Spotkanie prof. Adama Bodnara z prezesem Naczelnej Rady Adwokackiej Przemysławem Rosatim i prezesem Krajowej Rady Radców Prawnych Włodzimierzem Chróścikiem ma dotyczyć podpisanej 13 maja br. Konwencji Rady Europy o ochronie zawodu prawnika. W tym kontekście mają być omawiane m.in. postulowane przez samorządy prawnicze zmiany w Prawie o Adwokaturze i ustawie o radcach prawnych. Prezes Rosati wśród priorytetów wymienił m.in. „uczynienie tajemnicy adwokackiej tajemnicą bezwzględną”. – Dokładnie tak, jak w przypadku tajemnicy obrończej i tajemnicy spowiedzi. Jeżeli chcemy realnie zmieniać i wzmacniać status zawodu adwokata jako zawodu zaufania publicznego, który służy obywatelowi, to za tym powinny pójść konkretne działania – mówił. – Przypomnę, że jest ona ustanowiona w interesie obywatela i jest elementem rzetelnego procesu, m.in. karnego, chronionego konstytucyjnie, i gwarantuje, że rzeczywiście mamy do czynienia z realną ochroną interesów, m.in. wtedy, gdy dochodzi do konfrontacji obywatela z państwem – wskazuje.
Czytaj komentarz praktyczny w LEX: Kudła Jacek, Tajemnica obrończa i adwokacka oraz radcy prawnego>
Problem narasta – warszawska izba przyjęła uchwałę
O tym, że problem jest istotny dla środowiska adwokackiego, świadczy m.in. uchwała przyjęta w ubiegłym tygodniu przez Zgromadzenie Izby Adwokackiej w Warszawie.
– To problem, który narasta. Prokuratorzy coraz częściej próbują przesłuchiwać adwokatów jako świadków w sprawach, w których udzielali pomocy prawnej – mówiła w rozmowie z Prawo.pl dr Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska, obecna dziekan ORA w Warszawie. Zgromadzenie wskazało w uchwale m.in., że uznaje konieczność zapewnienia realnej ochrony tajemnicy zawodowej adwokata i popiera dotychczasowe działania Okręgowej Rady Adwokackiej i Naczelnej Rady Adwokackiej w tym zakresie.
ORA ma też przygotować zbiór dokumentów dostępnych dla wszystkich członków Izby w wersji elektronicznej i papierowej, w tym wzory oświadczeń i wniosków, które adwokat powinien złożyć w przypadku przeszukania i innych czynności podejmowanych wobec niego i związanych z jego tajemnicą zawodową.
Czytaj także w LEX: Radca prawny i adwokat jako osoby zgłaszające naruszenie prawa>
Cena promocyjna: 63 zł
|Cena regularna: 84 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 63 zł
Nawet mała furtka tajemnicy nie służy
Warto przypomnieć, jak kwestię tajemnicy regulują Prawo o Adwokaturze i ustawa o radcach prawnych. Zarówno adwokaci, jak i radcy, są obowiązani zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedzieli się w związku z udzieleniem pomocy prawnej; obowiązek ten nie może być ograniczony w czasie. Nie mogą być zwolnieni z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedzieli się, udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.
W obu przypadkach obowiązek ten nie dotyczy informacji:
- udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.
Istotny w tym zakresie jest też art. 180 par. 2 kodeksu postępowania karnego – bo jak mówią prawnicy, to on zawiera furtkę, która może być nadużywana przez służby. Zgodnie z nim osoby obowiązane do zachowania tajemnicy (notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej, statystycznej oraz Prokuratorii Generalnej) mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym decyzję podejmuje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż siedem dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie. Ten przepis ma „poprawić” tzw. ustawa naprawcza, która jest na ostatniej prostej w pracach legislacyjnych. Zgodnie z projektem, złożenie zażalenia wstrzymywałoby wykonanie postanowienia.
Zobacz także wzór dokumentu w LEX: Zażalenie na postanowienie o odmowie zezwolenia na przesłuchanie zobowiązanego do zachowania tajemnicy adwokackiej>
Czytaj: Prokurator nie sięgnie już tak łatwo po tajemnicę zawodową >>
Częste wnioski o przesłuchanie adwokata
Adwokatka Anna Mika-Kozak, rzecznik dyscyplinarny Izby Adwokackiej w Warszawie, podkreśla, że w tym temacie jest zwolenniczką tzw. starej szkoły, zgodnie z którą tajemnica adwokacka jest jedna, bezwzględnie chroniona i nie podlega uchyleniu. – Nie ma potrzeby rozdrabniania się na tajemnicę zawodową adwokacką i obrończą, ale obowiązujące przepisy udzielają różnej ochrony adwokatom i radcom w zależności od charakteru sprawy. Niewątpliwie najmocniejsza ochrona przysługuje obecnie tajemnicy obrończej. Z perspektywy pracy pionu dyscyplinarnego bardzo często zdarzają się wnioski o dopuszczenie przesłuchania radcy prawnego/adwokata w postępowaniu cywilnym lub administracyjnym, złożone przez radcę prawnego lub adwokata. W takich wnioskach teza dowodowa dotyczy właśnie okoliczności objętych tajemnicą zawodową – wskazuje.
Dodaje, że jeśli nie można inaczej ustalić okoliczności wynikających ze zdarzenia niż poprzez zwolnienie z tajemnicy zawodowej, to sądy zwalniają radców lub adwokatów z tej tajemnicy – czego nie mogłyby zrobić w przypadku analogicznej ochrony jak w przypadku tajemnicy obrończej.
– Zdarzają się też bardzo niebezpieczne z perspektywy klienta próby składania wniosków przez prokuratorów dotyczących zwolnienia adwokata z tajemnicy obrończej, mimo jej bezwzględnego charakteru, oraz wnioski o zwolnienie adwokatów doradzających biznesowo klientom, którzy nie mogą zasłonić się tajemnicą nie do uchylenia – co w przypadku zmiany ma szansę zostać wyeliminowane – mówi rzecznik.
Sama konwencja dopuszcza wyjątki
Dr Piotr Turek, prokurator Prokuratury Okręgowej w Krakowie (w latach 2006–2011 pracownik Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i Rady Europy), pytany, czy tajemnica adwokacka/radcowska powinna mieć charakter bezwzględny, podkreśla, że takie zmiany byłyby jego zdaniem przesadą i mogłyby prowadzić do nadużyć.
– Pod pozorem świadczenia usług adwokackich mogą kryć się bowiem najróżniejsze nieprawidłowości. Nie mam wątpliwości, że tajemnica obrończa powinna być traktowana jak tajemnica spowiedzi, ale jeżeli chodzi o tajemnicę adwokacką, to traktując ją jak obrończą, poszlibyśmy za daleko - zaznacza.
Odwołuje się też do podpisanej konwencji. - Warto zauważyć, że art. 6 ust. 4 świeżo podpisanej przez Polskę konwencji Rady Europy o ochronie zawodu adwokata (a nie – jak oczywiście nieprawidłowo tłumaczy to polski rząd – zawodu prawnika) dopuszcza wyjątki od tajemnicy adwokackiej, aczkolwiek tylko takie, które zostały określone w ustawie i, które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym. Gdy zaś chodzi o ustawodawstwo państw demokratycznych o ugruntowanych tradycjach rządów prawa, to np. we Francji rozróżnia się w ramach tajemnicy adwokackiej sekret obrony, który nie zna wyjątków, ale który rozciąga się tylko na działania podjęte po popełnieniu przestępstwa przez klienta, oraz sekret doradztwa, który ma charakter względny. Nie może się np. zasłaniać tajemnicą adwokat, który sam jest podejrzanym lub oskarżonym - mówi.
I dodaje, że we Francji, nie podlegają też ochronie dokumenty adwokackie, w tym korespondencja z klientem, o ile stanowią one dowód w postępowaniu w sprawach o niektóre przestępstwa podatkowe, terrorystyczne czy korupcyjne, jak też w sprawach o pranie pieniędzy pochodzących z tych przestępstw (zob. np. art. 56-1-2 francuskiego k.p.k.).
Czytaj także komentarz praktyczny w LEX: Rusinek Michał, Tajemnica zawodowa adwokatów i radców prawnych>
Co klient powiedział? Adwokat nie ujawni
Warto przypomnieć, że w 2024 r. do Sejmu, Senatu i Rady Ministrów trafił projekt, wraz z petycją, przygotowany przez zespół powołany przez Ośrodek Badawczy Adwokatury. Jedna z proponowanych zmian dotyczy art. 261 k.p.c., adwokaci chcą dodać do par. 2 zdanie trzecie w brzmieniu: adwokat i radca prawny mogą odmówić zeznań co do wszystkiego, o czym dowiedzieli się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. I dodatkowo par. 3, zgodnie z którym osoby, którym przysługuje prawo odmowy zeznań, wymienione w par. 1, mogłyby przed terminem przesłuchania złożyć do sądu stosowne oświadczenie na piśmie. Oświadczenie to zastąpiłoby oświadczenie składane osobiście na rozprawie.
Jak wskazano w uzasadnieniu, zmiana dotycząca adwokatów i radców "podyktowana jest obserwowaną od dawna przez środowisko adwokatów i radców prawnych potrzebą przyznania im prawa odmowy zeznań co do wszystkiego, czego dowiedzieli się w związku z udzielaniem pomocy prawnej".
Czytaj: NRA chce, by pełnomocnik z mocy ustawy mógł odmawiać składania zeznań>>
Czytaj także artykuł w LEX: Chodorowska Anna, Grabowska Joanna, Whistleblowing a tajemnica zawodowa radcy prawnego>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
