Kurator nie przyjmuje i nie odrzuci spadku

Problem powstał, gdy gmina Kraków wniosła o stwierdzenie nabycia spadku po Barbarze S. na rzecz jej matki i siostry. Zstępni go wcześniej odrzucili. Nie udało się jednak ustalić miejsca zamieszkania dwóch spośród trzech sióstr spadkodawczyni.

Kwestia ta jest ważna dla wszystkich spadkobierców, nie tylko dla tych, których miejsce pobytu jest nieznane i sąd nie może skierować do niego wezwania. Według kodeksu cywilnego dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia się kuratora. To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je wykonuje nienależycie.

Dwa stanowiska

Sprawa ma charakter historyczny. Dlatego, że obecnie obowiązuje przepis, iż kurator ustanowiony przez sąd jest umocowany do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą. A sąd ustanawia kuratora na wniosek strony przeciwnej, ustanawia kuratora dla strony niemającej zdolności procesowej, która nie ma przedstawiciela ustawowego, dla strony będącej osobą prawną, gdy w jej organie zachodzą braki uniemożliwiające jej reprezentację (art. 69 k.p.c.)

W uzasadnieniu zaprezentowano dwa możliwe stanowiska.

Według pierwszego termin do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie otwiera się dla nieznanego z miejsca pobytu uczestnika, co do którego nie wykazano, by uzyskał wiedzę o otwarciu spadku. Mimo zarządzenia o wezwaniu spadkobierców przez ogłoszenie. A zatem konieczne jest ustanowienie dla takiego uczestnika kuratora materialno-prawnego, który będzie uprawniony do złożenia takiego oświadczenia.

Drugie stanowisko wskazuje z kolei, że uprawnienie do złożenia oświadczenia służy także kuratorowi procesowemu wyznaczonemu na podstawie art. 144 w związku z art. 69 par. 3 k.p.c. w jego brzmieniu obowiązującym od 15 marca 2018 r.

Za tym poglądem przemawiają, zdaniem Sądu drugiej instancji, wzgląd na sprawność postępowania oraz wykładnia literalna znowelizowanego art. 69, zgodnie z którą po 15 marca 2018 r. kompetencje kuratora zostały w sposób zasadniczy poszerzone, gdyż ustawa stanowi obecnie, iż jest on uprawniony do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą, a zatem także materialno-prawnych.

Zdaniem sądu pytającego wykładnia taka budzi jednak w kontekście wykładni systemowej uzasadnione wątpliwości.

Czytaj w LEX: Zadania kuratora (przedstawiciela) osoby nieobecnej > >

Umocowanie do wszystkich czynności

Kurator jest obecnie umocowany do dokonywania wszystkich czynności łączących się ze sprawą.

Sąd drugiej instancji rozważał, czy jest to zmiana normatywna, która pozytywnie rozstrzygnęła wątpliwości w kwestii dopuszczalności dokonywania przez tego kuratora czynności dyspozycyjnych, a nawet rozszerzyła jego uprawnienia w ogólności także na czynności materialno-prawne podejmowane w postępowaniu, w którym został on ustanowiony. Językowa wykładnia art. 69 par.3 k.p.c. doprowadziła sąd okręgowy do wniosku, że z mocy samego prawa kurator procesowy ustanowiony przez sąd umocowany jest do podejmowania wszystkich czynności w sprawie cywilnej.

Sąd w Krakowie miał również na względzie wykładnię historyczną. Sąd przedstawiający zagadnienie prawne doszedł do wniosku, że możliwe jest przyjęcie, iż kurator ustanowiony w ten sposób może podejmować także czynności wywołujące skutki o charakterze materialnym.

Wątpliwości, jakie się jednak pojawiają, dotyczą analizy uprawnień kuratora, gdyż jest on kuratorem procesowym (art. 144 k.p.c.), a zatem powinien dokonywać czynności procesowych mieszczących się w dyspozycji formalnej stron. Przyznanie takiego uprawnienia mogłoby prowadzić do sytuacji, w której prawa uczestnika nieznanego z miejsca pobytu nie byłyby dostatecznie chronione. Gdyby przyjąć, że kurator procesowy uprawniony jest do złożenia oświadczenia o odrzuceniu lub przyjęciu spadku wprost, to decyzja ta, mimo że wywoływałaby skutki materialno-prawne w sferze praw majątkowych nieznanego z miejsca pobytu uczestnika, pozostawałaby poza jakąkolwiek kontrolą sądu.

Sytuacja taka byłaby zaś nie do zaakceptowania z punktu widzenia konstytucyjnej ochrony prawa dziedziczenia (art. 21 ust. 1 Konstytucji).

Sprawdź również w LEX: Podstawy ustanowienia kuratora dla strony nieznanej z miejsca pobytu > >

Rola sądu opiekuńczego

Sąd okręgowy skłonił się do negatywnej odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne. Dokładny zakres praw i obowiązków kuratora ustala każdorazowo sąd opiekuńczy, przy czym mimo że kuratela ta ma charakter niejako zabezpieczający i z reguły w jej zakres wchodzi dokonywanie czynności zwykłego zarządu, to w razie potrzeby kurator może być upoważniony także do dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Po nowelizacji przepisów kodeksu postępowania cywilnego i kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dokonanych zmianą kodeksu cywilnego – rozpoznając wniosek o takie zezwolenie i kierując się normą art. 184 par. 1 k.r.o., stanowiącą, że zadaniem kuratora absentis jest ochrona praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika – musi rozważyć, czy planowana przez tego kuratora czynność prawna ma na celu ochronę praw podopiecznego.

Sąd powinien więc ustalić m.in., czy planowana czynność prawna jest korzystna dla podopiecznego, czy odpowiada względom gospodarczym i czy jest celowa w dacie orzekania. I mimo iż takie rozwiązanie niewątpliwie oddala w czasie ostateczne rozstrzygnięcie co do stwierdzenia nabycia spadku, to jednak czyni zadość postulatowi należytej ochrony uprawnień spadkobiercy oraz stabilności orzeczeń.

Sygnatura akt III CZP 31/24

Nowość

-5%

Nowość

Kodeks cywilny. Kodeks postępowania cywilnego. Dochodzenie roszczeń w postępowaniu grupowym. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo prywatne międzynarodo

Sprawdź