Jak podkresla UOKiK, najczęściej dochodzi do naruszeń prawa przez podmioty świadczące usługi użyteczności publicznej – gminy lub zależne od nich spółki. Od początku 2011 roku UOKiK wydał już 41 takich decyzji – 27 dotyczyło nadużywania pozycji dominującej, a 14 naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. W 26 przypadkach nałożone zostały kary finansowe o łącznej kwocie ponad 1,2 mln zł. W pozostałych przypadkach prezes Urzędu odstąpiła od sankcji pieniężnej, przede wszystkim ze względu na zobowiązanie przedsiębiorcy do zmiany niedozwolonych praktyk. Do nieprawidłowości najczęściej – 30 razy – dochodziło na rynku usług wodociągowo-kanalizacyjnych. Tej branży dotyczą również trzy najnowsze decyzje UOKiK.
Prezes UOKiK stwierdziła np. nadużycie pozycji rynkowej przez spółkę Gospodarka Komunalna, której wyłącznym udziałowcem jest gmina Boguchwała (woj. podkarpackie). Urząd zakwestionował postanowienia, które znalazły się w umowach z osobami ubiegającymi się o przyłączenie do sieci wodno-kanalizacyjnej. Gospodarka Komunalna m.in. uniemożliwiała ubieganie się o zwrot kosztów poniesionych przy budowie urządzeń kanalizacyjnych.
Zgodnie z przepisami odbiorca ma obowiązek sfinansowania z własnych środków jedynie budowy przyłącza, natomiast w przypadku wykonania innych części infrastruktury może zwrócić się o zwrot poniesionych kosztów. Za praktykę naruszającą konkurencję Gospodarka Komunalna z siedzibą w Boguchwale została ukarana sankcją finansową w wysokości 7 330 zł. Ponadto prezes UOKiK nakazała zaniechanie niedozwolonych działań.
Niekorzystne warunki umów o przyłączenie do sieci kanalizacyjnej narzucała swoim kontrahentom również gmina Mrągowo (woj. warmińsko-mazurskie). UOKiK ustalił, że nakazywała ona właścicielom nieruchomości powoływanie społecznych komitetów budowy, których zadaniem było zebranie funduszy i sfinansowanie projektu inwestycji wodociągowo-kanalizacyjnej oraz bezpłatnego przekazania go gminie. Tymczasem to ona powinna ponosić koszty rozbudowy sieci, w tym sporządzenia projektu. Innym niezgodnym z prawem działaniem przedsiębiorcy było pobieranie opłaty za budowę przyłącza w wyższej wysokości niż koszt jego budowy.
Na uwagę zasługuje fakt, że po wszczęciu postępowania antymonopolowego gmina Mrągowo dobrowolnie zobowiązała się do zaprzestania niedozwolonych działań. W związku z tym prezes UOKiK odstąpiła od nałożenia kary finansowej oraz nakazała zaniechanie praktyk – do 31 listopada 2011 roku. Do tego czasu gmina będzie również musiała powiadomić mieszkańców o przyjętym zobowiązaniu. Ponadto do końca 2012 roku ma ona obowiązek przy zakończeniu każdej inwestycji wodno-kanalizacyjnej przekazać Urzędowi informacje m.in. o sposobach finansowania projektów, kosztach budowy przyłączy dla części mieszkańców oraz wysokości wpłaconych przez nich środków pieniężnych.
Sankcji finansowej, dzięki zobowiązaniu do zmiany niedozwolonych działań, uniknęła również gmina Krasnobród (woj. lubelskie). W tym przypadku UOKiK zakwestionował sposób ustalania należności za pobraną ilość wody w przypadku utraty lub uszkodzenia wodomierza z winy odbiorcy, określając ją na maksymalnym możliwym poziomie.
Zgodnie z prawem przedsiębiorca powinien w przypadku takiego zdarzenia domagać się uiszczenia opłaty za wodę, która faktycznie została pobrana. Gdy nie można tego dokładnie zmierzyć, ilość pobranej wody powinna zostać ustalona na podstawie średniego zużycia w okresie ostatnich trzech miesięcy sprawnego działania wodomierza lub na podstawie średniej z podobnego okresu rok wcześniej.
Gmina Krasnobród została zobowiązana do zaprzestania stosowania zakwestionowanego postanowienia w nowych umowach oraz aneksowania w terminie trzech miesięcy obowiązujących obecnie kontraktów. W ciągu pół roku musi również przekazać do UOKiK informację o wykonaniu nałożonych obowiązków.
Z informacji UOKiK wynika, że opisane decyzje nie są ostateczne. Przysługuje od nich odwołanie do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Z obserwacji UOKiK wynika, że stosowanie niedozwolonych praktyk przez gminy i ich podmioty zależne wynika przede wszystkim z nieznajomości obowiązującego prawa. Świadczą o tym m.in. podobne nieprawidłowości w różnych regionach kraju. Dlatego Urząd rozpoczął akcję edukacyjną skierowaną do jednostek samorządu terytorialnego.
Gminy otrzymają materiały informacyjne, które wyjaśniają przepisy prawa ochrony konkurencji na przykładach spotykanych głównie na rynkach lokalnych — nadużywanie pozycji dominującej oraz zmowy przetargowe. Znajdują się w nich również przykłady z orzecznictwa organu antymonopolowego, które pozwalają zrozumieć, jakie działania władz lokalnych mogą skutkować interwencją UOKiK.