O zmianach proponowanych przez Komisję pisaliśmy w serwisie Praw.pl już we wrześniu. Projekt nowelizacji Kodeksu cywilnego zakłada m.in. uchylenie art. 951 k.c., odnoszącego się do sporządzania testamentu allograficznego, oraz art. 953 k.c. - testamentu podróżnego. Obie formy nie należą do popularnych.
Zaproponowano również możliwość nagrywania testamentu ustnego. I tak, zgodnie z proponowanym brzmieniem przepisu: „Treść testamentu ustnego może być również stwierdzona w ten sposób, że oświadczenie spadkodawcy złożone w obecności świadków zostanie utrwalone w sposób umożliwiający identyfikację spadkodawcy i co najmniej trzech świadków za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk na trwałym nośniku danych, a nagranie to zostanie przekazane na takim nośniku danych notariuszowi lub do sądu spadku nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia otwarcia spadku". Zmiany dotyczą też samych świadków.
Językiem testatora nie trzeba władać?
Rola świadka sporządzania testamentu - jak wynika choćby z orzecznictwa - jest doniosła. „Świadomość pełnienia roli świadka sporządzenia testamentu wyznacza skoncentrowanie uwagi przez czas oświadczania woli przez spadkodawcę, odbieraniu i utrwaleniu w pamięci treści tego oświadczenia" - czytamy w postanowieniu Sądu Najwyższego z 11.03.2011 r., II CSK 379/10, LEX nr 784916.
W obecnym stanie prawnym art. 956 k.c. pozwala na ustalenie kategorii osób, które nie mogą być świadkami testamentu. W świetle tej regulacji nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:
- kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;
- niewidomy, głuchy lub niemy;
- kto nie może czytać i pisać;
- kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;
- skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Przepis ten - w ocenie Komisji - powinien ulec zmianie. Proponuje, by par. 1 brzmiał: Świadkiem testamentu jest osoba, w obecności której spadkodawca składa swoje oświadczenie woli, mająca świadomość sporządzania przez spadkodawcę testamentu i rozumiejąca treść oświadczenia spadkodawcy. Z kolei w par. 2 ma być enumeratywne wyliczenie osób, które bezwzględnie nie mogą być świadkami. Lista obejmuje osobę:
- która nie ukończyła szesnastu lat;
- która nie widzi lub nie słyszy;
- która nie może czytać;
- skazaną prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.
Czytaj też w LEX: Testament sporządzony przez pacjenta podczas pobytu w szpitalu >
Zmiany w zakresie niemożności bycia świadkiem
W ocenie Komisji Kodyfikacyjnej ulec zmianie powinna też treść art. 957 k.c. Obecnie przepis ten składa się z dwóch jednostek redakcyjnych. W świetle art. 957 par. 1 k.c. nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Natomiast zgodnie z art. 957 par. 2 k.c., jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Komisja Kodyfikacyjna postuluje istotne rozbudowanie regulacji odnoszącej się do tzw. względnej niemożności bycia świadkiem testamentu. Zgodnie z propozycją (par. 1), nie mogłaby być świadkiem testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, chyba że nie wywołuje to uzasadnionych wątpliwości co do jej bezstronności.
Nie mógłby być świadkiem również:
- małżonek lub były małżonek osoby, o której mowa w par. 1;
- krewny lub powinowaty do czwartego stopnia osoby, o której mowa w par. 1;
- osoba pozostająca z osobą, o której mowa w par. 1, w stosunku przysposobienia;
- osoba pozostająca z osobą, o której mowa w par. 1, w dacie sporządzania testamentu lub w przeszłości we wspólnym pożyciu;
- krewny osób wymienionych w pkt 3 i 4 do czwartego stopnia pokrewieństwa - chyba że nie wywołuje to uzasadnionych wątpliwości co do ich bezstronności.
A także inna osoba powiązana z taką osobą.
Ponadto świadkiem testamentu nie mogłaby być też osoba powiązana z osobą prawną lub jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść, chyba że nie wywołuje to uzasadnionych wątpliwości co do jej bezstronności. Zmodyfikowano też par. 2. Jeżeli świadkiem byłaby jedna z osób wymienionych w paragrafach poprzedzających, nieważne jest tylko to postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie lub podmiotom pozostającym z nią w relacjach określonych w paragrafach poprzedzających. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.
Czytaj też w LEX: Zmiany przepisów o spadkobraniu w latach 2015–2023 i ich wpływ na dotychczasowy system dziedziczenia >
Jak wskazuje sędzia Anna Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, przewodnicząca Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich "Iustitia", odnosząc się do propozycji zmian art. 956 i 957, regulujących niezdolność bezwzględną i względną do bycia świadkiem testamentu - zakres wyłączeń jest szeroki, a czasem ocenny.
Czytaj też w LEX:
Potrzeba metamorfozy polskich przepisów o formie testamentu >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
