Zresztą w orzecznictwie wskazuje się, że owa potrzeba może być związana z różnymi okolicznościami. W szczególności może chodzić o to, że sprawa jest szczególnie zawiła pod względem faktycznym lub prawnym. Istotne może być to, czy pojawia się wątek prawa obcego. Bywa, że to strona z uwagi na swój stan zdrowia wymaga szczególnej pomocy ze strony profesjonalisty. Przykładowo może nie móc przygotować właściwych pism, mieć problemy ze zrozumieniem pouczeń kierowanych przez sąd. W takich przypadkach można liczyć na ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Kwestie te reguluje art. 117 k.p.c. 

Czytaj: Kto winny rozwodu - sędziowie woleliby nie orzekać, ale zmiany łatwe nie będą>>

Sprawdź w LEX: Ustanowienie dla strony adwokata lub radcy prawnego - procedura krok po kroku >>>

Wnioski częste przy konfliktach okołorozwodowych

Sędzia Katarzyna Wesołowska-Zbudniewek sędzia z Sądu Okręgowego w Łodzi podkreśla, że wnioski o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w sprawie o rozwód nie są składane częściej niż w innych sprawach. - Gdy natomiast w sprawie o rozwód mamy do czynienia z konfliktem rodzinnym, to w takich przypadkach wnioski o pełnomocnika są często formułowane. Odniosę się do swoich spraw i powiem, że uwzględniam większość tego rodzaju wniosków. Wniosek się uwzględnia, jeśli mamy spełnione przesłanki ustawowe- wskazuje sędzia Katarzyna Wesołowska-Zbudniewek z Sądu Okręgowego w Łodzi - mówi sędzia.  I podaje przykład: mamy do czynienia ze stroną, która jest niezaradna, co wynika z jej pism. Bywa, że strona podkreśla, że nie zna prawa, boi się, że nie poradzi sobie. Jeśli i pozostałe przesłanki są spełnione, taki wniosek jest uwzględniany. Jest to szczególnie ważne, gdy jest konflikt - zaznacza. 

Dodaje, że jeśli chodzi o kwestię skomplikowania spraw sądowych, to bywają takie kategorie spraw, w których można przypuszczać, że jest niewiele wniosków o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Przykładem może być sprawa o stwierdzenie nabycia praw do spadku, jeśli dziedziczenie ma miejsce w oparciu o ustawę, gdy nie było testamentu. - Bez względu na to, czego dotyczy sprawa, należy kierować się przesłankami ustawowymi i domieszką racjonalności - podkreśla sędzia Wesołowska-Zbudniewek. 

Czytaj w LEX: Pojęcie „potrzeby udziału” pełnomocnika z urzędu w sprawie cywilnej - linia orzecznicza >>>

Z kolei Aleksandra Ejsmont, radczyni prawna (Kancelaria Radcy Prawnego Aleksandra Ejsmont) zaznacza, że sądy często wychodzą z założenia, że te sprawy są bardzo proste i nie ma potrzeby ustanowienia pełnomocnika z urzędu. - Moim zdaniem to błędne założenie, nawet jeśli sąd udziela pouczeń. Pamiętajmy o ogromnych emocjach u stron w sprawach tego rodzaju. W przypadku, gdy druga strona ma pełnomocnika, to zachodzi nierówność stron w postępowaniu - dodaje wskazując, że sądy powinny częściej przyznawać stronom pełnomocników z urzędu.

WZORY DOKUMENTÓW w LEX:

 

 

Alimenty. Jak dochodzić, jak się bronić? Poradnik praktyczny

Joanna Hetman-Krajewska

Sprawdź  

Odmowa może skutkować nieważnością postępowania  

Warto przy tym zwrócić uwagę, że niekiedy odmowa przyznania pełnomocnika z urzędu może rodzić tzw. nieważność postępowania. To odnosi się jednak do sytuacji wyjątkowych.

Czytaj w LEX: Odmowa ustanowienia stronie pełnomocnika z urzędu a ważność postępowania cywilnego - linia orzecznicza >>>

- W niektórych przypadkach nieprzyznanie fachowego pełnomocnika z urzędu - mimo spełnienia określonych warunków - może być kwalifikowane jako powodujące nieważność postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw. Dotyczy to jednak tylko sytuacji, gdy strona swoim zachowaniem wykazuje nieznajomość reguł postępowania lub nieporadność, prowadzącą do tego, że przy faktycznym lub prawnym skomplikowaniu sprawy nie jest w stanie wykorzystać prawnych możliwości prawidłowego jej prowadzenia. Jednak nawet istnienie choroby psychicznej strony nie zawsze uzasadnia konieczność uwzględnienia jej wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Także w takiej sytuacji sąd ocenia, czy udział adwokata lub radcy prawnego jest potrzebny i tylko wówczas, gdy sprawa jest skomplikowana pod względem faktycznym lub prawnym albo gdy strona wykazuje nieporadność i nie podejmuje stosownych działań procesowych, obowiązany jest ustanowić pełnomocnika z urzędu. Co do zasady jednak odmowa ustanowienia dla strony adwokata z urzędu nie usprawiedliwia zarzutu nieważności postępowania wskutek pozbawienia strony możności obrony jej praw - podkreślał Sąd Najwyższy w postanowieniu z 6 września 2022 r. w sprawie II USK 628/21.

Czytaj: Co kredyt frankowy złączy, tego sąd tak łatwo nie rozdzieli>>

Czytaj w LEX: To sąd decyduje, czy stronę zastąpi adwokat, czy radca prawny >>>

Sądy podchodzą do tego różnie

Zdarza się, że sąd uznaje, iż sprawa o rozwód nie ma skomplikowanego charakteru. Przykładowo w sprawie prowadzonej przed Sądem Okręgowym w Piotrkowie Trybunalskim (I CO 82/21) sąd uwzględnił wniosek małżonka planującej wytoczyć powództwo o rozwód od ponoszenia kosztów sądowych, ale nie uwzględnił wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. W uzasadnieniu czytamy: "Sprawa o rozwód, którą wnioskodawca zamierza wytoczyć nie jest skomplikowana, ani pod względem faktycznym, ani pod względem prawnym. Z oświadczenia o stanie majątkowym i rodzinnym wynika, że małżonkowie posiadają pełnoletnią córkę, a zatem w sprawie rozwodowej, Sąd nie będzie rozstrzygał o władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi, wnioskodawca przytoczył okoliczności, które jego zdaniem mogą stanowić przyczynę rozwód i uzasadniać ewentualną winę żony, poza tym wskazał, że posiada dowody na okoliczność, że żona dopuściła się zdrady".
Z kolei Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w sprawie I ACz 904/14 (postanowienie z 12 grudnia 2014 r.) podzielił stanowisko sądu okręgowego co do tego, że sprawa o rozwód nie jest szczególnie skomplikowana - zarówno pod względem faktycznym lub prawnym.

- Ze sprawami takimi mamy do czynienia wówczas, gdy zachodzi konieczność prowadzenia wielowątkowego postępowania dowodowego, bądź rozważania skomplikowanych zagadnień prawnych dotyczących wykładni, bądź zastosowania prawa materialnego, a takie przesłanki w rozpoznawanej sprawie nie występują - akcentował sąd apelacyjny.

W postanowieniu z 16 października 2014 r. w sprawie I ACz 1684/14 Sąd Apelacyjny w Poznaniu również nie uwzględnił zażalenia strony, która kwestionowała brak ustanowienia dla niej pełnomocnika z urzędu. Zwrócono tam uwagę, że "Przyjęcie poglądu pozwanego, że w każdym przypadku brak biegłości w prawie uzasadnia ustanowienie adwokata jest sprzeczny z treścią wskazanego przepisu".

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.