Obecnie na gruncie prawa spadkowego istnieje możliwość przygotowania testamentu w formie zwykłej lub w szczególnej. Testament zwykły może polegać na sporządzeniu:
- testamentu w formie pisemnej (testament holograficzny),
- testamentu allograficznego (przed urzędnikiem w obecności dwóch świadków),
- testamentu notarialnego.
Szczególne formy testowania odnoszą się z kolei do: testamentu ustnego, testamentu podróżnego, testamentu wojskowego.
O konieczności m.in. uchylenia przepisów dotyczących testamentu podróżnego mówi się od dawna - takie propozycje zgłaszano m.in. w ramach akcji "Poprawmy prawo" organizowanej przez Prawo.pl i LEX. Ostatnia duża reforma prawa spadkowego weszła w życie 15 listopada 2023 r. - chodzi m.in. o nowe przesłanki niegodności dziedziczenia, czyli uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego i zaniedbywanie spadkodawcy w potrzebie.
Czytaj: Testament podróżny do likwidacji, wojskowy i ustny do poprawy>>
Testament podróżny do uchylenia
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego proponuje uchylenie art. 951 k.c., odnoszącego się do sporządzania testamentu allograficznego oraz art. 953 k.c. - testamentu podróżnego. Obie formy nie należą do popularnych. Znacznie prościej jest sporządzić testament własnoręcznie w domowym zaciszu lub umówić się na sporządzenie testamentu przed notariuszem, niż wybrać się do urzędu z dwoma świadkami, aby tam sporządzić testament wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Także testament podróżny nie zyskał na popularności.
— Postulat uchylenia tego przepisu zgłosiłem już ok. 10 lat temu. Ponieważ zajmuję się prawnymi aspektami „podróży" jak również prawa spadkowego, zaciekawiło mnie wówczas to, jak ta instytucja wygląda w praktyce. Okazało się, że przepis ten jest martwy, a kierowane przeze mnie pytania do przewoźników po prostu budzą ich konsternację. Nie ma żadnych przekonujących argumentów przemawiających za pozostawieniem tego przepisu, więc słusznie ustawodawca przy pewnej reformie przepisów regulujących formę testamentu planuje uwzględnić również i ten postulat — ocenia dr Piotr Cybula, radca prawny z Krakowa.
Czytaj: Testament ustny pod lupę - warunki sporządzania będą bardziej restrykcyjne >>
Czytaj w LEX: Otwarcie i ogłoszenie testamentu przez notariusza >>>
Testament ustny do nagrania
Jednocześnie w projekcie postuluje się wprowadzenie istotnych zmian odnośnie szczególnych form testowania. Miałyby one przede wszystkim dotyczyć testamentu ustnego. Obecnie warunki sporządzania testamentu ustnego są zawarte w art. 952 k.c. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Ustawodawca przyjął, że w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.
Przepis ten - w ocenie Komisji Kodyfikacyjnej - powinien ulec modyfikacji. Proponuje m.in. dodanie możliwości nagrania takiego testamentu. I tak zgodnie z proponowanym brzmieniem przepisu: „Treść testamentu ustnego może być również stwierdzona w ten sposób, że oświadczenie spadkodawcy złożone w obecności świadków zostanie utrwalone w sposób umożliwiający identyfikację spadkodawcy i co najmniej trzech świadków za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku danych, a nagranie to zostanie przekazane na takim nośniku danych notariuszowi lub do sądu spadku nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia spadku".
Cena promocyjna: 39.8 zł
Cena regularna: 199 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 139.29 zł
Zmiany w zakresie testamentów wojskowych
Postulat zmian dotyczy też testamentów wojskowych. W ocenie Komisji Kodyfikacyjnej w Kodeksie cywilnym art. 954 powinien uzyskać brzmienie: "W czasie przebywania na obszarze objętym działaniami zbrojnymi, jeżeli sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego jest niemożliwe albo nadmiernie utrudnione, żołnierz Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, osoba pełniąca służbę w jednostkach zmilitaryzowanych oraz inna osoba zaangażowana w działania zbrojne może sporządzić testament wojskowy. Par. 2. Testament wojskowy może być sporządzony w ten sposób, że spadkodawca oświadczy ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej dwóch świadków. Treść testamentu powinna być niezwłocznie stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków spisze oświadczenie spadkodawcy, a pismo to podpiszą spadkodawca i co najmniej dwaj świadkowie".
Zgodnie z par. 3 spadkodawca, który nie może się podpisać, może sporządzić testament wojskowy także w ten sposób, że oświadczy ostatnią wolę ustnie, przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Treść testamentu powinna być wtedy niezwłocznie stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków spisze oświadczenie spadkodawcy, a sporządzone pismo, po odczytaniu go spadkodawcy, podpiszą co najmniej trzej świadkowie. Treść testamentu może być również stwierdzona w ten sposób, że oświadczenie spadkodawcy złożone w obecności świadków zostanie utrwalone w sposób umożliwiający identyfikację spadkodawcy i co najmniej trzech świadków za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku danych, a nagranie to zostanie przekazane na takim nośniku danych notariuszowi lub do sądu spadku nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia spadku.
Zakłada się jednocześnie uchylenie art. 955 k.c., zgodnie z którym testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.
Problem tkwi w „nadzwyczajnych okolicznościach"
— Generalnie idea zmian przepisów o formie testamentu jest mi bliska, zwłaszcza że praktyczne wykorzystanie testamentu podróżnego nie istnieje, a testament ustny przysparza wiele problemów. Samo więc dostrzeżenie deficytów polskiego prawa w tym zakresie jest pożądane. Nie dostrzegam jednak, by propozycja co do przeobrażenia testamentu ustnego była jakimś przełomem i porządkowała obecny obszar sporów — zaznacza prof. Mariusz Załucki z Uniwersytetu Andrzeja Frycza Modrzewskiego w Krakowie, sędzia Sądu Najwyższego, autor licznych publikacji poświęconych prawu spadkowemu.
I dodaje, że nadal pozostanie kwestia tego, „co to są nadzwyczajne okoliczności i kiedy zachodzi obawa rychłej śmierci". — Tak jak będziemy się spierać co do tego, czy treść testamentu została niezwłocznie stwierdzona. Myślę, że projektodawca jest zbyt mało odważny, a proponowana zmiana jedynie kosmetyczna (poza uchyleniem przepisów o formie testamentu podróżnego), z nowości pozwalająca w zasadzie jedynie na rejestrację aktu testowania na video — wskazuje prof. Załucki. Podobnie ocenia projektowane brzmienie przepisów dotyczących testamentu wojskowego. — Czas, by ustawodawca nadążał za potrzebami społeczeństwa. To musi oznaczać bardziej liberalne podejście do testamentów niż to, które zostało zaproponowane. Ono bowiem w zasadzie niczego nie zmienia, nadal nasz system byłby w tej mierze bardzo rygorystyczny i nie brałby pod uwagę ostatniej woli spadkodawcy jako czynnika ważniejszego niż formalizm — podsumowuje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
