Sprawozdania obejmowały kredyty bankowe i warunki ich uzyskania oraz wydatki poniesione ze środków Funduszu Wyborczego.
Finansowanie przez wyborców i zwrot
W sprawach Solidarnej Polski i Ruchu Narodowego – PKW odrzuciła sprawozdania finansowe partii politycznych z powodu naruszenia art. 24 ust. 7 ustawy o partiach politycznych. W każdym przypadku PKW zarzuciła, żew okresie sprawozdawczym nieznaczna część zakupów na rzecz danej partii była regulowana przez osoby fizyczne ze środków własnych, które to środki dana partia następnie zwracała tym osobom.
W sprawach partii Lewicy Razem i KORWiN PAŃSTOWA Komisja Wyborcza postanowiła odrzucić sprawozdania finansowe partii politycznych, bo zakwestionowała przyjęte przez poszczególne partie wpłaty o wartości około kilkuset zł.
Wszystkie wskazane wyżej uchwały PKW zostały wydane na podstawie przepisów ustawy o partiach politycznych w brzmieniu sprzed nowelizacji tej ustawy dokonanej ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2023, poz. 497), która weszła w życie 31 marca 2023 r.
Czytaj w LEX: Gajewski Sebastian, Informacja o działalności partii politycznych jako informacja publiczna >
Rozstrzygnięcie powyższych spraw przez Sąd Najwyższy stało się możliwe w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny 15 grudnia 2022 r. dwóch orzeczeń ( P 8/17 i P 2/19).
Sąd Najwyższy, kierując te zagadnienia prawne do rozstrzygnięcia Trybunałowi Konstytucyjnemu, powziął wątpliwości co do zgodności z Konstytucją RP dotychczasowych przepisów ustawy o partiach politycznych dotyczących kontroli sprawozdania finansowego partii w powiązaniu z automatyzmem sankcji jego odrzucenia w przypadku stwierdzenia jakiegokolwiek (nawet znikomej wagi) uchybienia przepisów regulujących sposób jej finansowania – szczególnie dotkliwego w skutkach dla partii, która ma prawo do otrzymania subwencji z budżetu.
Czytaj omówienie w LEX: Dopóki TK nie orzeknie o zgodności z Konstytucją przepisów ustawy o partiach politycznych, nie można rozstrzygać skargi na uchwałę PKW >
Nieproporcjonalność sankcji
Trybunał Konstytucyjny choć umorzył te postępowania to przyznał, że w kontekście treści art. 38a ustawy o partiach politycznych istnieje problem nieproporcjonalności sankcji w przypadku odrzucenia sprawozdania w sytuacji znikomej wagi stwierdzonych uchybień w zakresie naruszenia gospodarki finansowej partii (P 2/19).
Trybunał podkreślił równocześnie, że konstytucyjna zasada jawności finansowania partii politycznych (art. 11 ust. 2 Konstytucji RP) zobowiązuje ustawodawcę do zbudowania na gruncie normatywnym takiego reżimu prawnego, który będzie skutecznie zapewniał jawność finansowania partii politycznych.
Ustawodawca zachowuje w tym zakresie szerokie pole swobody legislacyjnej – jest konstytucyjnie związany zasadą jawności, a nie obowiązkiem zapewnienia partiom politycznym dostępu do subwencji, gdyż Konstytucja takiego obowiązku w ogóle nie ustanawia (P 8/17).
Czytaj w LEX: Modele i źródła finansowania partii politycznych >
Złagodzenie kar w noweli
Potrzebę zróżnicowania skutków prawnych uchybienia w zakresie gospodarki finansowej partii politycznej z uwagi na jego charakter dostrzegł ustawodawca. Stąd ustawą z 26 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw, dokonano nowelizacji ustawy o partiach politycznych i nadano nowe brzmienie art. 38a ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Dokonując nowelizacji art. 38a ustawy o partiach politycznych ustawodawca w odniesieniu do niektórych uchybień zdecydował się na złagodzenie sankcji i dopuścił możliwość przyjęcia przez partię polityczną niewielkich kwot z naruszeniem ustawy.
Do 31 marca 2023 r. obowiązywał bowiem automatyzm sankcji odrzucenia sprawozdania finansowego partii w każdym przypadku stwierdzenia (nawet nieznacznej wagi) naruszenia przepisów regulujących sposób jej finansowania.
Mając na uwadze, że począwszy od 31 marca 2023 r. w odniesieniu do niektórych uchybień obowiązuje korzystniejszy z punktu widzenia partii politycznej mechanizm kontroli sprawozdania finansowego, Sąd Najwyższy w trzech sprawach (I NSW 5/22, I NSW 4/23 i I NSW 6/23, w których zakwestionowano przyjęcie przez poszczególne partie wpłat o wartości około kilkuset zł) uznał skargi wniesione przez partie polityczne za zasadne. W sprawach tych Sąd Najwyższy uwzględnił nowe (względniejsze dla partii) brzmienie przepisów. Stwierdził, że w każdej ze spraw, z uwagi na znikomy charakter naruszenia - sprawozdanie danej partii w świetle nowych przepisów nie powinno było być odrzucone, lecz przyjęte ze wskazaniem stwierdzonych przez PKW uchybień.
Czytaj w LEX: Demokracja a finansowanie partii politycznych w świetle Konstytucji RP >
Dozwolone darowizny
Natomiast w pozostałych sprawach (I NSW 8/22 i I NSW 3/23, w których zakwestionowano dokonywanie zakupów na rzecz danej partii przez osoby fizyczne ze środków własnych, które to środki dana partia następnie zwracała tym osobom) Sąd Najwyższy oddalił skargi partii politycznych.
Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że dozwolonymi źródłami przyjmowania lub pozyskiwania środków finansowych przez partie są składki członkowskie, darowizny, spadki, zapisy, dochody z majątku partii oraz dotacje i subwencje (art. 24 ust. 1 ustawy o partiach politycznych). Katalog ten jest zamknięty. Partia może jeszcze zaciągnąć kredyt bankowy na cele statutowe (art. 24 ust. 7 ustawy o partiach politycznych). Oznacza to a contrario, że nie może zaciągnąć zobowiązań finansowych u osób fizycznych i nie może pozyskiwać środków finansowych z innych źródeł lub w inny sposób, np. zaciągając pożyczki albo stosując inne konstrukcje prawne prowadzące do kredytowania swej działalności.
Postanowienia Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN, sygnatura akt I NSW 5/22, I NSW 4/23 i I NSW 6/23, I NSW 8/23 i I NSW 3/23.
