Michał Tomalak

Wysłuchanie w postępowaniu egzekucyjnym jako sposób ochrony praw stron oraz innych uczestników tego postępowania

Artykuł pochodzi z czasopisma Polski Proces Cywilny 1/2016>>

 

1. Istota i charakter wysłuchania

Instytucja wysłuchania w postępowaniu egzekucyjnym ma znaczenie przede wszystkim dla wierzyciela i dłużnika jako stron tego postępowania, regulowanego przepisami Kodeksu postępowania cywilnego . Stwarza możliwość bezpośredniego wpływu na jego przebieg, a więc czynności podejmowane przez organ egzekucyjny zmierzające do osiągnięcia celu egzekucji – szybkiego i skutecznego wyegzekwowania świadczenia wierzyciela. Ma znaczenie dla zapewnienia ochrony praw stron i realizacji zasady równości . Wysłuchanie wywodzi się z zasady dyspozycyjności stron, inaczej rozporządzalności. Zasada ta rozciąga się na sądowe postępowanie cywilne (w tym na występujące w jego ramach inne rodzaje postępowań) . Wskazać należy tu również na postępowania pomocnicze, których zasadniczym celem jest zapewnienie prawidłowego przebiegu postępowań głównych czyli rozpoznawczego i egzekucyjnego. Do wysłuchania dochodzi również w postępowaniu upadłościowym i naprawczym . Ze względu na istotę zagadnienia objętego przedmiotem rozważań skoncentrowania uwagi wymagają dwa sądowe postępowania. Dotyczy to w szczególności postępowania egzekucyjnego, które posiada własne regulacje w zakresie instytucji wysłuchania. Chodzi tu też o postępowanie rozpoznawcze, a przede wszystkim jeden z jego trybów jakim jest proces. Podkreślenia wymaga, że w art. 13 § 2 k.p.c. sformułowana została zasada, że przepisy o procesie stosuje się odpowiednio do innych rodzajów postępowań unormowanych w kodeksie, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. Zgodnie z zasadą lex specialis derogat legi generali w pierwszej kolejności stosować należy przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne, a dopiero na końcu odpowiednio przepisy o procesie .

Zasada dyspozycyjności stanowi naczelną zasadę procesu cywilnego . Jak trafnie zauważył A. Marciniak jest ona w najszerszy sposób realizowana w postępowaniu egzekucyjnym . W myśl tej zasady strony są uprawnione do podejmowania działań mających wpływ na przebieg tego postępowania. Przeciwieństwem zasady dyspozycyjności jest zasada oficjalności, zgodnie z którą możność rozporządzania postępowaniem przysługuje czynnikom oficjalnym (m.in. sądowi lub prokuratorowi) .

Uprawnienia stron w tym zakresie mogą polegać na rozporządzaniu przedmiotem toczącego się postępowania (dyspozycyjność materialna) lub na korzystaniu ze środków zaczepnych, jak i obronnych (dyspozycyjność formalna). W doktrynie przyjmuje się, że pozycję dominującą w postępowaniu egzekucyjnym zajmuje wierzyciel . Przejawia się ona m.in. w uprawnieniu do wszczynania postępowania egzekucyjnego, wpływu na jego przebieg, w tym na zawieszenie lub umorzenie postępowania. Niemniej jednak obowiązujące regulacje niejednokrotnie osłabiają pozycje wierzyciela przez przyznanie dłużnikowi szeregu uprawnień, np. możliwości składania licznych skarg na czynności komornika i często w ten sposób paraliżowania egzekucji.

Na ukształtowanie instytucji wysłuchania w postępowaniu egzekucyjnym miała też wpływ zasada równości stron (równouprawnienia), która wywodzi się z konstytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa . Zasada równości stron ma istotne znaczenie szczególnie dla procesu cywilnego, natomiast w postępowaniu egzekucyjnym uprawnienia dłużnika nie są tożsame z przyznanymi wierzycielowi ze względu na naturę egzekucji. W myśl tej zasady strony procesu powinny mieć możliwość korzystania z jednakowych środków w celu dochodzenia czy też ochrony swoich praw. Ponadto sąd przed wydaniem orzeczenia ma obowiązek wysłuchania obu stron . Na uwagę zasługuje pogląd K. Korzana o przenikaniu zasady równouprawnienia stron przez całe postępowanie cywilne, nie wyłączające przy tym postępowania egzekucyjnego . Przyjmuje się, że zasada równości w postępowaniu egzekucyjnym ulega ograniczeniom wynikającym z uprzywilejowanej pozycji wierzyciela oraz ochrony dłużnika . Przejawem realizacji zasady równouprawnienia w tym postępowaniu jest obowiązek wysłuchania stron w określonych wypadkach, nałożony na organy egzekucyjne, czyli na sąd rejonowy i komornika sądowego (działającego przy tym sądzie).

W postępowaniu egzekucyjnym oprócz stron, czyli wierzyciela i dłużnika występują też inne podmioty – uczestnicy tego postępowania oraz osoby, które nie posiadają takiego przymiotu, jednakże ich obecność wiąże się z realizacją celów egzekucji (osoby te nie uczestniczą bezpośrednio w postępowaniu egzekucyjnym).

Można zastanowić się z jakich względów instytucja wysłuchania została przewidziana w Kodeksie postępowania cywilnego. W ujęciu formalnym wysłuchanie ma ścisły związek z czynnościami podejmowanymi przez organy egzekucyjne i umożliwia zgromadzenie materiału procesowego w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia egzekucji, a tym samym ma charakter badawczy . Spełnia funkcję pomocniczą dla organów egzekucyjnych w realizacji celów egzekucji. Natomiast w odniesieniu do stron i uczestników postępowania egzekucyjnego (oraz innych osób) wysłuchanie stwarza możliwość złożenia stosownych w treści oświadczeń. W szczególności podmioty występujące w postępowaniu egzekucyjnym mogą złożyć oświadczenie woli lub oświadczenie wiedzy w zależności od ustalanej okoliczności w toczącym się postępowaniu egzekucyjnym. Wysłuchanie pełni też funkcję ochronną, a ściślej w tej drodze zapewniana jest ochrona praw stron oraz uczestników postępowania.

Instytucja wysłuchania ma zastosowanie jedynie w tych wypadkach, gdy nie zachodzi obowiązek wyznaczenia rozprawy. Wówczas sąd może przeprowadzić dowód z przesłuchania stron oraz zeznań świadków w wyjaśnieniu okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia.

Wysłuchanie przewidziane w art. 760 § 2 k.p.c., gdy chodzi o zakres stosowania, obejmuje nie tylko strony, mimo takiego dosłownego wskazania adresata w tym unormowaniu, ale odnosi się również do uczestników postępowania egzekucyjnego i innych osób, jeżeli według przepisów kodeksu postępowania cywilnego zachodzi potrzeba dokonania wysłuchania . W tych wypadkach do wysłuchania innych podmiotów niż strony – wierzyciela i dłużnika, stosowany będzie odpowiednio powołany artykuł (takiego odesłania dokonuje również art. 7891 zdanie 1 k.p.c.). W świetle odmiennych poglądów, art. 760 § 2 k.p.c. znajduje zastosowanie, zgodnie z literalnym brzmieniem tylko do stron postępowania, natomiast wysłuchanie uczestników postępowania egzekucyjnego i innych osób nieuczestniczących w tym postępowaniu podlega regulacji przewidzianej w art. 761 k.p.c. .

Powołany przepis nie stanowi dla organów egzekucyjnych podstawy do dokonania wysłuchania, a tylko określa sposób jego przeprowadzenia. W postępowaniu egzekucyjnym o potrzebie wysłuchania, decyduje organ egzekucyjny, jeżeli uzna, że zachodzi taka konieczność, a wypadki, w których wysłuchanie jest obligatoryjne zostały wyszczególnione w ustawie. Wysłuchanie nie stanowi dowodu, stąd nie podlega uregulowaniom przewidzianym dla dowodów i nie znajdują tu również zastosowania przepisy o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.@page_break@

2. Organy egzekucyjne jako podmioty dokonujące wysłuchania (sąd rejonowy, komornik sądowy).

Sprawy egzekucyjne zostały przekazane do właściwości sądów rejonowych (pomijając czynności w sprawach dokonywane na podstawie przepisów szczególnych przez sądy okręgowe, jak np. art. 781, art. 926 § 1, art. 11511, art. 1152 k.p.c.) i działających przy tych sądach komorników. W tych sprawach podejmowane są czynności egzekucyjne . Rozgraniczenie kompetencji między organy egzekucyjne, dokonane zostało w ten sposób, że komornicy sądowi wykonują ogół czynności egzekucyjnych, natomiast sądy rejonowe tylko wyraźnie przekazane przepisami, a nadto realizują nadzór judykacyjny nad czynnościami komornika; co jest równoznaczne z kompetencją rzeczową tych organów (art. 758 i art. 759 k.p.c.).

Właściwość komornika w postępowaniu egzekucyjnym stanowi regułę, a sądu w istocie wyjątkowo. Komornik sądowy jest zasadniczym organem egzekucyjnym . Do podstawowych funkcji komornika należy wykonywanie orzeczeń sądowych i innych tytułów wykonawczych w drodze egzekucji, jak również spełnianie zadań wynikających z innych zdarzeń prawnych . Czynności komornika podlegają szczegółowym uregulowaniom prawnym. W sprawach egzekucyjnych należących do właściwości komornika jest on zarazem organem rozstrzygającym, jak i wykonawczym. Tym samym wykonuje zadania organu egzekucyjnego i podejmuje czynności jako ten organ. Natomiast, gdy chodzi o sprawy egzekucyjne przekazane do prowadzenia sądowi rejonowemu, komornik działa jako organ wykonawczy i realizuje polecenia sądu.

Sąd rejonowy wykonując czynności zastrzeżone dla jego właściwości w postępowaniu egzekucyjnym sprawuje podwójną funkcję, a mianowicie występuje w charakterze organu egzekucyjnego, jak i sądu egzekucyjnego . Do kompetencji sądu, jako organu egzekucyjnego należy w szczególności przeprowadzenie egzekucji określonym sposobem oraz podejmowanie innych czynności przewidzianych w egzekucji, np. w egzekucji z nieruchomości. Działania sądu egzekucyjnego są szerokie, wyszczególnione w przepisach m.in. wiążą się z nadzorem nad komornikiem sprawowanym przede wszystkim z urzędu (art. 759 § 2 k.p.c.) oraz w ramach rozpoznawania skarg na czynności komornika (art. 767 k.p.c.). W tej drodze usuwane są i zmieniane wadliwe czynności komornika – podjęte z naruszeniem procedury.

Właściwość miejscowa organów egzekucyjnych, a więc możliwość podejmowania czynności egzekucyjnych na określonym terytorium, regulowana jest na ogół każdorazowo w przepisach dotyczących przewidzianych w Kodeksie postępowania cywilnego sposobów prowadzenia egzekucji (właściwość ogólna, właściwość przemienna oraz właściwość wyłączna). Wiąże się w istocie z czynnościami egzekucyjnymi. Odrębne uregulowania dotyczące właściwości miejscowej sądu i komornika, nie kolidują z prawem wierzyciela do wyboru komornika unormowanego szczegółowo przepisami (art. 7591 k.p.c. i art. 8 u.k.s.e.).

Wysłuchanie dokonywane jest zarówno przez sąd, jak i komornika. Wówczas sąd działa na ogół jako organ egzekucyjny, a wyjątkowo, w razie umorzenia postępowania egzekucyjnego w sprawie prowadzonej przez komornika, w ramach uprawnień przyznanych w nadzorze ex officio (art. 759 § 2 k.p.c.), także w charakterze sądu egzekucyjnego . Jak zostało to już zaznaczone wysłuchanie w postępowaniu egzekucyjnym ma fakultatywny charakter. Obligatoryjność wysłuchania zachodzi wtedy, gdy przepis szczególny tak stanowi. Taki obowiązek wysłuchania stron został nałożony na sąd w większości wypadków przed podjęciem orzeczenia (np. art. 839, art. 1051, art. 1061 k.p.c.), co wiąże się przede wszystkim z pozycją sądu w postępowaniu egzekucyjnym. W niektórych wypadkach do takiego wysłuchania zobowiązany jest tak sąd, jak i komornik (art. 762 § 2 k.p.c.), lub tylko komornik (art. 860 k.p.c.).

Zauważyć należy przy tym, że w myśl art. 766 k.p.c., sąd rozpoznaje sprawy egzekucyjne, co do zasady, na posiedzeniu niejawnym . Może jednak, gdy stwierdzi taką potrzebę, wyznaczyć rozprawę lub posiedzenie jawne w celu wysłuchania stron lub innych osób. Nie mniej skierowanie sprawy egzekucyjnej do rozpoznania na rozprawę ma charakter wyjątkowy, jeżeli zachodzi taka konieczność lub stanowi o tym wprost przepis ustawy (np. art. 794, art. 987 k.p.c.). Zgodnie z art. 760 § 2 k.p.c., wysłuchanie odbywa się, stosownie do okoliczności, bądź przez spisanie protokołu, albo przez oświadczenie strony na piśmie lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, stąd do uznania sądu należy decyzja o wyznaczeniu posiedzenia w celu przeprowadzenia wysłuchania.
Komornik dokonuje wysłuchania w wypadkach wskazanych w Kodeksie postępowania cywilnego. Czynności w tym zakresie nie mogą zmierzać do zobligowania dłużnika do złożenia komornikowi wykazu majątku (art. 801 i n. k.p.c.), czy też wyjawienia majątku na drodze sądowej (art. 913 i n. k.p.c.).

Podkreślić należy, że wymaganie co do wysłuchania strony (uczestnika postępowania, innej osoby niebędącej stroną) zostaje spełnione jeżeli organ egzekucyjny dokona zawiadomienia o możliwości złożenia oświadczenia, bez względu na to czy strona skorzysta z tej możliwości .@page_break@

3. Podmioty działające w postępowaniu egzekucyjnym objęte wysłuchaniem (wierzyciel, dłużnik, uczestnicy postępowania, inne osoby niebędące stroną – nieuczestniczące w tym postępowaniu).

W uregulowaniach kodeksu postępowania cywilnego można wskazać podmioty, które wysłuchuje organ egzekucyjny w toczącym się postępowaniu, a ściślej we właściwym postępowaniu egzekucyjnym . W szczególności dotyczy to:

1) strony postępowania egzekucyjnego, tak więc tylko wierzyciela (art. 7954 § 4 k.p.c.) lub dłużnika (art. 1046 § 10 k.p.c.),
2) obu stron postępowania egzekucyjnego – zarówno wierzyciela, jak i dłużnika (art. 827 § 1, art. 839 § 1, art. 860, art. 915 § 1, art. 1050, art. 10501 § 1, art. 1051 § 1 i 3, art. 10511 § 1 i 2, art. 1054 § 2, art. 1061 § 1 k.p.c.),
3) wierzyciela, dłużnika oraz zarządcy w egzekucji z nieruchomości (art. 935 § 3, art. 937 § 2 k.p.c.),
4) uczestników postępowania egzekucyjnego i innych podmiotów niebędących stronami tego postępowania (art. 762 § 2, art. 7891, art. 807 § 1, art. 987, art. 989, art. 1028 § 2 k.p.c.).

Uczestnikami postępowania egzekucyjnego – podlegającymi wysłuchaniu – są strony oraz inni uczestnicy. Nie ulega wątpliwości, że stronami postępowania egzekucyjnego są wierzyciel (określany też wierzycielem egzekwującym) oraz dłużnik (nazywany dłużnikiem egzekwowanym) . O tym, kto jest stroną postępowania egzekucyjnego zasadniczo decyduje treść tytułu wykonawczego. Wierzycielem jest osoba oznaczona w tym tytule, na której rzecz dłużnik ma obowiązek spełnić określone świadczenia oraz prowadzone jest postępowanie egzekucyjne . Za dłużnika uważna jest osoba wymieniona w tytule wykonawczym jako zobowiązana do świadczenia, przeciwko której wszczęto postępowanie egzekucyjne.

W znaczeniu materialnym wierzycielem jest podmiot na rzecz którego prowadzona jest egzekucja, a dłużnikiem – podmiot, przeciwko któremu została skierowana egzekucja . Natomiast w znaczeniu procesowym stroną jest: prokurator, inny podmiot działający według reguł przynależnych prokuratorowi, jak również organizacja pozarządowa; na których wniosek została wszczęta egzekucja na rzecz oznaczonej osoby . Wskazana we wniosku prokuratora lub innego organu osoba jest wierzycielem w znaczeniu materialnym. W sytuacji, w której egzekucja została wszczęta przez uprawniony organ na rzecz wskazanej osoby, która następnie wstąpiła do sprawy – postępowania egzekucyjnego w charakterze wierzyciela (także w znaczeniu procesowym; art. 56 § 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), podlega ona wysłuchaniu jako strona. Jeżeli osoba ta nie będzie działać w sprawie w tym charakterze, wysłuchany zostać może prokurator lub inny organ wszczynający egzekucję na rzecz tego wierzyciela (w znaczeniu materialnym). Wywody co do strony postępowania egzekucyjnego należy odnieść również do nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (art. 7892 § 1 k.p.c.) .

Podmiot określony w tytule wykonawczym jako wierzyciel czy dłużnik, nie zawsze będzie działał w postępowaniu egzekucyjnym. Zmiana stron może nastąpić na skutek zaistnienia różnych zdarzeń prawnych zarówno po wydaniu tytułu wykonawczego do chwili wszczęcia egzekucji, jak i w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego . Takie zmiany podmiotowe mogą być spowodowane zawarciem umowy lub wywołane zdarzeniami z którymi ustawa wiąże określone w tym zakresie skutki. W szczególności chodzi tu o następstwo prawne tak pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna), np. dziedziczenie, jak i pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna), np. przelew wierzytelności – art. 509 i n. k.c., przejęcie długu – art. 518 k.c. Już tylko zasygnalizowania wymaga, że uzyskanie przez wierzyciela klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika (art. 787 k.p.c.) powoduje dopuszczalność prowadzenia egzekucji w stosunku do tej małżonki jako dłużnikowi i umożliwia zajęcie składników majątku objętego wspólnością ustawową, bez względu na to, który z dłużników posiada te rzeczy .

Podkreślić należy, że w postępowaniu egzekucyjnym zarówno po stronie wierzyciela, jak i dłużnika może działać w tym charakterze wiele podmiotów (współuczestnictwo) . Zawsze jednak wiąże się to z jednym postępowaniem egzekucyjnym w ramach którego przeprowadzana jest egzekucja.

Poza stronami, uczestnikami postępowania egzekucyjnego są jeszcze inne podmioty. Pojęcie „uczestnika postępowania egzekucyjnego” nie zostało zdefiniowane, przy czym chodzi tu o szeroką grupę podmiotów. Za uczestnika uważany jest każdy podmiot, który ze względu na ujawnione w toku egzekucji prawo do zaspokojenia albo obowiązki podlegające przymusowemu urzeczywistnieniu lub ze względu na przyznane przez ustawę samoistne uprawnienia do dochodzenia świadczeń i obrony swoich praw może wziąć udział w postępowaniu egzekucyjnym . Uczestników określa się też, jako podmioty, które nie będąc stronami, mają w toczącym się postępowaniu egzekucyjnym pewne uprawnienia i obowiązki .@page_break@

W charakterze uczestników postępowania egzekucyjnego (oprócz stron) działają:

1) osoby, którym przysługują prawa rzeczowe ograniczone lub roszczenia albo prawa osobiste zabezpieczone na nieruchomości, natomiast, gdy przedmiotem egzekucji jest użytkowanie wieczyste, także organ, który zawarł umowę o użytkowanie wieczyste (art. 922 k.p.c.),
2) dłużnik zajętej wierzytelności (art. 884, 886, 892, 902 k.p.c.),
3) nabywca ruchomości (art. 870, 871, 872, 874, 876 k.p.c.),
4) nabywca nieruchomości (art. 968, 969, 994, 999 k.p.c.),
5) dozorca ruchomości (art. 885 - 858, 878 k.p.c.),
6) zarządca nieruchomości (art. 931 - 941 k.p.c.),
7) licytant biorący udział w licytacji (p. art. 987 k.p.c.).

Wyszczególnione podmioty nie stanowią zamkniętego kręgu uczestników postępowania, których organ egzekucyjny wysłucha w razie takiej potrzeby. Dopuszczalne jest wysłuchanie innych jeszcze osób nie będących stronami, np. kierownika osoby prawnej lub organizacji (art. 762 § 2 k.p.c.), osób zainteresowanych (art. 807 k.p.c.).

Należy stwierdzić, że krąg osób, które powinny zostać wysłuchane jest określony w sposób prawidłowy. Od treści złożonych wyjaśnień będzie zależało rozstrzygnięcie organu egzekucyjnego dotyczącego podmiotów składających wyjaśnienia.@page_break@

4. Sposób przeprowadzenia wysłuchania

W postępowaniu egzekucyjnym, co do zasady wnioski i oświadczenia składane są w formie pisemnej lub ustnej. Przewidziana jest również możliwość wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (jeżeli przepis szczególny tak stanowi lub dokonano wyboru wnoszenia pism w tej drodze), przy czym wnioski i oświadczenia składa się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego (art. 760 § 1 k.p.c.) . Czynności dokonywane na piśmie przybierają zasadniczo formę pisemną zwykłą. Ustawodawca dopuszcza też możliwość wniesienia w drodze elektronicznej do komornika sądowego, wniosku o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego wytworzonego w elektronicznym postępowaniu upominawczym (art. 797 § 2 k.p.c.) . Takie rozwiązanie prowadzi do usprawnienia egzekucji i ułatwia wszczęcie postępowania egzekucyjnego, natomiast dopuszczenie przez ustawodawcę możliwości dokonania przez stronę czynności w tym zakresie alternatywnie w formie ustnej, pisemnej zwykłej lub pisemnej kwalifikowanej należy traktować jako przejaw łagodzenia formalizmu w zakresie tej czynności .

Tym samym strony i inni uczestnicy postępowania egzekucyjnego (oraz osoby niebędące stronami tego postępowania, a ściślej nieuczestniczące w postępowaniu egzekucyjnym) mogą wybrać formę dokonania czynności: pisemną lub ustną . Dotyczy to również formy elektronicznej – za pomocą systemu teleinformatycznego . Zaznaczenia wymaga, że strona decyduje o wyborze formy, tylko wówczas, gdy jest ona inicjatorem danej czynności . W razie złożenia wniosków i oświadczeń na piśmie, znajdą tu odpowiednie zastosowanie art. 125 - 129 i art. 130 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (tylko wówczas, gdy dla danej czynności nie jest przewidziana obowiązkowo forma pisemna, np. 767 § 3 k.p.c.). Jeżeli zostanie przyjęta forma ustna, takie oświadczenia woli i oświadczenia wiedzy, podlegają przyjęciu przez organ egzekucyjny do protokołu.

Wysłuchanie dokonywane na jawnym posiedzeniu sądowym stanowi namiastkę rozprawy, przed podjęciem ważniejszych czynności egzekucyjnych dla ochrony praw stron i realizacji zasady równości . Zbliżony pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 kwietnia 1974 r., I PZ 20/74, a przy tym wyprowadził wniosek, że wysłuchanie to może być dokonane również przez złożenie oświadczenia na piśmie, stąd nie musi być dokonane na rozprawie .

Zgodnie z art. 760 § 2 k.p.c., określającym sposoby wysłuchania, w razie takiej potrzeby lub realizacji obowiązku przewidzianego w ustawie, wysłuchanie może być dokonane przez:

- spisanie protokołu w obecności drugiej strony,
- spisanie protokołu pod nieobecność drugiej strony,
- złożenie oświadczenia przez stronę na piśmie,
- złożenie oświadczenia przez stronę za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

W pierwszym i drugim wypadku, chodzi o wysłuchanie ustne, zarówno w obecności, jak i pod nieobecność drugiej strony, jednakże organ egzekucyjny zobowiązany jest do sporządzenia protokołu z tej czynności. Do wysłuchania dochodzi również w razie złożenia oświadczenia przez stronę na piśmie lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Przedstawiona regulacja dotyczy wysłuchania dokonywanego przez sąd oraz komornika. Sąd rozpoznaje sprawy egzekucyjne, co do zasady na posiedzeniu niejawnym, przy czym może wyznaczyć rozprawę i posiedzenie jawne, jeżeli uzna, że zachodzi taka potrzeba, a zwłaszcza w razie nieodzowności wysłuchania strony lub innej osoby (art. 766 k.p.c.). Można przyjąć, że w pierwszej kolejności sąd dokonuje wysłuchania przez oświadczenie strony złożone na piśmie lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego . W literaturze wyrażone zostało też stanowisko, że wysłuchanie przez sąd ograniczone jest w istocie do dwóch możliwości, które sprowadzają się do wyznaczenia posiedzenia bądź wysłuchania przez oświadczenie strony złożone na piśmie . Natomiast komornik może dokonać wysłuchania w każdym z wyszczególnionych sposobów.

Organ egzekucyjny przystępując do wysłuchania stron (uczestników postępowania i innych osób) powinien w zawiadomieniu o terminie, wskazać w jakiej formie dana czynność zostanie przeprowadzona. Znaczenie przy wyborze formy ma cel dokonania wysłuchania (okoliczności sprawy). Strony powinny mieć stworzoną możliwość przedstawienia własnego stanowiska – wniosków i oświadczeń w czasie wysłuchania. Wysłuchanie nie nakłada na stronę obowiązku dopełnienia czynności w tym zakresie. Nie chodzi tu o prawa i obowiązki stron o charakterze cywilistycznym, lecz procesowym . Tym samym nie jest dopuszczalne stosowanie środków przymusu w stosunku do strony, która nie stawiła się na posiedzenie sądu, czy też na wezwanie komornika lub nie złożyła oświadczenia na piśmie (takiej sankcji nie przewiduje ustawa). W takim wypadku (swoistej „odmowy” złożenia wyjaśnień) niekorzystne skutki procesowe będzie ponosić strona, która nie przejawiła woli wysłuchania.

Jeżeli organ egzekucyjny dokonuje wysłuchania ustnie osoby nieuczestniczącej w postępowaniu egzekucyjnym, nie jest wymagana obecność stron, a tym samym zawiadomienie o tej czynności, np. w wypadku określonym w art. 762 § 2 k.p.c. .

Wysłuchanie dokonywane w formie ustnej musi być zaprotokołowane. W zależności od tego, jaki organ egzekucyjny dokonuje wysłuchania stosuje się odpowiednie przepisy dotyczące wymagań w zakresie treści protokołu. Przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne nie zawierają odrębnych uregulowań co do formy protokołu sądowego, gdy sąd spełnia funkcję organu egzekucyjnego. W takim wypadku odpowiednie zastosowanie będą miały art. 157 - 162 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Zgodnie z tymi przepisami z posiedzenia jawnego protokolant sporządza protokół, a z posiedzenia niejawnego notatkę urzędową jeżeli nie wydano orzeczenia . Komornik obowiązany jest sporządzić protokół z wysłuchania mając na względzie regulację przewidzianą w art. 809 k.p.c. W szczególności protokół powinien zawierać: oznaczenie miejsca i czasu czynności, imiona i nazwiska stron oraz innych osób uczestniczących w czynności, sprawozdanie z przebiegu czynności, wnioski i oświadczenia obecnych, wzmiankę o odczytaniu protokołu, podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisu oraz podpis komornika. Do protokołu komornika, w zakresie nie uregulowanym w powołanym artykule stosuje się również odpowiednio przepisy dotyczące protokołu sądowego (np. co do sprostowania lub uzupełnienia protokołu, czy też wpisania zastrzeżenia; art. 157 - 162 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Wysłuchanie ustne wywołuje skutki dopiero po wpisaniu do protokołu (zaprotokołowaniu).

Wysłuchanie za pośrednictwem systemu informatycznego, o czym stanowi art. 760 § 2 k.p.c., to przyjęcie od strony oświadczenia w tej formie, np. w kwestiach objętych zapytaniem organu egzekucyjnego.@page_break@

5. Obligatoryjne wysłuchanie przewidziane w przepisach szczególnych

Przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego obowiązek wysłuchania w postępowaniu egzekucyjnym – co już zasygnalizowano – nałożony został: wyłącznie na sąd albo komornika oraz zarówno na sąd, jak i komornika. Natomiast wysłuchanie dotyczy: strony – tylko wierzyciela lub dłużnika bądź obu stron – wierzyciela i dłużnika, a także innych uczestników tego postępowania i osób niebędących stronami – nieuczestniczących w postępowaniu egzekucyjnym (art. 760 § 2 k.p.c.).

W szczególności sąd dokonuje wysłuchania w wypadkach określonych w: art. 7891, art. 807 § 1 zdanie 3, art. 839 § 1, art. 915 § 1, art. 935 § 3, art. 987, art. 1028 § 2, art. 1046 § 10, art. 1050 § 1, art. 10501 § 1, art. 1051 § 1, art. 10511 § 1, art. 1054 § 2, art. 1061 § 1 k.p.c.

Do wysłuchania przez sąd nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, o czym stanowi art. 7891 k.p.c., znajduje zastosowanie tryb przewidziany w art. 760 § 2 k.p.c. W sytuacji, w której nabywca potwierdzi okoliczności nabycia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego (tak nabycia, jak i terminu dokonania tej czynności), sąd nadaje klauzulę wykonalności na rzecz lub przeciwko osobie na którą przeszło to uprawnienie lub obowiązek, bez konieczności wykazania okoliczności wymaganych w art. 788 § 1 k.p.c. Jeżeli nabywca zarzuca brak podstaw do nadania przeciwko niemu klauzuli wykonalności, sąd (na wniosek wierzyciela) wzywa nabywcę do okazania dokumentów stwierdzających nabycie .

Wydania zabezpieczenia złożonego w postępowaniu egzekucyjnym dokonuje sąd, po zakończeniu postępowania, w którym orzekł o jego złożeniu . Wówczas, przed podjęciem postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia lub oddaleniu wniosku o udzielenie zabezpieczenia, sąd powinien wysłuchać osoby zainteresowane, a więc osobę, która złożyła zabezpieczenie, osobę na rzecz której zabezpieczenie podlegało złożeniu oraz inne osoby uczestniczące w postępowaniu (art. 807 § 1 zdanie 3 k.p.c.) .

Przed wydaniem postanowienia w przedmiocie ograniczenia egzekucji, sąd powinien wysłuchać strony (art. 839 § 1 k.p.c.). Postanowienie sądu wiąże się zasadniczo z zaskarżeniem czynności komornika, a ściślej podjętym rozstrzygnięciem w zakresie unormowanym przepisami Działu V (art. 829 - 839 k.p.c.) . Sąd decyduje: czy wysłuchanie ma nastąpić na wyznaczonym w tym celu posiedzeniu jawnym, czy też przez oświadczenie strony złożone na piśmie lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Sąd rozpoznając wniosek o wyjawienie majątku (na posiedzeniu jawnym – art. 766 w zw. art. 915 § 1 k.p.c., albo też na rozprawie – art. 148 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), obwiązany jest wysłuchać strony, jeżeli się stawią. Ustne wysłuchanie zasadniczo nie powinno być zastąpione przez złożenie oświadczenia na piśmie lub za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W razie prawidłowego wezwania i niestawiennictwa stron, sąd odracza posiedzenie, a jeżeli zachodzą merytoryczne podstawy – wniosek oddala, albo nakazuje dłużnikowi złożenie wykazu majątku i przyrzeczenia.

W razie braku jednomyślności wierzyciela i dłużnika co do podjęcia czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu w ramach zarządu zajętą nieruchomością, sąd przed wydaniem zezwolenia powinien – co do zasady – wysłuchać strony (wierzyciela i dłużnika) oraz zarządcę. Rozstrzygnięcie sądu musi poprzedzać dokonanie czynności, a nie jej zatwierdzenie ex post . Do wszczęcia postępowania wymagany jest wniosek zarządcy, przy czym postanowienie sądu może być wydane bez wysłuchania osób zainteresowanych, jeżeli zwłoka mogłaby spowodować szkodę (art. 935 § 3 k.p.c.). Wysłuchanie powinno być dokonane zasadniczo na wyznaczonym w tym celu posiedzeniu jawnym.

Sąd po zakończeniu przetargu (w egzekucji z nieruchomości) i przed wydaniem postanowienia co do przybicia na rzecz licytanta, który zaofiarował najwyższą cenę, ma obowiązek wysłuchać licytanta i obecnych uczestników (art. 987 k.p.c.). Celem przesłuchania jest ustalenie czy nie zachodzą przesłanki do odmowy przybicia określone w art. 991 k.p.c. (co nie zamyka możliwości zgłaszania zarzutów przez uczestników). Wysłuchanie powinno być dokonane na posiedzeniu jawnym nie będącym rozprawą, wyznaczonym w terminie licytacji – przeprowadzanego przetargu. Wykluczyć należy, ze względu na obligatoryjność odbycia posiedzenia, dokonanie wysłuchania w drodze odebrania oświadczeń na piśmie . Zaniechanie wysłuchania jest uchybieniem o charakterze proceduralnym, a więc naruszone zostają przepisy postępowania, co może stanowić podstawę zarzutów w razie złożenia zażalenia na postanowienie sądu co do przybicia (art. 997 k.p.c.). Z wysłuchania nabywcy (licytanta) i innych osób biorących udział w licytacji, sporządzany jest protokół (art. 157 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.).

Wysłuchanie jest również przewidziane w wypadku przejęcia nieruchomości na własność po niedojściu do skutku drugiej licytacji. Wówczas sąd powinien wyznaczyć posiedzenie jawne i zawiadomić o tym wnioskodawcę (współwłaściciel nieruchomości bądź wierzyciel) oraz uczestników . Wysłuchanie nie jest obowiązkowe, a tym samym w razie niestawiennictwa osób zainteresowanych, sąd może wydać postanowienie co do przybicia – udzielić przybicia na rzecz przejmującego nieruchomość lub w przedmiocie odmowy przybicia (art. 989 k.p.c.). W sytuacji, w której sąd uzna za celowe wysłuchanie wnioskodawcy lub innych uczestników, którzy nie stawili się na posiedzenie może wyznaczyć kolejny termin w celu wysłuchania co do okoliczności objętych przedmiotem sprawy.

Wniesione zarzuty przeciwko planowi podziału sumy uzyskanej z egzekucji, podlegają rozpoznaniu przez sąd, co też wiąże się z wysłuchaniem osób zainteresowanych (art. 1028 § 2 k.p.c.). W tym celu sąd wyznacza posiedzenie jawne i w jego przebiegu przeprowadza wysłuchanie zainteresowanych uczestników . Wysłuchanie nie może być dokonane na piśmie – przez złożenie stosownego oświadczenia w tym z wykorzystaniem systemu teleinformatycznego . Zainteresowanymi są wszystkie osoby, których sytuacja prawna może ulec zmianie w razie uwzględnienia zarzutów.

W egzekucji wydania nieruchomości lub statku, albo opróżnienia pomieszczenia, sąd w wypadku, gdy dłużnik na wezwanie dozorcy nie odbierze w wyznaczonym terminie ruchomości, na wniosek dozorcy i po wysłuchaniu dłużnika, nakaże ich sprzedaż, a jeżeli ruchomości nie przedstawiają wartości handlowej bądź ich sprzedaż okaże się bezskuteczna, sąd wskaże inny sposób rozporządzenia rzeczą, nie wyłączając zniszczenia (art. 1046 § 10 k.p.c.). Wówczas sąd obowiązkowo wysłuchuje dłużnika, natomiast wysłuchanie wierzyciela nie jest konieczne. W tym celu sąd wyznacza posiedzenie jawne bądź odbierze od dłużnika oświadczenie na piśmie lub dokonane za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.

Sąd w egzekucji czynności niezastępowalnej, na wniosek wierzyciela po wysłuchaniu stron, wyznacza dłużnikowi termin do wykonania czynności z jednoczesnym zagrożeniem ukarania grzywną na wypadek, gdyby w wyznaczonym terminie tej czynności nie wykonał (art. 1050 § 1 k.p.c.). Wysłuchania, które jest obowiązkowe sąd dokonuje na wyznaczonym w tym celu posiedzeniu jawnym (nie będzie to rozprawa) lub przez oświadczenie złożone przez strony na piśmie . W sytuacji określonej w art. 1050 § 1 k.p.c., sąd zamiast zagrożenia grzywną, po wysłuchaniu stron, może zagrozić dłużnikowi nałożeniem zapłaty na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za każdy dzień zwłoki w wykonaniu czynności (art. 10501 § 1 k.p.c.). Sąd przeprowadza wysłuchanie stron zgodnie z opisaną powyżej zasadą (dokonuje wysłuchania na posiedzeniu jawnym albo odbiera oświadczenie od strony).

Sąd w egzekucji obowiązku zaniechania lub nieprzeszkadzania czynności, na wniosek wierzyciela po wysłuchaniu stron, nałoży na dłużnika grzywnę, gdy stwierdzi, że dłużnik działał wbrew obowiązkowi – określonemu w tytule wykonawczym (art. 1051 § 1 k.p.c.). Do wysłuchania dochodzi na posiedzeniu jawnym lub przez oświadczenie strony na piśmie – w tym złożone za pośrednictwem systemu teleinformatycznego. W wypadku o którym mowa w art. 1051 § 1 k.p.c., sąd zamiast zagrożenia grzywną, po wysłuchaniu stron, może zamiast nałożenia grzywny, nakazać dłużnikowi zapłatę na rzecz wierzyciela określonej sumy pieniężnej za dokonane naruszenie oraz zagrozić nakazaniem zapłaty określonej sumy pieniężnej za każde kolejne naruszenie obowiązku, stosownie do jego treści (art. 10511 § 1 k.p.c.). Sąd przeprowadza wysłuchanie według wskazanej powyżej reguły.

W razie zgłoszenia przez dłużnika na skutek aresztu gotowości wykonania wymaganej czynności – określonej w tytule wykonawczym, a następnie zwlekania przez dłużnika po zwolnieniu z aresztu z wykonaniem tej czynności, sąd na wniosek wierzyciela po wysłuchaniu stron, zarządzi wykonanie aresztu do końca wyznaczonego poprzednio terminu (art. 1054 § 2 k.p.c.). Wysłuchania sąd dokonuje na wyznaczonym posiedzeniu jawnym czy też przez odebranie oświadczenia na piśmie lub złożonego w systemie informatycznym.

W rozpoznaniu wniosku dłużnika prowadzącego działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, w razie gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia tej działalności, sąd na wniosek dłużnika wskazującego jednocześnie składniki swego mienia, z których jest możliwe zaspokojenie roszczenia wierzyciela, po wysłuchaniu stron, może wyłączyć tą rzecz spod zajęcia (art. 1061 § 1 k.p.c.). Sposób przeprowadzenia wysłuchania pozostawiony jest do uznania sądu, a w szczególności może w tym celu wyznaczyć posiedzenie jawne lub wezwać do złożenia oświadczenia na piśmie lub za pośrednictwem systemu informatycznego .

Na komornika nałożony został obowiązek wysłuchania tylko wtedy, gdy zachodzi potrzeba zmiany dozorcy, a więc w sytuacji przewidzianej w art. 860 k.p.c. Zmiana dozorcy (któremu oddane zostały zajęte ruchomości pod dozór, art. 855 k.p.c.) następuje na podstawie wydanego przez komornika postanowienia, ze względu na ważne przyczyny . Komornik podejmuje rozstrzygnięcie w tym przedmiocie na wniosek dozorcy, jak również z urzędu bądź na zgodny wniosek stron, mając na względzie przede wszystkim prognozy utrzymania wartości zajętych ruchomości (art. 856 § 1 i art. 861 k.p.c.). W takim wypadku strony powinny być wysłuchane w sposób określony w art. 760 § 2 k.p.c., natomiast odstąpienie przez komornika od tego obowiązku powodowane jest koniecznością natychmiastowej zmiany osoby dozorcy.

Organ egzekucyjny – sąd i komornik przeprowadza wysłuchanie na podstawie art. 762 § 1 i 2 oraz art. 827 § 1 zdanie 1 k.p.c.

Komornik (także sąd) ukarze grzywną kierownika osoby prawnej lub organizacji w razie nieuzasadnionej odmowy udzielenia wyjaśnień lub informacji (zażądanych zgodnie z art. 761 § 1 k.p.c.), udzielenia informacji lub wyjaśnień świadomie fałszywych oraz w sytuacji, gdy dłużnik zaniedba obowiązku powiadomienia o zmianie miejsca swojego pobytu. Przed wydaniem postanowienia w tym przedmiocie komornik obowiązany jest wysłuchać kierownika (art. 762 § 2 k.p.c.). Dopuszczalność stosowania sankcji i związanego z tym wysłuchania dotyczy organów egzekucyjnych, a więc również sądu (art. 761 § 1 k.p.c.). Wysłuchanie przebiega w sposób właściwy dla każdego z tych organów egzekucyjnych. Jeżeli uchybienia w tym zakresie dopuścił się żołnierz w czynnej służbie wojskowej, komornik (sąd) występuje do dowódcy jednostki wojskowej, w której żołnierz ten pełni służbę, z wnioskiem o pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej (art. 7621 k.p.c.) .

Wysłuchanie stron (wierzyciela i dłużnika) przed zawieszeniem lub umorzeniem postępowania nie jest obligatoryjne, a tym samym pozostawione do uznania sądu lub komornika. Wysłuchanie powinno być dokonane w sposób przewidziany dla każdego z tych organów egzekucyjnych (art. 827 § 1 zdanie 1 k.p.c.) .

Nie zachodzi konieczność określenia sytuacji, w których wysłuchanie dokonywane byłoby w formie ustnej, czy też w formie pisemnej (w tym za pośrednictwem sytemu teleinformatycznego), tak więc stworzenia swoistego katalogu przedmiotowego. Z całą pewnością nie jest możliwe do przewidzenia jak będzie przebiegać postępowanie egzekucyjne, a ściślej jakie wystąpią okoliczności mające związek ze stosowanym sposobem egzekucji i sformalizować uprawnienia organu egzekucyjnego w tym zakresie. Byłoby to również sprzeczne z istotą postępowania egzekucyjnego i celem egzekucji oraz potrzebą odformalizowania niektórych czynności organów egzekucyjnych. Nie ulega wątpliwości, że to operatywność organu egzekucyjnego wpływa w dużej mierze na sprawność postępowania egzekucyjnego – szybkość i skuteczność egzekucji. Czynności, jakie należy podjąć w przebiegu tego postępowania powinny być pozostawione do uznania organu egzekucyjnego, co też wiąże się na ogół z potrzebą przeprowadzenia dodatkowych ustaleń albo uzyskania niezbędnych informacji. To organ egzekucyjny musi decydować o wysłuchaniu uznając, że zachodzi taka potrzeba (a także dokonać takiego wysłuchania w realizacji ustawowego obowiązku). W szczególności, jeżeli zachodzą wątpliwości co do stanowiska strony i dla zapewnienia ochrony praw celowe będzie przeprowadzenie wysłuchania w sposób umożliwiający wyjaśnienie kwestii z tym związanych (ustnie bądź przez odebranie oświadczenia złożonego na piśmie - także z wykorzystaniem systemu informatycznego).

Nadmienić należy, że stanowisko wyrażone przez wierzyciela lub dłużnika w czasie wysłuchania nie wiąże następcy, który może być również wysłuchany i złożyć stosowne oświadczenie. Inaczej ujmując w razie zmiany po stronie wierzyciela lub dłużnika następca powinien mieć stworzoną możliwość wypowiedzenia się w sposób określony przepisami, co dotyczy również trybu przewidzianego w art. 760 § 2 k.p.c.

Podmioty (strony, uczestnicy postępowania, inne osoby niebędące stroną) mogą działać w postępowaniu egzekucyjnym zarówno samodzielnie, jak i przez pełnomocników. Niekiedy osobisty udział tych podmiotów jest konieczny ze względu na rodzaj dokonywanej czynności, np. złożenia wyjaśnień w sytuacji określonej w art. 801 k.p.c.

Odrębnym zagadnieniem jest celowość korzystania z innych możliwych form składania wniosków i oświadczeń w postępowaniu egzekucyjnym, co wiąże się z ciągłym postępem technicznym oraz informatyzacją społeczeństwa. W szczególności zasadne byłoby wprowadzenie dodatkowej formy wysłuchania – z zastosowaniem telekonferencji (transmisji obrazu i dźwięku). Rozwój technologii sprawił, że przedsiębiorcy przy prowadzeniu działalności gospodarczej nie ograniczają się tylko do świadczenia usług na terenie, w którym mają swoją siedzibę. Dla większości przedsiębiorców prowadzona działalność obejmuje całe województwa lub kraj. W ostatnim czasie zwiększyła się także mobilność osób fizycznych, które mogą bez przeszkód przemieszczać się po znacznych obszarach. Tym samym między miejscem zamieszkania lub pobytu dłużnika a wierzyciela występuję znaczne odległości. Bywa i tak, że wierzyciel nie przebywa na obszarze, gdzie prowadzona jest egzekucja, co w sytuacji, w której zachodzi możliwość wyboru przez wierzyciela komornika na terenie kraju nie stanowi problemu. Egzekucja – zgodnie z przypisanym celem – powinna być szybka i skuteczna. Dla efektywności egzekucji duże znaczenie ma czas, w którym są podejmowane czynności egzekucyjne. Możliwość wysłuchania stron w czasie zorganizowanej telekonferencji wpłynie na szybkość postępowania i ograniczy dodatkowe koszty związane z dojazdem na posiedzenie. W przebiegu takiej telekonferencji tożsamość stron jest znana, a ponadto istnieje możliwość nagrywania rozmowy. Nagranie stanowić będzie potwierdzenie złożenia wymaganego oświadczenia przez stronę, uczestnika postępowania, czy też przez inną osobę nieuczestniczącą w postępowaniu egzekucyjnym.@page_break@

6. Podsumowanie

Zasadniczy cel egzekucji sprowadza się do szybkiego i skutecznego wyegzekwowania
świadczenia wierzyciela (określonego zasadniczo w tytule wykonawczym, a w wypadkach wskazanych w ustawie - tytule egzekucyjnym). Egzekucja prowadzona w ramach postępowania egzekucyjnego powinna być – co do zasady – efektywna. Instytucje postępowania egzekucyjnego muszą stwarzać możliwość realizacji celu egzekucji w możliwie najkrótszym czasie oraz zapewniać ochronę prawną uczestnikom tego postępowania.

Forma składania w postępowaniu egzekucyjnym wniosków i oświadczeń, co może nastąpić ustnie do protokołu albo na piśmie – w tym w formie elektronicznej, stanowi uproszczenie reguł ulegających sformalizowaniu w procesie (rygory procesowe), ułatwia i przyspiesza to postępowanie. W art. 760 § 2 k.p.c., przewidziane zostały cztery sposoby wysłuchania, a mianowicie: ustnie w obecności drugiej strony i spisanie protokołu, ustnie pod nieobecność drugiej strony i spisanie protokołu oraz przez oświadczenia złożone na piśmie lub oświadczenie dokonane za pośrednictwem systemu informatycznego.

Wysłuchanie w postępowaniu egzekucyjnym zapewnia ochronę praw stron oraz stanowi realizację zasady równości. Zasadniczo to organy egzekucyjne, a więc sąd rejonowy i komornik sądowy decydują o potrzebie wysłuchania (fakultatywność czynności w tym zakresie), a wyjątki określa ustawa. Do organu egzekucyjnego należy też wybór sposobu wysłuchania, co determinowane jest potrzebą – zaistniałymi okolicznościami. Wysłuchanie – wbrew sformułowaniu normy wyrażonej w art. 760 § 2 k.p.c. – dotyczy nie tylko stron, jako uczestników postępowania egzekucyjnego, lecz także innych uczestników tego postępowania oraz osób niebędących stronami – nie uczestniczących w tym postępowaniu.

W uregulowaniach kodeksu postępowania cywilnego wysłuchanie w postępowaniu egzekucyjnym przewidziane jest w: art. 762 § 2, art. 7891, art. 807 § 1 zdanie 3, art. 827 § 1 zdanie 1, art. 839 § 1, art. 860 zdanie 2, art. 915 § 1, art. 935 § 3, art. 937 § 2, art. 987, art. 989, art. 1028 § 2, art. 1046 § 10, art. 1050 § 1, art. 10501 § 1, art. 1051 § 1, art. 10511 § 1, art. 1054 § 2 i art. 1061 § 1 k.p.c. W sytuacji określonej w art. 860 k.p.c., wysłuchania dokonuje obowiązkowo jedynie komornik. Natomiast wysłuchanie przewidziane w art. 827 § 1 k.p.c. jest fakultatywne.

Określone w ustawie formy wysłuchania w postępowaniu egzekucyjnym sprowadzają się, gdy chodzi o sąd (działający przede wszystkim jako organ egzekucyjny) do wyznaczenia jawnego posiedzenia i przyjęcia od stron – innych uczestników postępowania egzekucyjnego (czy też osób nieuczestniczącej w tym postępowaniu) oświadczenia do protokołu bądź odebrania oświadczenia złożonego na piśmie lub z wykorzystaniem systemu informatycznego (art. 760 § 2 i art. 766 k.p.c.). Komornik może wysłuchać strony, innych uczestników postępowania egzekucyjnego oraz osoby niebędące stronami, w każdy sposób przewidziany w art. 760 k.p.c.

Organ egzekucyjny w drodze wysłuchania stwarza stronom możliwość wypowiedzenia się, m.in. w zakresie: przedmiotu egzekucji (np. ograniczenia egzekucji, zmiany dozorcy, czy też czynności zarządcy w egzekucji z nieruchomości), przebiegu postępowania (zawieszenia, umorzenia postępowania egzekucyjnego), zachowania dłużnika w egzekucji czynności niezastępowanych (wyznaczenia dłużnikowi terminu do wykonania czynności, nałożenia grzywny na dłużnika), przybicia (w zakresie postanowienia o udzielenie przybicia na rzecz licytanta, który zaofiarował najwyższą cenę lub przejmującego nieruchomość, gdy przejęcie nieruchomości na własność ma nastąpić po niedojściu do skutku drugiej licytacji) oraz wykonania planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji. W razie potrzeby organ egzekucyjny, wysłuchuje strony także w innym zakresie.

Należy postulować – uwagi de lege ferenda, poszerzenie sposobów wysłuchania przy nowelizacji Kodeksu postępowania cywilnego przez wykorzystanie w szerszym zakresie do tego celu systemu teleinformatycznego; co jest oczywiste zważywszy na ciągły postęp techniczny i społeczny (informatyzację obejmującą coraz szersze dziedziny życia). W szczególności pożądane byłoby wysłuchanie strony, innych uczestników postępowania egzekucyjnego oraz osoby nieuczestniczące w tym postępowaniu, w drodze telekonferencji.

Autor, Michał Tomalak jest wykładowcą Akademii Leona Koźmińskiego w Warszawie
 
Artykuł pochodzi z czasopisma Polski Proces Cywilny 1/2016>>