Wprowadzone tymczasowo w związku z sytuacją pandemiczną posiedzenia zdalne sprawdziły się w praktyce i cieszą się dużą popularnością wśród sędziów i pełnomocników. Teraz mają być na stałe wprowadzone do polskiej procedury cywilnej. Równocześnie, wraz z wprowadzeniem posiedzeń zdalnych na stałe, bardziej szczegółowo uregulowana ma zostać kwestia przeprowadzania dowodów na tego rodzaju posiedzeniach.
Charakter dowodu ma pozwolić na przeprowadzenie go na posiedzeniu zdalnym
Zasadą, wprowadzoną przez nowelizację, ma być możliwość przeprowadzenia dowodu na odległość w ramach posiedzenia zdalnego, jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia. Aby przeprowadzić dowód w ten sposób, sąd będzie musiał wydać stosowne postanowienie (art. 235 par. 2 k.p.c.). Co więcej, zgodnie z nowelizacją strona już na etapie wniosku dowodowego będzie mogła wskazać, że domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego (art. 235[1] k.p.c.). Tym samym rodzi się pytanie, jakie dowody będą mogły być przeprowadzone w ramach posiedzenia zdalnego? Pewną wskazówkę w tym zakresie dają kolejne przepisy - art. 263[1], 284 par. 3, oraz 304 k.p.c., przewidujące możliwość odstąpienia od przeprowadzenia na posiedzeniu zdalnym dowodu z zeznań świadka, opinii biegłego (w tym czynności z udziałem biegłego) oraz przesłuchania strony i zamiast tego wezwania przez sąd świadka, biegłego lub strony do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.
Zobacz procedurę w LEX: Przeprowadzanie dowodu z zeznań świadków >
Skoro nowela przewiduje możliwość zmiany trybu przeprowadzenia tych dowodów z posiedzenia zdalnego na posiedzenie stacjonarne, to należy przyjąć, że te dowody ustawodawca generalnie uważa za możliwe do przeprowadzenia na odległość. Wydaje się jednak, że dowody z zeznań świadka, opinii biegłego oraz przesłuchania strony nie wyczerpują kategorii dowodów, które mogą być prowadzone na posiedzeniu zdalnym.
Czytaj w LEX: Rozprawy zdalne w postępowaniu cywilnym >
Czytaj: Sprzeciw na e-przesłuchanie świadka - narzędziem obstrukcji?>>
Oględziny w trybie zdalnym
W opinii Autorów, środkiem dowodowym możliwym do przeprowadzenia na odległość na posiedzeniu zdalnym może być także przykładowo dowód z oględzin. To, że charakter dowodu z oględzin generalnie nie sprzeciwia się możliwości jego przeprowadzenia na odległość, potwierdzają między innymi prace niemieckiego ministerstwa sprawiedliwości. W procedowanym aktualnie projekcie ustawy o wspieraniu użycia techniki wideokonferencyjnej w sądownictwie cywilnym i wyspecjalizowanym, niemiecki projektodawca przewiduje możliwość przeprowadzania oględzin w drodze transmisji obrazu i dźwięku. Za dopuszczeniem możliwości dokonania oględzin na odległość w ramach posiedzenia zdalnego może przemawiać też aspekt praktyczny polegający na „zabezpieczeniu” tak przeprowadzonego dowodu.
Czytaj też w LEX: Struktura pism składanych przez profesjonalnych pełnomocników w świetle nowelizacji KPC >
Do sporządzonego już raz nagrania będzie można w dowolnej chwili wrócić, nawet w przypadku utraty lub uszkodzenia przedmiotu oględzin. Należy jednak zastrzec, że dowód z oględzin będzie mógł być przeprowadzony na odległość w ramach posiedzenia zdalnego, tylko wtedy gdy do zbadania przedmiotu oględzin wystarczająca będzie transmisja obrazu i dźwięku. Tym samym wykluczone będzie przeprowadzenie dowodu w omawianym trybie, gdy ze względu na przedmiot sprawy i właściwości przedmiotu oględzin konieczne będzie organoleptyczne badanie przedmiotu oględzin za pomocą wszystkich zmysłów.
Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Nowe obowiązki profesjonalnego pełnomocnika po zmianach w KPC >
Korzyści i wątpliwości dotyczące przeprowadzania dowodów na odległość
Planowane zmiany procedury cywilnej, które tu omawiamy, należy w zasadniczej części ocenić pozytywnie. Przeprowadzenie dowodów na odległość w ramach posiedzenia zdalnego pozwala zarówno na sprawniejsze przeprowadzenia postępowania, jak i zaoszczędzenie znacznych kosztów (np. związanych z długotrwałą podróżą). Oczywiście, nadal pojawiają się wątpliwości związane z realizacją zasady bezpośredniości w przeprowadzaniu dowodu przez sąd rozpoznający sprawę (np. trudność w obserwowaniu mowy ciała świadka po zadaniu pytania, ryzyko „podpowiedzi” w trakcie zdalnego przesłuchania). Należy jednak podkreślić, że analogiczne problemy związane są (często w większym stopniu) z innymi funkcjonującymi już instytucjami, takimi jak zeznania świadka na piśmie czy przeprowadzenie dowodu w ramach pomocy prawnej. W przypadku zdalnego przesłuchania świadka wskazane niedogodności są jednak znacznie mniej dotkliwe.
Mimo technicznych niedoskonałości, przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka na odległość w ramach posiedzenia zdalnego bardziej odpowiada zasadzie bezpośredniości niż zeznania pisemne. Podczas posiedzenia zdalnego możliwa jest ogólna obserwacja świadka i jego reakcji przez strony i sąd. Jest to oczywiście wykluczone w przypadku zeznań pisemnych. Ponadto w przypadku zdalnego przesłuchania znacznie bardziej ograniczona jest też możliwość wpływu na zeznania świadka niż przy zeznaniach pisemnych. W tym drugim przypadku wpływ osób trzecich często jest praktycznie nieweryfikowalny. Ryzyko wpływu osób trzecich w przypadku przesłuchania zdalnego można natomiast minimalizować, przykładowo polecając świadkowi pokazanie otoczenia, w którym się znajduje.
Przewagą zdalnego przesłuchania osoby mającej odległe miejsce zamieszkania nad alternatywą w postaci pomocy prawnej jest to, że w przypadku posiedzenia zdalnego zawsze będzie w nim uczestniczył sąd rozpoznający sprawę merytorycznie, który z założenia najlepiej zna akta sprawy. Daje to większe prawdopodobieństwo wyjaśnienia stanu faktycznego sprawy, niż przesłuchanie w drodzy pomocy prawnej przeprowadzane przed sądem nieznającym sprawy w odpowiednim stopniu. Udział składu rozpoznającego sprawę pozwala na bieżące reagowanie na przebieg przesłuchania i sprzyja lepszej realizacji zasady prawdy materialnej.
Czytaj też w LEX: Zasady doręczeń pism procesowych za pośrednictwem komornika sądowego - nowelizacja KPC 2023 >
Strona będzie mogła się sprzeciwić zdalnym zeznaniom świadka
Niezależnie od powyższych zalet prowadzenia dowodów na posiedzeniu zdalnym, należy wskazać, że nieprzekonana do tych korzyści strona nadal będzie mogła wnioskować o przeprowadzanie dowodu na sali sądowej, uzasadniając dlaczego taki tryb byłby bardziej odpowiedni w danej sprawie. Nowością jest natomiast to, że zgodnie z nowelą każda ze stron będzie mogła wnieść wiążący sprzeciw wobec prowadzenia dowodu z przesłuchania świadka na posiedzeniu zdalnym (art. 263[1] k.p.c.).
Istnieje istotna obawa, że stosowanie sprzeciwu wobec przeprowadzenia dowodu z zeznań świadka na odległość w ramach posiedzenia zdalnego może stać się rodzajem obstrukcji procesowej (może bowiem znacznie utrudnić udział w posiedzeniu niektórym świadkom i skutkować między innymi przedłużeniem postępowania). Aby chronić przed taką praktyką, konieczne jest stosowanie przez sądy przepisów dotyczących nadużycia prawa procesowego i związanych z nimi sankcji przewidzianych w art. 226[2] par. 2 k.p.c.
Zobacz nagranie szkolenia w LEX: Funkcjonowanie Portalu Informacyjnego Sądów Powszechnych i moduł doręczeń sądowych >
Co można by spróbować zrobić lepiej?
Jako wadę noweli postrzegać można brak enumeratywnego wyliczenia, które z dowodów będzie można przeprowadzić zdalnie. Brak jednoznacznej regulacji może prowadzić do licznych rozbieżności w praktyce sądów (chociażby w zakresie wspomnianych wyżej oględzin).
Innym problemem jest również to, że choć katalog dowodów możliwych do przeprowadzania na odległość w ramach posiedzenia zdalnego jest otwarty, to równocześnie możliwość skutecznego żądania przeprowadzenia dowodu na sali sądowej ograniczona jest jedynie do sytuacji wyliczonych w noweli. Może to doprowadzić do tego, że w przypadku wydania przez sąd postanowienia o przeprowadzeniu dowodu z oględzin na posiedzeniu zdalnym, strona nie będzie miała szybkiej i skutecznej możliwości zapobieżenia przeprowadzeniu dowodu w ten sposób. Dziwi to tym bardziej, że przeprowadzenie na posiedzeniu zdalnym dowodu z oględzin może być znacznie bardziej kontrowersyjne niż przeprowadzenie w ten sposób dowodu z zeznań świadka, w którym to przypadku strona ma dysponować działającym automatycznie sprzeciwem.
Zobacz procedurę w LEX: Odezwa sądu o udzielenie pomocy prawnej >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
