Skarga żony, odseparowanie męża od rodziny

Skargę do Trybunału wniósł obywatel Syrii, mieszkaniec Madrytu. Skarżący przybył do Hiszpanii z żoną - obywatelką Hiszpanii - i trójką ich dzieci w styczniu 2012 r., uciekając przed wojną w Syrii. Miesiąc po przybyciu żona skarżącego złożyła zawiadomienie o popełnieniu przez skarżącego przestępstwa w postaci stosowania przemocy domowej. Sąd natychmiast wydał tymczasowy zakaz zbliżania się skarżącego do żony i dzieci oraz komunikowania się z nimi, a także tymczasowo zawiesił skarżącemu prawa rodzicielskie i prawo do kontaktu z dziećmi. W czerwcu 2012 r. trójka dzieci skarżącego (dwaj synowie w wieku 9 i 6 lat oraz półtoraroczna córka) zostali uznani za porzuconych i umieszczeni w ośrodkach opiekuńczych. Skarżący nie został o tym urzędowo powiadomiony, informacja ta została jedynie opublikowana w lokalnym dzienniku urzędowym, a do skarżącego zadzwonił pracownik ośrodka opiekuńczego. We wrześniu 2013 r. sąd karny uniewinnił skarżącego od zarzutów stosowania przemocy domowej i uchylił środki tymczasowe z czerwca 2012 r. (to jest zawieszenie praw rodzicielskich i zakaz kontaktu z dziećmi).
W lutym 2015 r. sąd pierwszej instancji zezwolił na umieszczenie córki skarżącego w rodzinie zastępczej celem jej adopcji. W lutym 2016 r. organy opiekuńcze zniosły pieczę zastępczą nad dwoma synami skarżącego, którzy mogli wrócić pod jego opiekę, córka jednak pozostała w nowej rodzinie. Skarżący złożył skargę konstytucyjną argumentując, iż jego córka trafiła do adopcji przez błędy sądów i organów administracyjnych - skarga została uznana za niedopuszczalną. Przed Trybunałem skarżący zarzucił, iż oddanie jego córki do adopcji, wbrew jego wiedzy i woli, stanowiło naruszenie jego prawa do poszanowania życia rodzinnego z art. 8 Konwencji o prawach człowieka.

Trybunał zgodził się ze skarżącym i potwierdził naruszenie art. 8 Konwencji.

Czytaj: Strasburg: adopcja dziecka po deportacji matki i wbrew woli ojca narusza prawa podstawowe>>
 

Piecza zastępcza dopuszczalna, ale prawa rodziców też muszą być chronione

Trybunał na wstępie stwierdził, iż w okolicznościach sprawy - to jest wobec zarzutu stosowania przemocy domowej pod adresem skarżącego oraz ze względu na taki wniosek matki dzieci - zasadne było objęcie dzieci skarżącego pieczą instytucjonalną. Dzieci zostały jednak rozdzielone z ojcem wbrew jego woli, a ojciec utracił wszelką możliwość kontaktu z nimi przez cały okres trwania postępowania karnego. Środek ten był szczególnie dotkliwy dla więzi skarżącego z jego córką, która miała wówczas zaledwie półtora roku. Trybunał wskazał w tym miejscu, iż na żadnym etapie postępowania administracyjnego w sprawie pieczy zastępczej nad dziećmi skarżącego właściwe organy państwowe nie brały pod uwagę wieku dzieci, ich wcześniejszej więzi ze skarżącym, jak i skutków odseparowania od obojga rodziców i wpływu tej separacji na budowanie więzi pomiędzy samymi dziećmi (zwłaszcza najmłodszą córką skarżącego a jej braćmi).

 

Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo o aktach stanu cywilnego. Przepisy

Sprawdź  

Piecza zastępcza i oddanie dziecka do adopcji to środki ostateczne

Skarżącemu udało się odzyskać pieczę nad swoimi synami i nie ustaje w wysiłkach, aby odzyskać swoją córkę. Zdolności wychowawcze skarżącego w stosunku do jego nigdy nie były zakwestionowane, a jego małoletni synowie ponownie z nim mieszkają. Objęcie dzieci zastępczą pieczą instytucjonalną było inicjatywą matki dzieci, a skarżący nigdy nie został zapytany o zdanie. W tym świetle Trybunał wskazał, iż władze hiszpańskie powinny były rozważyć zastosowanie mniej drastycznych środków niż oddanie córki skarżącego do rodziny zastępczej w celu adopcji, a także powinny były uwzględnić wolę skarżącego w tej mierze, przynajmniej od momentu zakończenia uniewinnieniem postępowania karnego, które się przeciwko niemu toczyło. Hiszpańskie organy opiekuńcze jedynie powtarzały automatycznie swe wcześniejsze decyzje, bez uwzględnienia nowych faktów i bez analizy zmieniających się okoliczności, wykazując się przy tym determinacją, by oddać córkę skarżącego do adopcji.

Rodzic ma prawo do połączenia rodziny i kontaktu z dzieckiem

Trybunał przypomniał w tym miejscu swoją ustaloną linię orzeczniczą, zgodnie z którą na podstawie art. 8 Konwencji rodzic ma prawo do stosowania środków mających na celu połączenie go z dzieckiem, a krajowe organy władzy mają obowiązek stosowania takich środków. Rodzic traci prawo do kontaktu z dzieckiem i do połączenia z dzieckiem wówczas, gdy byłoby to sprzeczne z dobrem i interesem dziecka, ustalonym z należytą starannością. Władze hiszpańskie są więc odpowiedzialne za zerwanie kontaktu pomiędzy skarżącym a jego małą córką, co najmniej od momentu uniewinnienia skarżącego. Na organach opiekuńczych spoczywał pozytywny obowiązek podjęcia środków umożliwiających skarżącemu regularny kontakt ze swoim dzieckiem, co nie nastąpiło. Zdaniem Trybunału, umieszczenie dziecka pod pieczą instytucjonalną powinno być środkiem tymczasowym, którego stosowanie ustaje natychmiast, gdy ustają powody jej ustanowienia. Tymczasem uniewinnienie skarżącego i uchylenie tymczasowych środków ograniczających władzę rodzicielską przez sąd karny w ogóle nie zostało wzięte pod uwagę przez sąd rodzinny, który postanowił - 1,5 roku po tym fakcie - oddać córkę skarżącego do rodziny zastępczej w celu jej adopcji. W postępowaniu tym brak było jakichkolwiek gwarancji dla praw i interesów skarżącego. W konkluzji swego wyroku Trybunał stwierdził, iż władze hiszpańskie nie zapewniły odpowiednio prawa skarżącego do życia z córką, naruszając w ten sposób prawo do poszanowania życia rodzinnego i art. 8 Konwencji.

Organ opiekuńczy musi znać aktualną sytuację rodziny

Omawiane orzeczenie dobrze wpisuje się w ustaloną linię orzeczniczą Trybunału w przedmiocie ochrony prawa do poszanowania życia rodzinnego pomiędzy rodzicami a dziećmi. Stosowanie środków instytucjonalnych w rodzaju objęcia dziecka pieczą zastępczą, ograniczenie władzy rodzicielskiej, a nawet odebranie rodzicowi prawa do kontaktu z dzieckiem nie są oczywiście same w sobie sprzeczne z art. 8 Konwencji. Środki te muszą jednak być traktowane jako ostateczność, a krajowe organy władzy mają obowiązek "trzymania ręki na pulsie", jeżeli chodzi o faktyczną i aktualną sytuację konkretnej rodziny. Prawo do połączenia rodziny nie jest prawem bezwzględnym, lecz jego ograniczenie może zostać przeprowadzone wyłącznie dla dobra i w interesie dziecka, przy zapewnieniu zainteresowanym rodzicom adekwatnych gwarancji ich praw. Standardy te są realizowane przez przepisy prawa polskiego, zarówno przepisy regulujące zasady objęcie dziecka pieczą zastępczą (art. 112(1) i następne kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, art. 32 i następne ustawy o wspieraniu rodziny i pieczy zastępczej), jak i przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego mówiące o ograniczaniu i odbieraniu władzy rodzicielskiej (art. 109-111 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Jakkolwiek prawo polskie jest zgodne ze standardem konwencyjnym, nie wolno zapominać, że to jego praktyczne stosowanie przez sądy i inne organy opiekuńcze będzie rozstrzygające dla pełnej realizacji postanowień Konwencji.

Haddad przeciwko Hiszpanii - wyrok ETPC z 18 czerwca 2019 r., skarga nr 16572/17.