dotychczas nie poinformowało o wyniku analiz i dalszych etapach prac. Dlatego RPO ponownie napisał do resortu z pytaniem o postęp prac.
Czytaj też: Podwójne orzeczenie o nabyciu spadku - to błąd konstytucyjny >
MS odpowiada: będą zmiany
W odpowiedzi na pismo Rzecznika Praw Obywatelskich, Zuzanna Rudzińska-Bluszcz, podsekretarz stanu w MS wskazała, że opinia Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości o przyczynach wydawania przez sądy kolejnych postanowień stwierdzających nabycie spadku po tym samym spadkodawcy została opracowana, a na podstawie jej wniosków Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło prace legislacyjne zmierzające do wyeliminowania sygnalizowanego problemu.
Po pierwsze w Departamencie Legislacyjnym Prawa Cywilnego opracowany został projekt zmiany ustawy - Kodeks postępowania cywilnego (dalej: „k.p.c."), przewidujący wprowadzenie do k.p.c. przepisu art. 669(2), zgodnie z treścią którego sąd, który orzekał jako sąd pierwszej instancji w postępowaniu, w którym wydano kolejne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po tym samym spadkodawcy, będzie mógł je uchylić - także z urzędu - na posiedzeniu niejawnym. Sąd badał będzie jedynie fakt wydania kolejnego prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku co do tego samego spadku. Uczestnikami takiego postępowania mają być uczestnicy postępowania, w którym zapadło prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, w przedmiocie uchylenia którego toczy się postępowanie. Postanowienie w przedmiocie uchylenia postanowienia będzie zaskarżalne zażaleniem.
Powyżej projektowany przepis został zawarty w projekcie o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz ustawy - Kodeks postępowania cywilnego. Na posiedzeniu Zespołu do spraw Programowania Prac Rządu w dniu 22 marca 2024 r. projekt uzyskał wpis do wykazu prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów pod numerem UD30. Projekt zostanie skierowany do uzgodnień wewnątrzresortowych, a następnie uzgodnień międzyresortowych, konsultacji publicznych i opiniowania. W ramach procesu opiniowania, projekt zostanie przedstawiony także Rzecznikowi Praw Obywatelskich.
Czytaj też: Testament podróżny do likwidacji, wojskowy i ustny do poprawy >
Zobacz też linię orzeczniczą: Dopuszczalność wznowienia postępowania w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku >
Zuzanna Rudzińska-Bluszcz poinformowała również, że niezależnie od powyższych zmian, w Ministerstwie Sprawiedliwości podjęto działania zmierzające do stworzenia mechanizmu prewencyjnego służącego eliminacji problemu podwójnych postanowień spadkowych poprzez ujawnienie informacji o toczących się postępowaniach spadkowych, a nie jedynie - jak dotychczas - o wydanych prawomocnych postanowieniach o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktach poświadczenia dziedziczenia.
Jak wyjaśnia, w zakresie tego rozwiązania w toku prac koncepcyjno-analitycznych zarysowały się dwie koncepcje: jedna dotyczy ujawniania informacji w dedykowanym Centralnym Wykazie Spraw Spadkowych (CWSS), druga zaś rozbudowy funkcjonalności Rejestru Spadkowego wchodzącego w skład Systemu Rejestry Notarialne i ujawniania informacji o postępowaniach spadkowych w tym rejestrze. Aktualnie organizowane są spotkania członków Kierownictwa resortu, przedstawicieli Departamentu Informatyzacji i Rejestrów Sądowych, Departamentu Legislacyjnego Prawa Cywilnego oraz przedstawicieli Krajowej Rady Notarialnej, mające na celu ustalenie kierunku projektu.
Zobacz procedury:
Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie ustawy >
Postępowanie w sprawie z wniosku o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie testamentu >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.