Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Rady Radców Prawnych,wydały w tej sprawie zgodne uchwały. Jak podkreśliły, celem jest dokonanie gruntownej reformy i stworzenie efektywnego systemu dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej, pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniach sądowych oraz zasad zwalniania z kosztów sądowych. 

Patchwork, który nie działa 

Prawnicy działające obecnie rozwiązania krytykują, bo jak podkreślają stanowią one zbitek, patchwork rozwiązań, które zarówno same w sobie, jak i tym bardziej wspólnie dobrze nie działają. - Nie daje to satysfakcjonującego efektu. Chcemy by stworzony został nowy, spójny system, który będzie gwarantował osobom potrzebującym dostęp do takiej pomocy - wskazuje adwokat Maciej Łaszczuk, członek NRA i przewodniczący komisji ds. praktyki adwokackiej przy NRA. 

 

Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz do zmian 2019. Tom I i II

Tadeusz Zembrzuski

Sprawdź  

I dodaje, że samorządy prawnicze interesują się tym tematem, bo też istotne dla nich jest to, by obowiązek nieodpłatnej pomocy prawnej był w sposób prawidłowo wykonywany. - Trzeba na to patrzeć też w kontekście praw człowieka, nikt nie wymaga od nikogo żebyśmy się sami operowali, gdy jest problem z wyrostkiem robaczkowym, więc państwo nie może też oczekiwać, że obywatele w skomplikowanej materii prawnej, będą obracać się sami, bez obecności prawnika - wskazuje adw. Łaszczuk. 

Natomiast radca prawny prof. dr hab. Rafał Stankiewicz, kierownik Ośrodka Badań Studiów i Legislacji KRRP mówi,  że samorząd radcowski wielokrotnie apelował o zmianę modelu systemu świadczenia nieodpłatnej pomocy prawnej. 

Czytaj: Samorządy prawnicze chcą wspierać działalność pro bono>>

- Ten, który dzisiaj funkcjonuje jest nieefektywny, a to dotyczy też praw człowieka, praw podmiotowych i równego dostępu do sądu, do wymiaru sprawiedliwości. Chodzi o to by powiązać te trzy obszary - nieodpłatną pomoc prawną, dostęp do systemu zwalniania od kosztów sądowych i pomocy prawnej z urzędu i skoordynować. Bo jeśli tego nie zrobimy, to te rozwiązania nie będą zapewniały najbardziej potrzebującym prawidłowego, efektywnego dostępu do sądu - dodaje.  

Specjalny zespół przygotuje projekt

W najbliższym czasie ma zostać powołany zespół problemowy przy Społecznej Komisji Kodyfikacyjnej i rozpoczęte prace nad przygotowaniem koncepcji nowego modelu świadczenia pomocy prawnej dla osób najbardziej potrzebujących.

Samorządy liczą, że rozwiązania uda się wypracować w ciągu 12 miesięcy i zainteresować projektem - parlamentarzystów, Ministerstwo Sprawiedliwości i prezydenta. - Zgodziliśmy się co do głównych problemów i wad funkcjonujących w tych konglomeracie różnych powiązań, modeli, które przez lata narosły, w różnym czasie i różnej formule. Dzisiaj obywatel, który by chciał skorzystać z usług prawniczych i sądu, nie wie w którym momencie i co mu się należy. A zreformowana ustawa o nieodpłatnej pomocy prawnej daje stosunkowo swobodny dostęp do tej pierwszej informacji prawnej, bo wystarczy tylko złożyć oświadczenie, że nie stać nas poradę prawną. To jednak wcale nie oznacza choćby tego, że nam się należy pełnomocnik z urzędu - mówi radca prawny dr Filip Czernicki, koordynator ds. programów pro bono OIRP w Warszawie. 

Czytaj: Adwokaci i radcowie: Mediacja wymaga zmian w przepisach>>

I przypomina, że w każdym procesie obowiązuje nieco inna procedura w tym zakresie. - Czy cywilno-karna, czy administracyjna. Są różne praktyki i przede wszystkim wchodzi w grę dyskrecjonalna decyzja sądu, czy taką pomoc dostaniemy. Może się zdarzyć, że ten sam obywatel w jednym sądzie, w takich samych warunkach wsparcie pełnomocnika dostanie, w innym nie dostanie. A przyczyną może być choćby wsparcie organizacji pozarządowej, czy wsparcie biura nieodpłatnej pomocy prawnej. I nie jest nigdzie powiedziane, że w związku z tym może liczyć na zwolnienie od kosztów sądowych - mówi mecenas Czernicki, wskazując że dlatego konieczny jest jeden system. 

 

Co proponują prawnicy? 

Po pierwsze w ocenia NRA i KRRP konieczne jest ujednolicenie zasad przyznawania świadczeń w zakresie dostępu do nieodpłatnej
pomocy prawnej oraz pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniach sądowych i zwalniania z kosztów sądowych. Miałoby to nastąpić poprzez: 

  • stworzenie jednolitych kryteriów oceny zamożności, na podstawie których obywatele będą mogli samodzielnie ocenić, czy i jakie uprawnienia im przysługują;
  • uzależnienie tych kryteriów nie tylko od poziomu zamożności obywateli, ale także od wysokości kosztów życia w danym regionie Polski;
  • wprowadzenie zasad przyznawania pomocy prawnej na podstawie jednej decyzji administracyjnej, uprawniającej obywateli do otrzymania jednocześnie lub wariantowo uprawnienia do nieodpłatnej przedsądowej pomocy prawnej, jak też do pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniach sądowych oraz zwolnienia z kosztów sądowych;
  • przekazanie do kompetencji organów samorządu lokalnego wydawania decyzji administracyjnych w sprawie przyznania prawa do nieodpłatnej pomocy prawnej, przyznania prawa do pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniach sądowych oraz zwolnienia od kosztów sądowych przy założeniu, że obywatel z taką decyzją będzie mógł się udać, czy to po bezpłatną poradę, czy ubiegać się o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu na podstawie list prowadzonych przez ORA i OIRP, czy też samodzielnie złożyć pozew (wniosek) zwolniony od opłaty sadowej.

Z kolei system dostępu do wsparcia prawnego miałby być zorganizowany z uwzględnieniem trzech form
pomocy według następujących zasad:

  • informacja prawna – powinna być dostępna dla każdego obywatela bez względu na kryterium zamożności;
  • pomoc prawna na etapie przedsądowym – powinna być dostępna dla obywateli niezamożnych, z uwzględnieniem podziału na pomoc ogólną i specjalistyczną oraz kwalifikowaną pomoc prawną (tam gdzie niezbędna jest pomoc w przygotowaniu pozwu (wniosku) czy wsparcie obywatela w toczącym się postępowaniu administracyjnym);
  • i pomoc prawna na etapie sądowym – powinna być dostępna dla obywateli na podstawie oceny opartej na jednolitych kryteriach niezależnie od procedury i typu postępowania oraz powinna automatycznie wiązać się ze zwolnieniem z kosztów sądowych.

W ocenie samorządów konieczna jest też reforma zasad finansowania systemu dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej. Miałoby to polegać na:

  • oddaniu do dyspozycji Rady Nieodpłatnej Pomocy Prawnej, Nieodpłatnego Poradnictwa Obywatelskiego oraz Edukacji Prawnej środków, jakie obecnie znajdują się w dyspozycji Funduszu Sprawiedliwości niezależnie od środków przewidzianych w budżecie Państwa na nieodpłatne poradnictwo prawne i pomoc prawną z urzędu celem kontraktowania pomocy specjalistycznej na etapie przedsądowym;
  • oraz zwolnieniu od podatku VAT dla usługodawców świadczących pomoc prawną pro bono, w systemie nieodpłatnej przedsądowej pomocy prawnej oraz pomocy prawnej świadczonej z urzędu w postępowaniach sądowych.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.