Skarga została wniesiona przez mieszkańca Łotwy, który z inicjatywy swej żony został ubezwłasnowolniony. Z powodu swej niepełnosprawności i epilepsji został następnie umieszczony w zakładzie opiekuńczym. Skarżący przebywa w tym zakładzie od ponad 10 lat bez żadnej możliwości zaskarżenia do sądu decyzji swego opiekuna prawnego o umieszczeniu go w zakładzie. Skarżący nie ma także prawnej możliwości wniesienia do sądu o ponowne zbadanie zasadności swego ubezwłasnowolnienia.
Mimo iż w przypadku skarżącego zaistniały medyczne przesłanki związane z koniecznością leczenia skarżącego i skierowania go do instytucji opiekuńczej, to zabrakło w prawie łotewskim gwarancji przeciwko arbitralności przetrzymywania skarżącego w szpitalu psychiatrycznym z powodu epilepsji przez ponad 10 lat bez jego zgody. Skarżący podejmował bezskuteczne próby zniesienia jego ubezwłasnowolnienia i zwolnienia go ze szpitala. Żadne z przedstawionych badań lekarskich nie potwierdzają, by cierpiał na chorobę psychiczną lub by nie chciał dobrowolnie poddać się leczeniu w kierunku epilepsji. Nie było tym samym obiektywnych przesłanek medycznych pozwalających przetrzymywać go w szpitalu psychiatrycznym wbrew jego woli, co przesądziło o naruszeniu prawa do wolności i bezpieczeństwa chronionego w art. 5 ust. 1 Konwencji o prawach człowieka.
Istotą omawianej sprawy jest brak w prawie łotewskim możliwości wniesienia do sądu o uchylenie ubezwłasnowolnienia przez samą osobę ubezwłasnowolnioną. Zasada ta weszła już do kanonu zasad regulujących status osób ubezwłasnowolnionych i ochronę ich praw podstawowych. Trybunał konsekwentnie stwierdza naruszenie prawa do wolności w przypadku tych ubezwłasnowolnionych, którzy – przebywając w instytucjach opiekuńczych, poddawani przymusowemu leczeniu – nie mogą samodzielnie zwrócić się do sądu o ponowne rozpatrzenie zasadności swego ubezwłasnowolnienia. W prawie polskim zasada ta znalazła odzwierciedlenie w art. 559 §3 Kodeksu postępowania cywilnego, który został dodany do kodeksu w 2007 r. również w wyniku wyroków zapadających przeciwko Polsce w analogicznych sprawach.
Tak wynika z wyroku Trybunału z 22 stycznia 2013 r. w sprawie nr 35939/10, Mihailovs przeciwko Łotwie.
Katarzyna Warecka
Strasburg: ubezwłasnowolniony musi mieć możliwość zakwestionowania swego ubezwłasnowolnienia
Wieloletnie przetrzymywanie osoby ubezwłasnowolnionej w zakładzie opiekuńczym bez możliwości zaskarżenia przez nią takiej decyzji naruszyło jej podstawowe prawo do wolności uznał Europejski Trybunał Praw Człowieka w swym wyroku z 22 stycznia br.