Sąd Najwyższy w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych uwzględnił skargę nadzwyczajną Prokuratora Generalnego, wywiedzioną od postanowienia sądu rejonowego z 10 grudnia 2012 r., wydanego w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku.
Sprawa dotyczy przyjęcia spadku po zmarłym Józefie Z. przez jego wnuków Piotra P. i Grzegorza P.
Wniosek o uchylenie - oddalony
Mężczyźni z uwagi na zadłużenie dziadka złożyli oświadczenia o odrzuceniu spadku przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia – Krzyków we Wrocławiu, Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu (sąd spadku) stwierdził nabycie przez nich spadku po ½ części.
Piotr P. i Grzegorz P. zawnioskowali o uchylenie postanowienia o nabyciu spadku, jednak postanowieniem z 12 grudnia 2017 roku Sąd Rejonowy dla Wrocławia – Śródmieścia we Wrocławiu oddalił wniosek, wskazując na brak istnienia podstawy do wzruszenia prawomocnego orzeczenia, jak również na przekroczenie rocznego terminu na jego złożenie. Apelacja wnioskodawców została oddalona przez Sąd Okręgowy we Wrocławiu 22 stycznia 2019 roku.
Zobacz procedurę w LEX: Badanie, czy spadkodawca pozostawił testament >
Sąd Najwyższy przychylił się do stanowiska Prokuratora Generalnego, że w sprawie sąd spadku dopuścił się rażącego naruszenia prawa procesowego (art. 670 k.p.c.) poprzez zaniechanie przeprowadzenia z urzędu ustaleń co do kręgu spadkobierców i nieuwzględnienie złożonych przez wnuków spadkodawcy oświadczeń o odrzuceniu spadku po zmarłym dziadku.
Skarga prokuratora - rażące naruszenie
Prokurator Generalny wskazał, że sąd naruszył prawa gwarantowane przez art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej nie uwzględniając oświadczeń o odrzuceniu spadku, co skutkowało brakiem możliwości decydowania przez poszkodowanych o majątku, a w konsekwencji obciążeniem wbrew ich woli kosztami długów zmarłego dziadka.
Zobacz procedurę w LEX: Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku >
W ocenie Prokuratora Generalnego sąd naruszył art. 670 k.p.c., który nakazuje sądowi zbadanie z urzędu, kto jest spadkobiercą. W niniejszym przypadku Piotr P. i Grzegorz P. złożyli pisemne oświadczenia o odrzuceniu spadku, co zgodnie z przepisem art. 1020 k.c. oznacza, że zostali wyłączeni od dziedziczenia. Złożone oświadczenia wykluczały także na mocy art. 926 §1 k.c. uznanie, że wnukowie dziedziczyli majątek swojego dziadka na mocy ustawy. Artykuł ten mówi bowiem jednoznacznie, że dziedziczenie ustawowe nie następuje w sytuacji odrzucenia spadku.
Zobacz procedurę w LEX: Uchylenie się od skutków prawnych przyjęcia lub odrzucenia spadku >
Sąd sprawdza z urzędu odrzucenie
Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości, że spadkobiercy skutecznie złożyli - do sądu niebędącego sądem spadku - pisemne oświadczenia o odrzuceniu spadku po zmarłym dziadku. Tymczasem sąd spadku nie uwzględnił tej okoliczności przy wydaniu zaskarżonego postanowienia, choć wymienione osoby wyraziły wolę odrzucenia spadku jeszcze przed wydaniem zaskarżonego w sprawie orzeczenia.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Termin do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku >
Sąd Najwyższy dostrzegł co prawda, że sąd spadku w chwili orzekania nie posiadał informacji o złożeniu przez wnuków zmarłego J.Z. oświadczeń o odrzuceniu spadku po dziadku, bowiem sąd, przed którym takie oświadczenia zostały złożone, nie dopełnił ciążącego na nim prawnego obowiązku niezwłocznego przesłania ich do sądu spadku. Niemniej Sąd Najwyższy zwrócił uwagę, że sąd spadku przed wydaniem merytorycznego rozstrzygnięcia, ustalając krąg spadkobierców, zobowiązany był samodzielnie (z urzędu) sprawdzić, czy nie zostały złożone oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, o których mowa w art. 1015 § 1 k.c. Takich ustaleń w przedmiotowej sprawie sąd spadku jednak nie poczynił, co skutkowało przyjęciem w zaskarżonym postanowieniu, że spadek nabyły osoby, które go odrzuciły, a więc powinny być traktowane, jakby nie dożyły otwarcia spadku.
Czytaj: Zwolnienie z długu bez podatku od spadków i darowizn>>
Zdaniem Sądu Najwyższego, w sprawie doszło tym samym również do rażącego naruszenia przepisów prawa materialnego dotyczących zasad dziedziczenia ustawowego - w tym wskazanych przez Prokuratora Generalnego przepisów art. 1020 k.c. i art. 926 § 1 k.c.
W tej sytuacji, Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, uznając, że jest to niezbędne do zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej.
Sygnatura akt I NSNc 62/19, postanowienie z 15 czerwca 2020 r.
