W sprawie przedstawionej przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku zapadło wiele orzeczeń Sądu Najwyższego opartych zarówno na kwalifikacji umowy kredytu jako umowy wzajemnej, jak i odmawiającej umowie kredytu charakteru umowy wzajemnej. Ostatnia byłą uchwała siedmiorga sędziów Izby Cywilnej o sygnaturze III CZP 37/24, według której umowa kredytu bakowego ma charakter umowy wzajemnej.
Art. 496 kc w sprawie zatrzymania stanowi, że jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.
- Orzeczenia, które do tej pory zapadały, były oparte na sprzecznych tezach - mówił sędzia Dariusz Pawłyszcze. - Sądy przedstawiły nieprecyzyjnie rozliczenia. Chodziło o obowiązek świadczenia lub zaniechania , który wierzyciel miał wobec dłużnika w umowie kredytowej - dodał sędzia.
W istocie w umowie kredytowej nie ma ekwiwalentności, bo wypłata kredytu jest nizsza niż suma, która kredytobiorca spłaca w raz z opłatami i odsetkami - podkreślił SN.
Patrz też:
SN: Bank może stosować zatrzymanie wobec frankowicza
Dariusz Pawłyszcze, sędzia sprawozdawca wyjaśniał, że pytania o wzajemność umów kredytów bankowych pojawiają się wyłącznie w związku z kwestią dopuszczalności stosowania prawa zatrzymania w takich sprawach. Dlatego SN nie odpowiedział bezpośrednio na przedłożone pytanie, dotyczące wzajemności takich umów, tylko wprost odniósł się do stosowania prawa zatrzymania.
Jak orzekł w tej uchwale SN, "w razie dochodzenia od banku zwrotu świadczenia spełnionego na podstawie umowy kredytu, która okazała się niewiążąca, bankowi nie przysługuje prawo zatrzymania"
Czytaj w LEX: Umowa ubezpieczenia z art. 805 k.c. jako umowa wzajemna >
Spełnienie w dwóch walutach
Argumentacja za charakterem umowy kredytu, jako umowy spełniającej lub niespełniającej definicję z art. 487 par. 2 k.c., została przedstawiona w orzeczeniach przytoczonych przez sąd pytający oraz orzeczeniach późniejszych, wydanych po przedstawieniu zagadnienia.
Poza tymi argumentami Sąd Najwyższy, przekazując zagadnienie zwraca uwagę na jeszcze jeden, zazwyczaj pomijany, aspekt umów wzajemnych. Na podstawie art. 488 par. 1 k.c. świadczenia wzajemne powinny być spełniane jednocześnie, chyba że umowa lub ustawa stanowi inaczej. Zatem strony mogą postanowić, że jedna ze stron spełnia swoje świadczenie wcześniej, lecz z charakteru świadczeń wzajemnych powinna wynikać możliwość ich jednoczesnego świadczenia, co nie dotyczy umowy kredytu. Jednoczesna wypłata kredytu i jego spłata pozbawiłoby umowę jakiegokolwiek sensu. Wydaje się, że dwa świadczenia pieniężne mogą być świadczeniami wzajemnymi co najwyżej tylko pod warunkiem, że mają zostać spełnione w różnych walutach (umowa sprzedaży waluty obcej).
Czytaj też: SN: Prawo do zatrzymania bankom nie przysługuje, jeśli mogą potrącić wierzytelność
Zagadnieniem budzącym wątpliwości i rozbieżności w praktyce jest możliwość przysługiwania prawa zatrzymania w przypadku obowiązku zwrotu świadczeń pieniężnych spełnionych przez strony nieważnej umowy kredytu lub pożyczki. Kwestia charakteru wzajemnego charakteru tych umów służy tylko rozstrzygnięciu co do przysługiwania prawa zatrzymania. Do przyjęcia, że stronom nieważnej umowy kredytu lub pożyczki przysługuje prawo zatrzymania, konieczne jest uznanie tych umów za wzajemne, czego skutkiem byłoby prawo zatrzymania (na podstawie art. 496 w zw. z art. 497 k.c.).
Powstaje pytanie, czy uznanie tych umów za wzajemne jest także warunkiem wystarczającym, a nie tylko koniecznym, do przysługiwania prawa zatrzymania przy obowiązku zwrotu świadczeń z nieważnej umowy.
Czytaj: SN: Nieważna umowa kredytu, bo nie było zgody na niekorzystne indeksowanie>>
Pytanie do TSUE
W kwestii, czy uznanie umowy kredytu za wzajemną przesądza o istnieniu prawa zatrzymania, można wskazać następujące orzeczenia:
Rozpoznając zagadnienie prawne przedstawione przez rzecznika finansowego, czy umowa kredytu ma charakter wzajemny, Sąd Najwyższy postanowieniem z 6 października 2023 r., III CZP 126/22, zwrócił się do TSUE z pytaniem, czy przysługiwanie bankowi prawa zatrzymania w stosunku do żądania konsumenta zwrotu zapłaconych rat kredytu, byłoby zgodne z dyrektywą Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.
Zobacz w LEX: Korpalski Mariusz, Nowak Wiktoria, Nieuczciwe warunki w umowach konsumenckich. Komentarz do Dyrektywy Rady 93/13/EWG >
Natomiast uchwałą 7 sędziów z 19 czerwca 2024 r., III CZP 31/23, Sąd Najwyższy uznał, że prawo zatrzymania nie przysługuje stronie, która może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony. Uzasadnienie do uchwały znajduje się od 21 listopada 2024 r. jest ogólnodostępne w internetowej bazie orzeczeń SN.
I Sąd Najwyższy opowiedział się 5 marca br. za rozwiązaniem z 19 czerwca 2024 r., ale podjął uchwałę, gdyż pytanie Sądu Apelacyjnego wpłynęło przed uchwaleniem tej uchwały.
Czytaj też: SN odchodzi od linii orzeczniczej w sprawie potrącenia
Banki twierdząc, iż tylko prawo zatrzymania gwarantuje im zwrot sumy wypłaconej w wykonaniu nieważnej umowy kredytu, wskazują, że oświadczenie o potrąceniu nie może być warunkowe. Bank nie może więc złożyć oświadczenia o potrąceniu na wypadek uznania przez sąd umowy za nieważną.
Uchwała Izby Cywilnej SN z 5 marca 2025 r., sygnatura akt III CZP 37/24
Cena promocyjna: 170.1 zł
Cena regularna: 189 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 141.75 zł
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
