Sprawa dotyczyła Natana D., który wraz z innymi uczestnikami dopuścił się znieważenia policjanta i naruszenia jego nietykalności cielesnej (art. 222 kk i 226 par. 1 kk). Użył wobec funkcjonariusza niecenzuralnych, wulgarnych słów.
Czytaj też: Utrudnianie czynności kontrolnych - nie tylko względem inspektora - PORADNIK >
Zabezpieczenie: szpital psychiatryczny
Sąd Rejonowy w Tczewie 22 marca 2021 r. wszczął postępowanie karne wobec mężczyzny, ale umorzył je. Ustalił bowiem, że w trakcie popełnienia czynów miał on całkowicie zniesioną zdolność rozpoznawania ich znaczenia i pokierowania swoim postępowaniem. Jednocześnie sąd orzekł wobec podejrzanego tytułem środka zabezpieczającego pobyt w zakładzie psychiatrycznym.
Czytaj: Przedłużenie pobytu podejrzanego w szpitalu psychiatrycznym nie jest kasatoryjne >
Orzeczenie to zaskarżył obrońca podejrzanego i Sąd Okręgowy w Gdańsku 19 maja 2021 r. utrzymał w mocy postanowienie, choć zmienił wysokość wynagrodzenia obrońcy.
Czytaj też: Przeprowadzenie rozprawy apelacyjnej bez udziału oskarżonego lub jego obrońcy >
Sprawa zainteresował się zastępca rzecznika praw obywatelskich, Stanisław Trociuk, który wniósł kasację do Sądu Najwyższego. Wskazał w niej, że sądy rażąco naruszyły prawo. Dlatego, że sprawę rozpoznano pod nieobecność podejrzanego, którego obecność była obowiązkowa (art. 354 pkt 2 kpk).
Skarga na umorzenie postępowania
Według procedury, w przypadku wniosku prokuratora o umorzenie postępowania z powodu niepoczytalności sprawcy i o zastosowanie środków zabezpieczających wniosek kieruje się na rozprawę, chyba że w świetle materiałów postępowania przygotowawczego popełnienie czynu zabronionego przez podejrzanego i jego niepoczytalność w chwili czynu nie budzą wątpliwości. A prezes sądu uzna za celowe rozpoznanie sprawy na posiedzeniu z udziałem prokuratora, obrońcy i podejrzanego. Podejrzany nie bierze udziału w posiedzeniu, jeżeli z opinii biegłych wynika, że byłoby to niewskazane, chyba że sąd uzna jego udział za konieczny. Jednak pokrzywdzony ma prawo wziąć udział w posiedzeniu.
Zatem udział podejrzanego w rozpoznaniu sprawy może być przez sąd uznany za konieczny. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że z powodu kategoryczności brzmienia tego przepisu wykluczone jest rozpoznanie sprawy w tym trybie pod nieobecność podejrzanego. Udział też biorą prokurator i obrońca. Procedowanie pod nieobecność podejrzanego stanowi uchybienie określone w art. 439 par. 1 pkt 11 kpk.
Psychiatrzy nie widzą przeszkód
Tymczasem opiniujący na potrzeby tej sprawy biegli lekarze psychiatrzy stwierdzili, że stan zdrowia psychicznego podejrzanego pozwala na jego udział w postępowaniu. Jednak w I instancji sąd rozpoznał sprawę tylko przy udziale prokuratora i obrońcy, mimo, że miejsce pobytu Natana D. było znane. W tej sytuacji bezsporne jest - zdaniem rzecznika - że obecność podejrzanego była obowiązkowa i nie stał temu na przeszkodzie pobyt w Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w S. Sąd mógł w tych warunkach zapewnić przyjazd Natana D. do sądu.
Rzecznik przypomniał, że orzekanie o środku zabezpieczającym stanowi dogłębne ingerowanie w sferę swobód obywatelskich jednostki przez pozbawienie jej wolności i umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym. A to rodzi konieczność zapewnienie prawa do obrony. Rezygnacja z tego uprawnienia może nastąpić tylko wyjątkowo - podkreśla RPO.
Według art. 31 ust. 3 Konstytucji, ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.
Artykuł 5 ust. 1 konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności wyraża prawo każdego do wolności i bezpieczeństwa osobistego oraz zakazuje pozbawienia wolności, z wyjątkiem m.in. zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby umysłowo chorej.
Czytaj też: Błąd pisarski w treści orzeczenia >
Uchylenie orzeczenia
Izba Karna SN uznała argumenty kasacji za słuszne i zasadne. Sąd Najwyższy 22 lutego 2022 w składzie: SSN Jerzy Grubba (przewodniczący, sprawozdawca), SSN Marek Pietruszyński, SSN Zbigniew Puszkarski na podstawie art. 439 par. 1 pkt 11 k.p.k postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i utrzymane nim w mocy postanowienie Sądu Rejonowego w Tczewie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania temu sądowi.
Sygnatura akt V KK 10/22, postanowienie Izby Karnej SN z 22 lutego 2022 r.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
