W marcu 2013 r. dłużniczka, lekarka prowadząca przychodnię, podarowała swojemu synowi nieruchomość obciążoną hipoteką na rzecz banku. Był to budynek, w którym mieściła się przychodnia, a obdarowany zatrudniał w niej matkę jako prezes spółki.
Czytaj też: Skarga pauliańska po upadłości dłużnika na zakręcie
Wartość hipoteki wynosiła 840 tys. zł . Takie rozporządzenie uniemożliwiło spłatę zobowiązań wobec banku.
Syn dłużniczki w czasie dokonywania darowizny zobowiązał się wobec dłużniczki do spłaty zobowiązań na rzecz banku. Po przeniesieniu własności nieruchomości pozwany spłacał dług wobec wierzyciela hipotecznego, ale zaprzestał spłat około 2018 roku. Obecnie prowadzone jest przez bank postępowanie egzekucyjne.
Warto zaznaczyć, że pozwany syn dłużniczki zbył część nieruchomości o pow. 2 ha, a z ceny zaspokoił wierzytelności zabezpieczone hipoteką. Ponadto w styczniu 2014 roku dłużniczka darowała udział 1/3 części nieruchomości swojej córce.
Czytaj też w LEX: Wartość przedmiotu sporu w sprawach ze skargi pauliańskiej >
Pokrzywdzenie wierzyciela było
W tym stanie faktycznym sąd I instancji uznał, że podstawą rozstrzygnięcia jest art. 527 k.c. , a także art. 528 i art. 529 k.c. W ocenie sądu argumenty pozwanego nie zasługiwały na uwzględnienie. Zdaniem sądu niesłusznie przyjął obdarowany syn dłużniczki, że zbycie obciążonej nieruchomości przez jego matkę, nie można uznać za czynność dokonaną z pokrzywdzeniem wierzycieli. Bo w istocie czynność ta pomniejszała pasywa po stronie dłużniczki.
Czytaj też w LEX: Czynności zaskarżalne skargą pauliańską w praktyce >
Sąd Okręgowy nie zgodził się z poglądami wynikającymi z orzeczeń Sądu Najwyższego z 31 stycznia 2007 r. o sygn. II CSK 384/06, a także z 28 czerwca 2007 r. o sygn. IV 115/07, wskazującymi na brak przesłanki pokrzywdzenia, gdy nieruchomość będąca przedmiotem skargi pauliańskiej obciążona jest sumą hipotek przewyższającą wartość samej nieruchomości. A zatem egzekucja prowadzona z takiej nieruchomości nie przyniosłaby zaspokojenia wierzyciela.
Sąd Okręgowy wykazał, że nieuzasadnione jest ocenianie przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela jedynie w świetle porównania wartości nieruchomości w chwili orzekania o skardze pauliańskiej oraz wartości jej obciążeń.
W tej konkretnej sprawie oddalenie powództwa spowodowałoby ustanawianie wszystkich czynności dłużniczki oraz pozwanego, którzy w sposób świadomy i przemyślany prowadzą do pokrzywdzenia banku. Skarga pauliańska ma na celu ochronę wierzyciela w wypadku nielojalnego zachowania dłużnika i stworzenie mu możliwości zaspokojenia się z majątku dłużnika.
Zobacz procedurę: Postępowanie w sprawie z powództwa, którego przedmiotem jest roszczenie przewidziane w art. 527 k.c. (skarga pauliańska) >
Zaspokojenie wierzycieli wątpliwe
Pozwany nie zgodził się z tym rozstrzygnięciem i złożył apelację. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu podzielił pogląd prawny Sądu Okręgowego, w szczególności podważające przez pozwanego pokrzywdzenie wierzyciela. Zwłaszcza, że błędne jest przyjęcie przez pozwanego, że wobec obciążenia hipoteki prowadzone postępowanie egzekucyjne nie przyniosłoby zaspokojenia wierzycieli.
Czytaj też w LEX: Zabezpieczenie roszczenia pauliańskiego hipoteką przymusową na nieruchomości osoby trzeciej >
W toku postępowania wykazane zostało, że wartość długu zabezpieczonego hipoteką uległa obniżeniu, bo kredyt był spłacony. Na dzień sporządzenia pisma wierzytelności obciążające darowaną nieruchomość wynosiły 1 mln 027 tys. zł.
Skargę kasacyjną od wyroku II instancji wniósł pozwany, zarzucając błędną wykładnię art. 527 par. 1 i 2 k.c. Według skarżącego nie można brać pod uwagę pełnej wartości rzeczy, które przed powstaniem wierzytelności zostały obciążone hipoteką. Wartość tych nieruchomości należy oceniać według wartości, która powstała po zaspokojeniu wierzyciela.
Zobacz linię orzeczniczą: Zbycie przez dłużnika nieruchomości obciążonej hipoteką jako czynność dokonana z pokrzywdzeniem jego wierzycieli osobistych >
Izba Cywilna Sądu Najwyższego, rozpoznając skargę kasacyjną w składzie trzech sędziów, powzięła wątpliwość: Czy zakres obciążenia nieruchomości hipoteką dla ustalenia, czy zachodzi przesłanka pokrzywdzenia wierzyciela osobistego dotychczasowego właściciela tej nieruchomości należy oceniać poprzez pryzmat hipotetycznie możliwej do uzyskania wartości nieruchomości w postępowaniu egzekucyjnym?
Czy też na podstawie realnej wartości rynkowej nieruchomości, przy założeniu, że oceny, czy czynność prawna dokonana została z pokrzywdzeniem wierzyciela oraz stanu niewypłacalności dłużnika dokonywać należy nie tylko według stanu w chwili wystąpienia przez wierzyciela ze skargą pauliańską, ale również w dacie wyrokowania?
Siedmioro sędziów rozstrzygnie te problemy w uchwale, jednak do tej pory nie wyznaczono terminu posiedzenia.
Postanowienie Izby Cywilnej SN, sygn. III CZP 9/24
Czytaj również: Skarga pauliańska - kształtowanie argumentacji procesowej w oparciu o funkcjonalności LEX >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
