Podatnicy próbują skorzystać przy opodatkowaniu przychodu powstającego wskutek umorzenia pożyczki z ZFŚS ze zwolnienia ustanawionego w art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o PIT . Przepis ten stanowi, że wolna od podatku jest wartość otrzymanych przez pracownika w związku z finansowaniem działalności socjalnej, o której mowa w przepisach o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, rzeczowych świadczeń oraz otrzymanych przez niego w tym zakresie świadczeń pieniężnych, sfinansowanych w całości ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych lub funduszy związków zawodowych, łącznie do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym kwoty 380 zł; rzeczowymi świadczeniami nie są bony, talony i inne znaki, uprawniające do ich wymiany na towary lub usługi.

Kluczem dla zastosowania tego zwolnienia jest pojęcie „świadczenie pieniężne”. Warunkiem skorzystania ze zwolnienia jest wykazanie, że korzyść płynąca z umorzenia pożyczki ma charakter takiego świadczenia. Ponieważ ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie określa definicji świadczenia pieniężnego, należy odwołać się do definicji słownikowej. Na przykład według definicji zawartej w Słowniku języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka (Warszawa 1996) „świadczenie” to przedmiot zobowiązania lub uprawnienia, obowiązek wykonania lub przekazania czegoś na czyjąś rzecz. Natomiast zwrot „pieniężny” oznacza „mający związek z pieniądzem, wypłacany w pieniądzach”.

Organy podatkowe podkreślają, że podstawową cechą świadczenia pieniężnego jest możliwość swobodnego korzystania ze środków płatniczych wypłaconych świadczeniobiorcy. W analizie problemu zakresu pojęcia „świadczenia pieniężnego” organy podatkowe zwracają uwagę na to, że pożyczka ma zwrotny charakter. Nie stanowi więc przysporzenia majątkowego i jest zdarzeniem obojętnym podatkowo. Jedynie jej umorzenie powoduje zwolnienie pożyczkobiorcy z obowiązku zwrotu otrzymanych pieniędzy. W tym momencie następuje zmiana stosunku prawnego między pożyczkobiorcą a pożyczkodawcą – świadczenie o charakterze zwrotnym i niezwiększającym majątku traci ten charakter.

Pożyczkobiorca, osiągając trwały przyrost majątku, osiąga przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym według wartości umorzonej kwoty pożyczki. Pożyczkobiorca nie może jednak zadysponować tą korzyścią w ten sposób, że np. wymieni ją na inne aktywa albo spłaci dzięki umorzeniu pożyczki inne niż ta pożyczka zobowiązania. Dlatego organy podatkowe zazwyczaj nie zgadzają się na uznanie, że umorzenie pożyczki ma charakter pieniężny.

Przykładem takiego stanowiska jest interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie z 26 maja 2011 r., IPPB4/415-222/11-2/MP. Zdaniem pracodawcy, który wystąpił o wydanie tej interpretacji, wartość świadczenia polegającego na umorzeniu części pożyczki udzielonej z ZFŚS spółki korzysta ze zwolnienia od opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o PIT (do limitu 380 zł w roku podatkowym). Podatnik podniósł przed organem podatkowym, że udzielenie pożyczki (świadczenie pierwotne) miało charakter świadczenia pieniężnego – kwota pożyczki została przekazana pożyczkobiorcy. Umorzenie części kwoty pożyczki jako świadczenie pochodne świadczenia pierwotnego także ma charakter pieniężny. Interpretacja dotyczyła przy tym dwóch przypadków:
1) wartość umorzonego świadczenia, a więc wartość umorzonej pożyczki, w kwocie do 380 zł oraz
2) wartość umorzonego świadczenia, a więc wartość umorzonej pożyczki, w kwocie powyżej 380 zł.

W pierwszym przypadku zdaniem podatnika zwolnieniu z opodatkowania podlega całość umorzonej pożyczki z ZFŚS, w drugim – tylko wartość w kwocie nie wyższej niż 380 zł. W odpowiedzi na tę interpretację przepisów organ podatkowy stwierdził, że w przypadku umorzenia udzielonej przez pracodawcę pożyczki na sfinansowanie celów mieszkaniowych to pracodawca podejmuje decyzję o umorzeniu pożyczki, a pracownik jako dłużnik wyraża wolę skorzystania z umorzenia.

Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie przyjął, że „świadczenie pieniężne” sugeruje swobodne decydowanie o losie środków płatniczych, a umorzenie pożyczki nie ma takiego charakteru, gdyż nie polega na wypłaceniu pracownikowi określonej kwoty w pieniądzu, którą może on swobodnie dysponować. Oznacza to, że świadczenie polegające na umorzeniu pożyczki przeznaczonej na sfinansowanie celów mieszkaniowych, stanowiąc przysporzenie dla pracownika, wbrew twierdzeniu pracodawcy nie jest świadczeniem pieniężnym korzystającym ze zwolnienia, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 67 ustawy o PIT .

Fragment komentarza Tomasza Króla Umorzenie pracownikowi pożyczki udzielonej z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych opublikowanego w Vademecum Głównego Księgowego.

Przywołane akty prawne:

Ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 z późn. zm.)