SN: Po zmianie kpc zwolnienie z kosztów sądowych spraw w toku w apelacji

Wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych złożony z apelacją rozpoznaje sąd drugiej instancji - taką uchwałę podjął Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej. Nie ma w tej mierze znaczenia okoliczność, że uprzednio sprawa została rozpoznana w postępowaniu upominawczym, w którym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej doszło do wydania nakazu zapłaty - dodał SN.

Zagadnienie prawne przedstawił Izbie Cywilnej Sąd Okręgowy w Rzeszowie.  Sąd miał wątpliwość, czy wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych zawarty w apelacji podlega rozpoznaniu przez sąd I czy II instancji? Jeśli przez sąd drugiej instancji, to czy na postanowienie to służy zażalenie i do którego sądu: do innego składu sądu II instancji czy sądu przełożonego nad sądem II instancji?

Niejasne przepisy przejściowe

Sprawa zaczęła się od tego, że pozwany złożył apelację od wyroku sądu rejonowego, a zważywszy, iż data jej nadania to 6 grudnia 2019 r., do jej rozstrzygnięcia mają zastosowanie przepisy kpc obowiązujące od 7 listopada 2019 r.

Powołując się na art. 9 ust. 4 ustawy z 4 lipca 2019 r. kpc , pozwany w apelacji złożył wniosek o zwolnienie go z opłaty od kosztów postępowania apelacyjnego.

Czytaj:  Zmiany w KPC niekoniecznie przyspieszą postępowanie>>
 

Według tego nowego przepisu do rozpoznania środków odwoławczych wniesionych i nierozpoznanych przed dniem wejścia w życie noweli stosuje się regulacje dotychczasowe. Wątpliwość sprowadza się do tego, czy wniosek taki podlega rozpoznaniu według przepisów dotychczasowych, tj. mając na względzie brzmienie art. 11 ust. 1 nowelizacji z 4 lipca 2019 r., sprzed dnia 7 listopada 2019 r.

Czytaj w LEX: Koszty sądowe – najistotniejsze zagadnienia po zmianach z lipca 2019 r. >

Sąd stwierdził, że w sprawie wydano nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym 26 listopada 2018 r., więc właściwym do rozpoznania wniosku pozostaje sąd pierwszej instancji, co wynikałoby również z art. 105 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

Czytaj w LEX: Wniesienie apelacji po nowelizacji KPC >

Według tego przepisu wniosek składa się do sądu, w którym sprawa się toczy, a w dniu wniesienia apelacji sprawa toczyła się w sądzie pierwszej instancji.

Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Ponowny wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych >

Sędziowie sądu okręgowego zauważyli, że odmienne zapatrywanie zasadza się na tym, że wniosek taki powinien być rozpoznany przez sąd drugiej instancji, w ramach postępowania incydentalnego wobec postępowania apelacyjnego, zgodnie z obecnie obowiązującym art. 371 k.p.c. i art. 9 ust. 4 nowelizacji z dnia 4 lipca 2019 r., odnoszącym się jednak tylko do apelacji, a nie do wniosku o zwolnienie od kosztów postępowania apelacyjnego.

Czytaj w LEX: Zmiany opłat sądowych w związku z reformą KPC >

Tryb upominawczy - bez znaczenia

Podejmując uchwałę Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawie, w której przedstawiono zagadnienie prawne, do rozpoznania apelacji mają zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu nadanym ustawą z 4 lipca 2019 r. Kodeks postępowania cywilnego, przy czym nie ma znaczenia eksponowana przez sąd okręgowy okoliczność, że uprzednio sprawa została rozpoznana w postępowaniu upominawczym, w którym przed wejściem w życie ustawy nowelizującej doszło do wydania nakazu zapłaty.

Zobacz procedurę w LEX: Zwolnienie od kosztów sądowych przez sąd >

W ustawie nowelizującej odstąpiono od dotychczasowego modelu podwójnej kontroli dopuszczalności apelacji. Zestawienie zmian polegających na uchyleniu art. 370 k.p.c. i nadaniu nowego brzmienia art. 371 oraz art. 373 k.p.c. prowadzi do wniosku, że czynności sprowadzające się do badania dopuszczalności apelacji, w tym kontrola uiszczenia opłaty od apelacji, zostały skoncentrowane w sądzie drugiej instancji. W tym stanie rzeczy, skoro rola sądu rozpoznającego sprawę jako pierwszego została ograniczona do zarejestrowania wpływu apelacji i czynności technicznej utrzymanie kompetencji tego sądu do rozpoznania wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych byłoby rozwiązaniem nielogicznym i nieracjonalnym w świetle celów ustawy nowelizującej.

Czytaj w LEX: Odrzucenie ponownego wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych opartego na tych samych okolicznościach >

Wskazówka w ustawie o kosztach

Według ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, wniosek o przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych należy zgłosić na piśmie lub ustnie do protokołu w sądzie, w którym sprawa ma być wytoczona lub już się toczy.

Regułę  tę należy zatem rozumieć w ten sposób, że strona może zgłosić wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych z apelacją w sądzie pierwszej instancji, jednak wniosek taki, wraz z apelacją, podlega przekazaniu w celu jego rozpoznania sądowi drugiej instancji właściwemu do kontroli dopuszczalności i merytorycznego rozstrzygnięcia apelacji. 

Sygnatura akt III CZP 14/20, uchwała Izby Cywilnej SN z 18 lutego br. w składzie trzech sędziów.