Sąd z nadmorskiej miejscowości, okolic Puław, czy położony w malowniczych górach? To, który jest miejscowo i rzeczowo właściwy jest istotne z perspektywy inicjowania procesów sądowych. Zdaniem Piotra Ruszkiewicza adwokata, mediatora, partnera Kancelarii Machyński Ruszkiewicz i Partnerzy Adwokaci i Radcowie Prawni Sp.p. w Poznaniu, zwykłemu Kowalskiemu nie jest łatwo ustalić, który sąd jest właściwy w jego sprawie.
- Bardzo często Kowalski idzie do sądu położonego najbliżej, ale jak wiemy nie zawsze ten sąd jest właściwy miejscowo do rozpoznania danej sprawy. Jeśli jednak ów Kowalski zajrzy do przepisów procedury cywilnej, to już z ustaleniem właściwości miejscowej problemu mieć nie powinien. Oczywiście, mogą pojawić się problemy ze zrozumieniem „sporów wynikających z umów” czy „właściwości w sprawach z deliktów” itp. Nie mniej moim zdaniem - choć jest to zdanie subiektywne, bo kogoś, kto w tych przepisach nie widzi hieroglifów - aktualne brzmienie przepisów jest czytelne - podkreśla mec. Ruszkiewicz.
Czytaj: Nowelizacja procedury cywilnej może zatopić sądy rejonowe>>
Przepisy nie budzą wątpliwości, ale...
Sędzia Anna Begier z Sądu Rejonowego we Wrześni, członek Stowarzyszenia „Iustitia” z Zespołu ds. Prawa Cywilnego, koordynowanego przez SSR Annę Wypych Knieć, wskazuje że przepisy o właściwości miejscowej sądów nie budzą większych sporów, choć oczywiście zdarzają się kwestie dyskusyjne. Przypomina również, że w ostatnich latach nastąpiły pozytywne w tym zakresie nowelizacje Kodeksu postępowania cywilnego. Jako przykład wskazuje przepis pozwalający sądowi właściwemu przekazać sprawę innemu sądowi równorzędnemu na zgodny wniosek stron, jeżeli przemawiają za tym względy celowości. Przepis ten ma na celu zatem interes obu stron, a nadto obwarowany jest dodatkową przesłanką, w praktyce względami ekonomii procesowej. - Nie dysponuję danymi jak często jest stosowany. Uważam jednak, że to dobrze, że taka regulacja znajduje się w kodeksie – podkreśla sędzia Begier.
Ustawodawca przewidział szereg reguł, o których należy pamiętać przed skierowaniem pozwu do sądu właściwego miejscowo. Błąd powoda może rzutować na wydłużenie postępowania sądowego. W niniejszym tekście wyjaśniamy kluczowe regulacje dotyczące właściwości miejscowej sądów w sprawach cywilnych.
Zobacz procedurę w LEX: Oznaczenie sądu właściwego miejscowo >
Wybór najczęściej nie należy do obywatela
Naczelną zasadą w sprawach procesowych (np. dotyczących sporów o zapłatę) jest to, że powód powinien złożyć pozew do sądu właściwego dla sądu miejsca zamieszkania pozwanego, co wynika z art. 27 par. 1 k.p.c. Kluczowe jest więc ustalenie miejsca zamieszkania pozwanego. Zgodnie z art. 27 par. 2 k.p.c. miejsce zamieszkania określa się według przepisów kodeksu cywilnego. Miejsce zameldowania nie jest tu najważniejsze.
- Miejsce zamieszkania to instytucja prawa cywilnego, natomiast miejsce zameldowania to instytucja prawa administracyjnego. Pojęcia te nie są tożsame. Miejsce zamieszkania zdefiniowane jest w kodeksie cywilnym jako miejscowość, w której osoba fizyczna przebywa z zamiarem stałego pobytu – wskazuje adwokat Łukasz Strzelecki, prowadzący Kancelarię Adwokacką w Miechowie. Zwraca uwagę, że dla określenia właściwości miejscowej sądu istotne jest miejsce zamieszkania, zaś zameldowanie nie ma żadnego znaczenia.
- O miejscu zamieszkania decydują więc dwa elementy: fizyczne przebywanie w danej miejscowości oraz wola, zamiar stałego pobytu, które muszą być spełnione łącznie. Czasowa zmiana miejsca pobytu nie wpływa na miejsce zamieszkania. Istotny jest cel założenia swojego centrum życiowego – dodaje mec. Strzelecki. Zaznacza, że przykładowo odbywanie kary pozbawienia wolności, powołanie do służby wojskowej, rozpoczęcie studiów nie zmienia miejsca zamieszkania w sensie prawnym. Pobyt taki ma bowiem charakter okresowy.
Nie zawsze możliwe jest wskazanie miejsce zamieszkania pozwanego w Polsce. W takim wypadku zastosowanie znajduje art. 28 k.p.c. Jeżeli pozwany nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce - według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w kraju. Jednocześnie powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie. W przypadku zaś gdy powództwo przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną wytacza się według miejsca ich siedziby.
Właściwość przemienna
W niektórych przypadkach ustawodawca przewidział tzw. właściwość przemienną. Powód w niektórych sprawach może dokonać wyboru, tj: albo inicjować postępowanie przed sądem właściwości ogólnej (a więc sądu właściwego terytorialnie dla miejsca zamieszkania pozwanego) albo wybrać inny sąd – wynikający z określonych regulacji. Reguły w tym przedmiocie wynikają z art. 31 k.p.c. – 37(2) k.p.c. Przykładowo w świetle art. 32 k.p.c. powództwo o roszczenie alimentacyjne oraz o ustalenie pochodzenia dziecka i związane z tym roszczenia wytoczyć można według miejsca zamieszkania osoby uprawnionej. Z przepisu tego więc wynika, że uprawniony do alimentów może wybrać, czy sprawę rozpozna sąd właściwy dla jego miejsca zamieszkania czy będzie to sąd właściwości ogólnej – odpowiadający okręgowi sądu miejsca zamieszkania pozwanego. Może się zdarzyć, że byłby to ten sam sąd, gdyby strony mieszkały w jednej miejscowości, ale nie zawsze tak będzie. Przykładowo, powód zamieszkujący w Tarnowie nie musi pozywać pozwanego z Lublina do sądu, do którego nie będzie łatwo mu dojechać. Sprawą zajmie się tarnowski sąd, jeśli powód do tego sądu wysłałby pozew.
Zgodnie z art. 31 par.2 k.p.c. przepisów o właściwości przemiennej nie stosuje się w sprawach przeciwko konsumentom. Przepis ten wprowadzono na mocy nowelizacji z 2019 r. Jak wyjaśnia tę regulację sędzia Begier, przedsiębiorca może pozwać konsumenta wyłącznie przed sąd miejsca zamieszkania konsumenta, a nie przed sąd miejsca wykonania umowy, czyli na przykład banku prowadzącego rachunek bankowy pożyczkodawcy.
- Jednak rozwiązanie to jest uważane za połowiczne. Pojawiają się głosy postulujące wprowadzenie dla wszystkich spraw z powództwa konsumenta obok dotychczasowych: właściwości ogólnej – sądu miejsca siedziby czy zamieszkania pozwanego oraz przemiennej - miejsca wykonania umowy, także dodatkowej podstawy - miejsca zamieszkania konsumenta. Problem dla konsumenta występuje w sprawach, gdy miejsce wykonania umowy nie pokrywa się z miejscem jego zamieszkania – konsument nie może wybrać sądu swojego miejsca zamieszkania, na przykład w sprawach na podstawie ustawy o imprezach turystycznych i powiązanych usługach turystycznych – zaznacza sędzia Begier. Dodaje, że niezadowolony z wycieczki zagranicznej turysta w zasadzie może więc wytoczyć powództwo tylko przed sądem siedziby pozwanego organizatora turystyki.
- W tej chwili przed sąd miejsca zamieszkania powoda - konsumenta można wytoczyć powództwo tylko w sprawach przeciwko bankowi lub innemu podmiotowi wykonującemu czynności bankowe lub ich następcom o roszczenie wynikające z czynności bankowej – zwraca uwagę sędzia Anna Begier. Podkreśla, że pojawiają się też stanowiska dalej idące.
Niektóre sądy szczególnie popularne
Sędziowie zwracają uwagę, że niektórzy postulują wprowadzenie w sprawach, w których powodem jest konsument właściwości wyłącznej sądu jego miejsca zamieszkania, przy czym nie chodzi tu tylko o interes konsumenta, ale o tak zwane dobro wymiaru sprawiedliwości. - Mogłoby to służyć równomiernej alokacji spraw w kraju i odciążeniu sądów warszawskich – mówi sędzia Begier. Wskazuje, że pozywanie przed sądy w Warszawie bywa bowiem popularne z uwagi na utarte przekonanie, że są one bardziej doświadczone czy zasądzają wyższe kwoty.
- Wiąże się to z potrzebą dokonywania czynności w drodze pomocy sądowej, na przykład słuchania świadków przez inny sąd; a czasem natomiast nawet siedziba pełnomocnika konsumenta nie mieści w Warszawie, co skutkuje dodatkowymi kosztami lub potrzebą udziału substytuta pełnomocnika, nie zawsze zresztą dobrze przygotowanego do rozprawy – zaznacza sędzia.
Istotne są również przepisy dotyczące tzw. właściwości wyłącznej. W tych przypadkach tylko konkretny sąd jest właściwy do rozpoznania sprawy. Przepisy o właściwości wyłącznej ulokowano w art. 38 k.p.c. – 42 k.p.c. Przykładowo, w oparciu o art. 39 k.p.c. powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli miejsca jego zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. Interesujący jest również art. 41 k.p.c., mający zastosowanie np. w sprawach o rozwód.
To jednak nie wszystkie regulacje istotne przy ustalaniu sądu właściwego miejscowo. Przed zainicjowaniem postępowania sądowego, warto przeanalizować właściwe przepisy, aby pozew skierować do właściwego sądu.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
