Sąd Okręgowy w Szczecinie ustalił, że umowa kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego (CHF), zawarta 15 października 2008 r. przez powodowych konsumentów z poprzednikiem prawnym pozwanego banku, jest nieważna. Sąd I instancji zasądził od banku na rzecz kredytobiorców 55 tys. 704 zł i 19 tys. 327 CHF tytułem zwrotu spłat kredytu - z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.
Interes prawny powodów
Apelację złożył bank, ale Sąd Apelacyjny w Szczecinie ją oddalił.
Sąd odwoławczy zgodził się oceną sądu okręgowego, zgodnie z którą kredytobiorcy mają interes prawny w ustaleniu nieważności umowy. Dlatego, że wydanie wyroku w sprawie o zapłatę nie usuwa niepewności w zakresie wszelkich skutków prawnych, jakie wynikają lub mogą wyniknąć w przyszłości ze stosunku prawnego, którego istnienie jest podważane.
Stwierdził, że w spornej umowie nie przedstawiono mechanizmu ustalania kursów CHF przez bank, nie wskazano w niej też kryteriów ustalania kursów, które wiązałyby bank względem konsumentów. Zakwestionowane postanowienia umowne – klauzule ryzyka walutowego i kursową – ocenił jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interes kredytobiorców, co prowadziło do uznania ich za abuzywne i w konsekwencji do braku możliwości utrzymania umowy w mocy bez zakwestionowanych warunków umownych. W wyniku stwierdzenia nieważności umowy kredytu zaktualizowało się z kolei roszczenie o zwrot spełnionego świadczenia.
Zobacz w LEX: Konstruowanie roszczenia w pozwie frankowym – zagadnienia praktyczne > >
Pozwany bank zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą kasacyjną i wniósł o jej przyjęcie do rozpoznania ze względu na wystąpienie w sprawie istotnych zagadnień prawnych, takich jak:
- czy po stwierdzeniu abuzywności niektórych postanowień umowy, a przed oceną, czy bez tych postanowień umowa może obowiązywać, należy ustalić treść stosunku prawnego w zakresie regulowanym przez abuzywne klauzule, w oparciu o art. 65 i 56 k.c.;
- jaki moment jest właściwy do oceny możliwości obowiązywania umowy kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego, po usunięciu postanowienia abuzywnego,
- czy w razie uznania, że bez postanowienia abuzywnego umowa kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego nie może obowiązywać, dochodzi do automatycznej jego substytucji normą dyspozytywną,
- czy jeśli kredytobiorca wystąpił z inicjatywą zawarcia aneksu, w którym został doprecyzowany sposób tworzenia kursów w tabeli kursów, oznacza to wyrażenie świadomej zgody na dalsze obowiązywanie tego postanowienia umowy, a przy tym Sąd Konkurencji i Konsumentów uznał, że taki sposób tworzenia tabel kursowych, jak ustalony aneksem, nie narusza interesów konsumenta.
Sąd Najwyższy uznał, że skarga kasacyjna nie będzie rozpoznana, gdyż nie można przyjąć skargi do rozpoznania, jeżeli podlegałaby ona oddaleniu niezależnie od odpowiedzi na postawione problemy prawne czy interpretacyjne. Zarówno przedmiot tych problemów i argumentacja sformułowana przez bank nie przemawiają za przyjęciem skargi kasacyjnej do rozpoznania – orzekł w postanowieniu sędzia Dariusz Pawłyszcze.
Odnosząc się do zagadnień prawnych należy zauważyć, że sprowadzają się one do możliwości obowiązywania umowy po usunięciu postanowienia abuzywnego i zastąpienia ich normą dyspozytywną. Brak jest podstaw do takiego twierdzenia, skoro uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej SN z 25 kwietnia 2024 r., III CZP 25/22, do rangi zasady prawnej podniesiono tezy:
- w razie uznania, iż postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego, odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie jest wiążące, w obowiązującym stanie prawnym nie można przyjąć, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów;
- w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego lub denominowanego umowa nie wiąże także w pozostałym zakresie.
Tezy te uniemożliwiają przyjęcie skargi kasacyjnej, gdyż wykluczają trwanie stosunku prawnego po usunięciu z treści umowy źródła kursu walutowego. W celu uwzględnienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania skarżący musiałby zakwestionować tezę sądu drugiej instancji o nieuczciwym charakterze przeliczników walutowych ustanowionych w umowie lub zakwalifikowaniu umowy jako umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej. W orzecznictwie jest utrwalona teza o niedopuszczalności stosowania kursów walutowych ogłaszanych jednostronnie przez bank.
Co jeśli, konsument wyraził świadomą zgodę na dalsze obowiązywanie określonego postanowienia umowy w szczególności w wyniku zawarcia aneksu?
Przede wszystkim – jak stwierdził SN - czynności podjęte po podpisaniu takiej umowy pozostają bez wpływu na jej nieważność, skoro nieważność ta występuje od początku, a wyrok sądu jedynie to stwierdził. Umowa w całości nieważna od początku nie staje się ważna w wyniku podpisania aneksu.
Art. 3851 i nast. k.c. nie wykluczają zawarcia przez przedsiębiorcę i konsumenta ugody w celu uchylenia niepewność co do skutków abuzywności niektórych postanowień umowy lub uchylającej istniejący lub mogący powstać spór co do abuzywności tych postanowień (art. 917 k.c.). Taka ugoda może potwierdzać abuzywne postanowienie, co jest dopuszczalne.
Sprawdź w LEX: Wady prawne w umowach kredytu frankowego > >
Wykładnia nie jest potrzebna
Skoro będąc związanym uchwałą SN z 25 kwietnia 2024 r. Sąd Najwyższy w tej sprawie nie mógł uznać umowy kredytu za ważną, bezprzedmiotowe jest rozważanie abuzywności części umowy w postaci mechanizmu indeksacji.
Wykładni nie wymaga także art. 189 k.p.c. co do tego, czy w sytuacji, gdy kredytobiorcy przysługuje roszczenie o zapłatę, ma on interes prawny do wytoczenia powództwa wyłącznie o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego. Wprawdzie art. 189 k.p.c. nie może być podstawą ustalenia nieważności umowy, gdyż nieważność umowy jest jedynie przesłanką rozstrzygnięcia o innych żądaniach, w tym o żądaniu ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku kredytu. Jednak w praktyce orzeczniczej przyjęło się orzekanie o ważności umowy rozumianej jako skrótowe określenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego mającego powstać na mocy spornej umowy. Przy tym dopóki nieważna umowa nie zostanie wykonana w całości lub z innych przyczyn nie przestanie wiązać, strona umowy ma interes prawny w ustaleniu nieistnienia stosunku kredytu, tj. nieważności umowy kreującej ten stosunek, niezależnie od roszczeń powstałych w związku z wykonaną częścią umowy.
Postanowienie Izby Cywilnej SN z 23 października 2024 r., sygnatura akt I CSK 2162/23
Cena promocyjna: 224.1 zł
Cena regularna: 249 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 174.3 zł