Problem powstał na tle postanowienia Sądu Okręgowego w Kielcach. Sąd ten oddalił apelację uczestniczki Anny D. , a jednocześnie pacjentki od postanowienia Sądu Rejonowego w Kielcach, którym oddalono wniosek rodziny o jej umieszczenie uczestniczki w szpitalu bez jej zgody.
Przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody pacjenta następuje w ściśle określonych okolicznościach, tj:
- Gdy dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego,
- Gdy chory jest niezdolny do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia.
Samodzielne wniesienie skargi
Uczestniczka otrzymała odpis postanowienia Sądu drugiej instancji i wniosła o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi kasacyjnej od tego orzeczenia. Wniosek ten został oddalony, jak również zażalenie.
Następnie, 20 lutego 2023 r., uczestniczka samodzielnie wniosła skargę kasacyjną od postanowienia z 26 kwietnia 2022 r., przedstawiając przy tym zaświadczenie, z którego wynikało, że od 3 czerwca 2013 r. posiada ona uprawnienia radcy prawnego.
Sąd Okręgowy w Kielcach odrzucił tę skargę, wskazując, że została ona wniesiona po terminie. Uczestniczka wniosła zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji.
Zgodnie z art. 124 ust. 4 k.p.c., w razie oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, termin do wniesienia środka zaskarżenia biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia, a jeżeli postanowienie zostało wydane na posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia. Jeżeli jednak strona wniosła zażalenie w przepisanym terminie, termin do złożenia środka zaskarżenia biegnie od dnia doręczenia stronie postanowienia oddalającego zażalenie. Jeżeli natomiast postanowienie sądu drugiej instancji zostało wydane na posiedzeniu jawnym - od dnia jego ogłoszenia.
O zdolności samodzielnego działania przed SN
Prof. Beata Janiszewska z Izby Cywilnej SN uwzględniła zażalenie uczestniczki na postanowienie Sądu Okręgowego w Kielcach odrzucające skargę kasacyjną uczestniczki.
Dla oceny zasadności zażalenia kluczowe znaczenie miało przesądzenie czy unormowania z kpc, regulujące skutki oddalenia wniosku o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu, w razie zgłoszenia takiego wniosku przed upływem terminu do wniesienia skargi kasacyjnej, mają zastosowanie także wobec osób, które mają zdolność do samodzielnego działania w postępowaniu sądowym przed Sądem Najwyższym.
W praktyce kwestia ta ma znaczenie dla osób wykonujących zawody – sędziów, prokuratorów, notariuszy, profesorów lub doktorów habilitowanych nauk prawnych, adwokatów, radców prawnych, radców Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, a w sprawach własności intelektualnej - także rzeczników patentowych, którzy występują w sprawie jako strony, organy strony lub jej przedstawiciele ustawowi (wymienione w art. 87 ze znaczkiem 1 par 2 kpc).
Ustanowienie pełnomocnika - możliwe
Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że oddalenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu i zażalenia powoduje otwarcie terminu do wniesienia skargi kasacyjnej zgodnie z art. 124 par. 4 zd. 1 i 2 k.p.c. także wtedy, gdy wniosek złożyła osoba uprawniona do samodzielnego wniesienia skargi.
- Stanowisko to znajduje potwierdzenie nie tylko w rezultatach językowej wykładni omawianych unormowań, lecz także we wnioskach nasuwających się w ramach wykładni systemowej i funkcjonalnej. Z art. 124 par. 4 kpc nie wynikają bowiem żadne ograniczenia grona podmiotów, które mogą skorzystać z ukształtowanego zgodnie z tymi przepisami terminu do wniesienia skargi - dodał.
Dodał, że jednocześnie nie można z góry założyć, że osoby wykształcone prawniczo nigdy nie mają potrzeby korzystania z pomocy prawnej świadczonej z urzędu. - Wykładnia zawężająca regulacji, mających wymiar gwarancyjny, stanowiłaby ograniczenie prawa do sądu, będąc przy tym przykładem niedopuszczalnej wykładni zmierzającej do ograniczenia konstytucyjnych praw i wolności - wskazuje SN.
Postanowienie Izby Cywilnej z 30 listopada 2023 r., sygnatura akt III CZ 224/23.
