W przedmiotowej sprawie spółka zaciągnęła kredyt inwestycyjny na rozbudowę, który został zabezpieczony hipoteką łączną umowną na siedmiu działkach. Hipoteka ta wpisana została do ksiąg wieczystych prowadzonych przez sąd rejonowy. Od tak ustanowionej hipoteki ustalono PCC.

Jednak zdaniem fiskusa w sprawie nie została ustanowiona jedna hipoteka łączna umowna na siedmiu działkach, lecz siedem hipotek na każdej z tych działek. W tym przypadku mamy bowiem do czynienia z tyloma hipotekami, ile jest przedmiotów (np. nieruchomości), na których dokonano zabezpieczenia, które obciążono tą hipoteką.

Organ wskazał, że polskie prawo nie przyjęło konstrukcji jednej hipoteki obciążającej kilka nieruchomości, lecz konstrukcję wielości hipotek tj. tyle jest hipotek, ile jest nieruchomości obciążonych, zabezpieczających jedną wierzytelność. W konsekwencji, według stanowiska fiskusa, podatnik powinien zapłacić PCC od ustanowienia każdej z hipotek, co oznaczałoby kwotę 7 razy wyższą niż określiła to spółka.

Sprawa trafiła ostatecznie do NSA. Sąd kasacyjny uznał za błędne stanowisko fiskusa wskazując, że skoro w art. 76 ust. 3 u.k.w.h. jest mowa o hipotece łącznej umownej, a nie o hipotekach łącznych to mamy tu do czynienia z jednym prawem, a nie wieloma prawami. Poza tym skoro w art. 65 ust. 1 i w art. 76 ust. 3 u.k.w.h. jest mowa o "oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego" i o "zabezpieczeniu tej samej wierzytelności" to fakt istnienia w hipotece łącznej jednej i tej samej wierzytelności wynikającej z określonego (a więc też jednego) stosunku prawnego ma istotne znaczenie dla ustalenia, czy w przypadku hipoteki łącznej mamy do czynienia z jedną, czy wieloma hipotekami.

Zdaniem sądu skoro ustawodawca w przypadku umowy hipoteki łącznej nie zdefiniował, że ustanowienie jej oznacza ustanowienie tylu hipotek, ile jest obciążonych nią nieruchomości to nie można przyjąć, iż w przypadku ustanowienia hipoteki łącznej o ilości ustanowionych hipotek decyduje skutek w postaci ilości nieruchomości, które są nią obciążone. Priorytet należy tu dać ilości czynności cywilnoprawnych (umowa ustanowienia hipoteki łącznej umownej) i ilości wierzytelności wynikającej z oznaczonego stosunku prawnego.

Reasumując, według sądu określenie "ustanowienie hipotek", o którym mowa w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. h) ustawy o PCC w związku z art. 6 ust. 1 pkt 10 tej ustawy obejmuje także ustanowienie hipoteki łącznej umownej, o której mowa w art. 76 ust. 3 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, jako jednej hipoteki nawet gdyby obciążała ona więcej niż jedną nieruchomość.

Wyrok NSA z 14 marca 2014 r., II FSK 683/12

Omówienie pochodzi z programu Vademecum Głównego Księgowego