Kwestie związane z nieodpłatną pomocą prawną zmienia kolejna już nowela tarczy antykryzysowej - 3, która uchwalona została przez Sejm 30 kwietnia br. Obejmuje ona też to, kto z takiej pomocy będzie mógł skorzystać. Zgodnie z nowym brzmieniem przepisów, będzie przysługiwać także osobie fizycznej prowadzącej jednoosobową działalność gospodarczą i niezatrudniającą innych osób w ciągu ostatniego roku.
Czytaj: Trzecia tarcza antykryzysowa trochę "odmrozi" sądy>>
Uchylony został też ustęp 2 art. 3, zgodnie z którym nieodpłatna pomoc prawna nie obejmuje spraw związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Prawnicy zwracają jednak uwagę na błędy w regulacji, których skutkiem będą problemy z udzielaniem nieodpłatnej pomocy prawnej.
Czytaj: Samorządy prawnicze zgodnie za zmianami w nieodpłatnej pomocy prawnej>>
Porady na odległość - choćby przez telefon
Jedną z głównych zmian jest art. 28a., zgodnie z którym w przypadku obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii albo wprowadzenia stanu nadzwyczajnego udzielanie nieodpłatnej pomocy prawnej lub świadczenie nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego może odbywać się za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość oraz poza lokalem punktu. Co ważne, w takich sytuacjach - w myśl regulacji - nie będzie konieczne złożenie pisemnego oświadczenia, że nie jest się w stanie ponieść kosztów odpłatnej pomocy prawnej. Obecnie taka forma była możliwa tylko w przypadku osób niepełnosprawnych, czy mających problemy z komunikacją.
Czytaj w LEX: Bieg terminu przedawnienia roszczeń w dobie epidemii >
Już w połowie marca apelowały o to Krajowa Rada Radców Prawnych i Naczelna Rada Adwokacka, wskazując że w obecnej sytuacji - rosnącego zagrożenia epidemiologicznego - nieodpłatna pomoc prawna może być dla wielu osób szansą uzyskania porad prawnych w różnych aspektach życia codziennego. - Niemniej jednak bezpośredni kontakt pomiędzy osobami uczestniczącymi w udzielaniu nieodpłatnej pomocy prawnej zwiększa zagrożenie rozprzestrzeniania się wirusa i tym samym zagraża bezpośrednio bezpieczeństwu nas wszystkich - wskazywali prawnicy.
Czytaj: MS zaleca nieodpłatną pomoc prawną przez telefon i maila>>
Ministerstwo zresztą do tych apeli się przychyliło - 1 kwietnia wydało zalecenia, w których wskazało, że tego typu porady powinny odbywać się z wykorzystaniem możliwości komunikacji na odległość. Teraz zmienia ustawę - a przepis ma obowiązywać z datą wsteczną czyli od 13 marca.
Czytaj w LEX: Prawa i obowiązki pełnomocników procesowych w praktyce w związku z koronawirusem >
- Od początku optowaliśmy za zdalnym sposobem świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej w czasie trwania zagrożenia koronawirusem. I w tym momencie chyba to jest jedyne rozsądne rozwiązanie ze względu na bezpieczeństwo zarówno osób udzielających tej pomocy jak i dla klientów - mówi radca prawny prof. dr hab. Rafał Stankiewicz, kierownik Ośrodka Badań Studiów i Legislacji KRRP. I dodaje, że nie można doprowadzić do sytuacji, gdy ten system przestałby funkcjonować.
Niedopatrzenie, które uderzy w "porady na odległość"
Radca prawny dr Filip Czernicki, koordynator ds. programów pro bono OIRP w Warszawie, zwraca jednak uwagę na problem, który był już widoczny wcześniej i którego wprowadzane zmiany zdają się nie zmniejszać. Jak precyzuje chodzi o rozbudowaną biurokrację.
Czytaj w LEX: Definicja i rozpatrywanie przez sądy spraw pilnych w dobie koronawirusa i regulacji z tzw. tarczy antykryzysowej >
- Według nowych przepisów, przed udzieleniem pomocy za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość jej potencjalny beneficjent musi złożyć oświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 2, a czasem także art. 11 ust. 4 ustawy z 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej, nieodpłatnym poradnictwie obywatelskim oraz edukacji prawnej. Oświadczenie takie składa się w formie papierowej lub elektronicznej (por. § 4 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2018 r. – Dz. U. z 2018 r. poz. 2492). W efekcie jeśli nie ma adresu e-mail, drukarki, skanera lub telefonu z aparatem z wystarczającą rozdzielczością, nie ma możliwości złożenia go drogą inną niż pisemna - mówi.
I dodaje, że dochodzi więc do paradoksu gdy nawet w sytuacji "porady na odległość", osoba której jest udzielana i tak musi pojawić się w urzędzie albo na poczcie i to bez względu na to, czy np. porusza się na wózku inwalidzkim. Wskazuje równocześnie, że autorzy zmian uwzględnili w artykule dotyczącym porad na odległość oświadczenie o sytuacji finansowej, ale nie uwzględnili drugiego, które obecnie jest składane, że osoba, która ma uzyskać taką pomoc jest świadoma, że może jej udzielić osoba niebędąca adwokatem, radcą prawnym albo doradcą podatkowym.
- Ponieważ zapomniano wyłączyć tego oświadczenia, może to oznaczać, że wiele z NGO-sów które obsługują klientów, nie będzie mogła tego robić zdalnie, bo będzie miała obowiązek nadal je zbierać - dodaje Czernicki.
Czytaj w LEX: Koronawirus jako siła wyższa a odpowiedzialność za szkodę >
Łyżka dziegciu w beczce miodu
Mimo apeli środowisk prawniczych przepis ten nie obejmuje jednak nieodpłatnej mediacji. Tak było zresztą też do tej pory. Art. 8 ust. 8 ustawy o NPP, zakładał, że osobom ze znaczną niepełnosprawnością ruchową, które nie mogą stawić się w punkcie osobiście, oraz osobom doświadczającym trudności w komunikowaniu się, może być udzielana nieodpłatna pomoc prawna lub świadczone nieodpłatne poradnictwo obywatelskie, za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość, ale z wyłączeniem nieodpłatnej mediacji.
Czytaj w LEX: Mediacja w erze Covid-19 (koronawirusa) >
- Nie tylko po wprowadzeniu stanu epidemii, ale w ogóle - takie wyłączenie mediacji online - nie wydaje się uzasadnione - mówi mecenas Czernicki. On sam proponował też, by nieodpłatną pomocą prawną mogli być objęci przedsiębiorcy, choćby z powodu obecnej sytuacji na rynku.
Czytaj w LEX: Koronawirus jako siła wyższa a umowy cywilnoprawne >
Plusy? System informatyczny dokumentujący pomoc
Kolejną istotną kwestią - jak podkreślają prawnicy - są zmiany dotyczące wdrożenia systemu informatycznego związanego z raportowaniem i dokumentowaniem prowadzonych porad. Podkreślają, że idą w dobrym kierunku.
Karta pomocy ma być dokumentowana drogą elektroniczną za pośrednictwem systemu teleinformatycznego i zawierać część obejmującą opinię osoby uprawnionej o udzielonej pomocy, która może być przekazywana przez osoby uprawnione poprzez wypełnienie ankiety w miejscu świadczenia pomocy lub przekazywana drogą elektroniczną bezpośrednio do urzędu starostwa powiatowego.
Czytaj w LEX: Zadania powiatu w zakresie nieodpłatnej pomocy prawnej oraz nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego >
Z kolei adwokat lub radca prawny ma do dziesiątego dnia następnego miesiąca kalendarzowego:
- dokumentować w systemie teleinformatycznym kartę pomocy, z wyjątkiem części obejmującej opinię osoby uprawnionej o udzielonej pomocy;
- przekazywać oświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 2 (o sytuacji finansowej), w sposób uniemożliwiający powiązanie go z kartą pomocy, w szczególności po usunięciu oznaczenia dnia złożenia oświadczenia.
Za prowadzenie centralnego systemu informatycznego ma odpowiadać minister sprawiedliwości, a administratorami danych osobowych przetwarzanych w systemie jest on, starostowie oraz wojewodowie, w zakresie realizowanych przez nich zadań. Upoważniono też prowadzących rejestrację osób ubiegających się o udzielenie pomocy by równomiernie rozdzielały rejestrację zgłoszeń do punktów mniej obłożonych.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
