Spór prawny dotyczył pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego. W związku z wnioskiem powodów o wyłączenie asesora sądowego Piotra B. (inicjały zmienione) od orzekania w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym Gdańsk-Północ w Gdańsku.
Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego 25 sierpnia 2023 r., pozostawiła wniosek bez rozpoznania.
Tło problemu
Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku przekazał Sądowi Najwyższemu – Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych wniosek powodów Z.D. i J.D. o wyłączenie asesora sądowego.
Wniosek o wyłączenie asesora oparto na twierdzeniu, jakoby nie był on asesorem, bo „jego powołanie jest nieważne”. Twierdzenie to oparto na uchwale składu połączonych Izb: Cywilnej, Karnej oraz Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2020 r. (sygn. akt BSA I-4110-1/20 ).
- Wnioskodawcy twierdzą, jakoby asesor został powołany przez KRS ukształtowaną na podstawie przepisów ustawy z 8 grudnia 2017 r. o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw. W rzeczywistości jednak powołania Piotra B. na urząd asesorski dokonał Prezydent RP 28 września 2021 r., na wniosek KRS – wskazała Sąd Najwyższy.
Czytaj w LEX: Laskowski Michał, Granice wolności wypowiedzi sędziego w warunkach kryzysu praworządności >
Analogia sytuacji sędziego i asesora
Sąd Najwyższy uznał, że wniosek o wyłączenie asesora sądowego skierowany do rozpoznania Sądu Najwyższego, jako obejmujący ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, podlega załatwieniu w sposób określony w art. 26 par 3 ustawy o SN poprzez pozostawienie go bez rozpoznania – ocenił sędzia sprawozdawca Aleksander Stępkowski.
Zgodnie z tym przepisem do właściwości Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych należy rozpoznawanie wniosków lub oświadczeń dotyczących wyłączenia sędziego albo o oznaczenie sądu, przed którym ma się toczyć postępowanie, obejmujących zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego. Ale wniosek taki pozostaje bez rozpoznania, jeżeli obejmuje ustalenie oraz ocenę zgodności z prawem powołania sędziego lub jego umocowania do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości.
Zobacz w LEX: Zmiany w polskim sądownictwie przed TSUE i ETPC >
Sąd Najwyższy wskazał, że wniosek o wyłączenie sędziego można per analogiam odnieść również do asesora sądowego. Chodzi o to, że wniosek ten służy kontroli, czy osobie orzekającej w imieniu RP można przypisać cechy niezawisłości i niezależności, o których mowa w przepisach, a którymi musi odznaczać się również asesor sądowy.
Czytaj też: SN: Pracownik ministerstwa nie został sędzią, bo zabrakło mu stażu
Tym niemniej, może on być rozpoznawany jedynie względem osoby, która faktycznie pełni urząd sędziego lub asesora sądowego. Tylko te osoby muszą się odznaczać przymiotami niezawisłości tak, aby sąd, w którym zasiadają można było uznać za niezależny.
- Na podstawie art. 26 par 2 ustawy o SN nie da się zatem rozpoznać zarzutu polegającego na kwestionowaniu statusu sędziego (asesora sądowego) i niewskazującego żadnych okoliczności, które mogłyby świadczyć o braku niezawisłości osoby objętej wnioskiem – podkreślił sędzia sprawozdawca.
Na mocy art. 26 ustawodawca powierzył Sądowi Najwyższemu rozpoznawanie określonej kategorii wniosków lub oświadczeń formułowanych w toku spraw rozpatrywanych przez sądy, a jednocześnie ograniczył zakres kognicji sądu do takich jedynie wniosków, które zawierają zarzut braku niezależności sądu lub braku niezawisłości sędziego.
Nie było konkretnych zarzutów
Według SN nie ma wątpliwości, że w tej sprawie nie sformułowano konkretnych zarzutów podnoszących okoliczności wskazujące na brak niezawisłości asesora sądowego lub niezależności sądu. Rozpatrywany wniosek wiąże się z ogólnym stwierdzeniem, w myśl którego wskazany w nim asesor sądowy miał nie zostać prawidłowo powołany. W ślad za tak generalnie określoną podstawą wniosku o wyłączenie sędziego nie wskazano w nim jednak żadnych zarzutów, które mogłyby faktycznie wskazywać na ewentualny brak niezawisłości asesora sądowego objętego wnioskiem o wyłączenie.
Zobacz procedurę w LEX: Wyłączenie sędziego na wniosek strony (podstawy wyłączenia z mocy samej ustawy) >
Regulacje ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa, w oparciu o które została przeprowadzona procedura konkursowa na urząd asesora sądowego, były między innymi przedmiotem kontroli konstytucyjności przeprowadzonej przez jedyny umocowany konstytucyjnie do tego organ, jakim jest Trybunał Konstytucyjny. W efekcie tej kontroli, regulacje te, „wyrokiem z 25 marca 2019 r., w sprawie K 12/18 uznane zostały za zgodne z art. 187 ust. 1 pkt 2 i ust. 4 w związku z art. 2, art. 10 ust. 1 i art. 173 oraz z art. 186 ust. 1 Konstytucji RP. Oznacza to, że wiążą wszystkie podmioty występujące w obrocie prawnym, a więc zarówno strony i uczestników postępowania, jak również organy stosujące prawo”.
Czytaj w LEX: Roch Adam, Konstytucyjna problematyka wyboru sędziów do Krajowej Rady Sądownictwa >
Wyłączenie sędziego daje gwarancje
Sędzia Stępkowski przypomniał w uzasadnieniu postanowienia, że instytucja wyłączenia sędziego (asesora sądowego), powiązana z istnieniem m.in. okoliczności mogących wywoływać wątpliwości co do sposobu realizowania przez sędziego przyznanej mu władzy sądzenia, ma charakter gwarancji procesowej dotyczącej rozpatrywania konkretnej sprawy i odnoszącej się do konkretnego postępowania.
Zatem jest ona każdorazowo uzależniona od istnienia i oceny okoliczności faktycznych, które w danych warunkach mogą mieć wpływ na sposób prowadzenia postępowania przez danego sędziego. W konsekwencji niedopuszczalne jest formułowanie zastrzeżeń o generalnym braku niezawisłości danego sędziego, jeżeli są one oderwane od specyfiki i okoliczności konkretnej sprawy.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
