Zgodnie z art. 18 § 2 k.s.h. nie może być członkiem zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej albo likwidatorem spółki kapitałowej osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za wskazane w tym przepisie przestępstwa z kodeksu karnego i kodeksu spółek handlowych. Przewidziany w art. 18 § 2 k.s.h. zakaz pełnienia funkcji członka zarządu nie stanowi jednak reakcji na przestępstwo (jak np. środek karny), lecz jest jedynie pewną konsekwencją, skutkiem prawomocnego skazania za określone przestępstwo. W orzecznictwie zrodziło się więc pytanie, czy uchylenie prawomocnego wyroku skazującego w wyniku wznowienia postępowania, które unicestwia wyrok skazujący ex tunc, unicestwia także ex tunc skutki skazania takim wyrokiem i w konsekwencji prowadzi do sanacji braku reprezentacji i wadliwego umocowania pełnomocnika?
Zatarcie skazania nie niweluje zakazu pełnienia funkcji
W literaturze przyjmuje się, że fakt zatarcia skazania nie ma wpływu na przewidziany w art. 18 § 2 k.s.h. zakaz pełnienia funkcji; nie można bowiem przyjąć fikcji, jaką stanowi zatarcie skazania, że wyrok skazujący w ogóle nie zapadł. Zatarcie skazania nie niweluje zatem skutków wyroku skazującego w ramach prawa handlowego, objętych przepisami tego prawa; regulacja zawarta w art. 18 k.s.h. ma bowiem charakter autonomiczny, nie jest sankcją, lecz ma zabezpieczać interes publiczny. Wobec tego zatarcie skazania, czyli uznanie skazania za niebyłe i usunięcie o nim wpisu z rejestru karnego, nie uchyla zakazu z art. 18 k.s.h., który nadal mimo to obowiązuje, gdyż wychodzi poza obręb następstw zatarcia skazania.
Krzysztof Kułak
Stosunek członkostwa w zarządzie spółki kapitałowej>>>
Sąd Najwyższy stwierdził w postanowieniu z dnia 4 stycznia 2011 r., sygn. akt SDI 32/10 (OSNKW 2011/2/12), że zatarcie skazania nie oznacza anulowania treści wyroku, tj. wyeliminowania go z mocą wsteczną z porządku prawnego jako w ogóle niewydanego i nie niweluje też całkowicie wszystkich skutków skazania, bowiem skazany nie odzyskuje wszystkich utraconych praw, np. orderów, urzędów itp.
Różnice między zatarciem skazania a wznowieniem postępowania
SN podkreślił jednak, że instytucja zatarcia skazania oraz wznowienia postępowania różnią się i to zasadniczo w zakresie skutków, jakie wywołują. W wyniku zatarcia skazania skazanie uznaje się za niebyłe, a wpis o skazaniu usuwa się z rejestru, ale wyrok skazujący nadal istnieje. Natomiast w wyniku wznowienia postępowania i uchylenia prawomocnego wyroku wyrok skazujący przestaje istnieć i to z mocą wsteczną aż do chwili wniesienia aktu oskarżenia, gdyż następuje powrót do stadium sprawy, w jakim była na początku, w chwili wniesienia aktu oskarżenia. Jeżeli po wznowieniu postępowania zapadnie wyrok uniewinniający, to skutek jest również taki, jakby w ogóle nie było wyroku skazującego.
Sanacja członka zarządu
Zdaniem SN przemawia to za przyjęciem, że w razie wznowienia postępowania, uchylenia wyroku skazującego członka zarządu za popełnienie jednego z przestępstw wskazanych w art. 18 § 2 k.s.h. oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania dochodzi do sanacji z mocą wsteczną sytuacji prawnej członka zarządu i spółki, skoro wyrok skazujący przestaje istnieć z mocą wsteczną i sytuacja wraca do chwili wniesienia aktu oskarżenia. W konsekwencji przestają również istnieć z mocą wsteczną przewidziane w art. 18 ust. 2 k.s.h. skutki takiego wyroku oraz przyczyna i niezbędna przesłanka niemożności pełnienia funkcji członka zarządu. Przestaje zatem też istnieć z mocą wsteczną podstawa do uznania, że w okresie obowiązywania wyroku skazującego osoba skazana nie mogła pełnić funkcji członka zarządu. "Inna wykładnia prowadziłaby do sytuacji trudnych do pogodzenia ze zdrowym rozsądkiem i celem przepisu, bowiem wymagałaby przyjęcia, że nawet w razie wydania w wyniku wznowienia postępowania wyroku uniewinniającego, czynności w imieniu spółki podjęte przez członka zarządu w okresie gdy istniał unicestwiony wyrok skazujący były i pozostają nieważne, mimo ostatecznego uniewinnienia go od zarzutu popełnienia przestępstwa wskazanego w art. 18 § 2 k.s.h." - stwierdził Sąd Najwyższy.
SN podsumował, że od chwili wznowienia postępowania karnego i uchylenia wyroku skazującego nie istnieje ex tunc podstawa do przyjęcia wygaśnięcia mandatu członka zarządu w oparciu o art. 18 § 2 k.s.h. "Uchylenie - w wyniku wznowienia postępowania - prawomocnego wyroku skazującego prezesa zarządu spółki z o.o. za popełnienie jednego z przestępstw wskazanych w art. 18 ust. 2 k.s.h. powoduje także uchylenie ex tunc skutków skazania przewidzianych w tym przepisie i prowadzi do konwalidacji czynności podjętych przez członka zarządu w imieniu spółki w okresie, gdy wyrok skazujący istniał" - dodał Sąd Najwyższy (wyrok SN z dnia 28 maja 2015 r., sygn. akt III CSK 283/14).