TSUE: Dla sądów krajowych prawo UE musi być priorytetem

Sąd krajowy jest zobowiązany uznać za niebyły wyrok sądu wyższej instancji, który nie jest niezawisłym i bezstronnym sądem ustanowionym uprzednio na mocy ustawy. Powinno to nastąpić wówczas, gdy taki skutek jest nieodzowny dla zagwarantowania pierwszeństwa prawa Unii. Do takiego wniosku doszedł w czwartek Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Wyrokiem z 20 października 2021 r. Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych polskiego Sądu Najwyższego uchyliła prawomocny wyrok z 2006 r., w którym zakazano wprowadzania do obrotu określonych serii czasopism z krzyżówkami. Sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania sądowi cywilnemu. Ten ostatni sąd uważa, że ze względu na nieprawidłowości w procedurze powołania sędziów odnośnej izby Sądu Najwyższego, skład orzekający, który wydał wyrok z 20 października 2021 r., nie jest sądem w rozumieniu prawa Unii. W konsekwencji, jego zdaniem, nie ma potrzeby badania skutków, jakie wywołuje ten wyrok.

Nie ma on jednak pewności co do możliwości dokonania kontroli ukształtowania składu sądu wyższej instancji. Zarówno uregulowania krajowe, jak i orzecznictwo polskiego Trybunału Konstytucyjnego zakazują mu badania prawidłowości powołania sędziów, co oznacza, że musiałby on zastosować się do orzeczenia o przekazaniu mu sprawy do ponownego rozpoznania. Potrzebując wyjaśnień dotyczących prawa Unii, sąd krajowy zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości.

Wymóg niezawisłości i bezstronności

W odpowiedzi Trybunał wskazał, że sąd krajowy nie może pominąć faktu, iż Trybunał odmówił Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych polskiego Sądu Najwyższego statusu sądu, ponieważ izba ta nie spełnia ustanowionych w prawie Unii wymogów dotyczących niezawisłości, bezstronności i uprzedniego ustanowienia na mocy ustawy.

Do sądu krajowego będzie zatem należało zbadanie prawidłowości powołania sędziów zasiadających w składzie orzekającym, który wydał wyrok z 20 października 2021 r. Obecność w odnośnym składzie choćby jednego sędziego, którego powołanie nie spełnia wskazanych wymogów, wystarczy, aby pozbawić ten skład statusu niezawisłego i bezstronnego sądu ustanowionego uprzednio na mocy ustawy w rozumieniu prawa Unii.

Zasada pierwszeństwa prawa Unii oraz wiążące skutki orzeczeń Trybunału wymagają, aby zarówno uregulowania krajowe, jak i orzecznictwo polskiego Trybunału Konstytucyjnego nie uniemożliwiały dokonywania takiej weryfikacji.

Jeżeli sąd krajowy ustali, że orzeczenie o przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania zostało wydane przez skład orzekający, który nie spełnia wymogów prawa Unii, orzeczenie to trzeba będzie uznać za niebyłe, jeżeli jest to nieodzowne dla zagwarantowania pierwszeństwa prawa Unii. Takiemu skutkowi nie będą mogły stanąć na przeszkodzie żadne względy wywodzone z zasady pewności prawa lub mające związek z domniemaną powagą rzeczy osądzonej.

Wyrok Trybunału w sprawie C-225/22 | AW „T”