Rok 2017 przyniósł pewne zmiany w zakresie procedur służących weryfikowaniu przestrzegania przez podatników przepisów prawa podatkowego. Nowy model Krajowej Administracji Skarbowej wiąże się z wprowadzeniem tzw. twardej procedury kontrolnej, tj. kontroli celno-skarbowej, która w założeniu ma służyć zwalczaniu przestępczości gospodarczej. Zmiany w zakresie innych aktów zawierających regulacje dotyczące procedur kontrolnych mają stanowić remedium na pojawiające się w praktyce problemy, z którymi borykają się podatnicy.

Analiza dokonanych zmian w zakresie uszczelnienia systemu podatkowego skłania do poczynienia kilku uwag.

Trzy procedury kontrolne
Po pierwsze, w związku z wprowadzeniem ustawy z 16.11.2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz. 1947 ze zm.) – dalej ustawa o KAS – i przewidzianej w niej kontroli celno-skarbowej powstaną na gruncie obowiązujących przepisów trzy reżimy prawne, w ramach których będzie badane przestrzeganie przepisów prawa podatkowego, które będą znajdowały zastosowanie w zależności od tego, jaki organ podejmie kontrolę oraz jaki podatnik ma zostać zweryfikowany, tj.:

a) kontrola celno-skarbowa, do której zastosowanie znajdą przepisy ustawy o KAS oraz w drodze odpowiedniego stosowania wybrane przepisy ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r. poz. 201 ze zm.), podejmowana przez naczelnika urzędu celno-skarbowego, która może być przeprowadzona zarówno względem przedsiębiorców, jak i podmiotów nieprowadzących działalności gospodarczej;

b) kontrola podatkowa prowadzona na podstawie przepisów ustawy z 2.07.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2016 r. poz. 1829 ze zm.) oraz Ordynacji podatkowej przez naczelnika urzędu skarbowego, podejmowana względem przedsiębiorców;
c) kontrola podatkowa prowadzona jedynie na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej, przez naczelnika urzędu skarbowego, a podejmowana względem osób niemających z formalnoprawnego punktu widzenia statusu przedsiębiorcy.

Taki stan rzeczy raczej nie stanowi remedium na dotychczasowy dualizm kontroli podejmowanych w obszarze prawa podatkowego i krytykowaną w uzasadnieniu ustawy o KAS wielość procedur kontrolnych.

Czytaj także: Prof. Glumińska-Pawlic: mechanizm podzielonej płatności to niezłe rozwiązanie>>

Nieograniczona liczba kontrolowanych
Po drugie, z punktu widzenia założeń ustawodawcy zasadne wydaje się pytanie o rzeczywisty obszar kontroli celno-skarbowych w zakresie prawa podatkowego. Z uwagi na treść art. 57 w zw. z art. 54 ustawy o KAS dojdziemy do wniosku, że zakres podmiotów, względem których ta kontrola może być podejmowana, jest nieograniczony.

Niemiej jednak nie można tracić z pola widzenia tego, że – jak chciał ustawodawca – w założeniu istotą funkcjonowania naczelnika urzędu celno-skarbowego będzie przede wszystkim wykrywanie i zwalczanie nieprawidłowości na wielką skalę, w sytuacjach gdy rozmiary, złożoność i stopień oddziaływania występujących uchybień w sposób istotny wpływają na system bezpieczeństwa finansowego państwa, co nie powinno pozostawać bez wpływu na etapie typowania podmiotów do kontroli, szczególnie z uwagi na treść art. 58 ustawy o KAS.

W myśl tego unormowania kontrole celno-skarbowe, inne niż kontrole losowe lub wynikające z przepisów prawa, powinny uwzględniać ryzyko wystąpienia nieprawidłowości oraz ustalenie i ocenę środków niezbędnych do jego ograniczania. Przez owo ryzyko rozumie się prawdopodobieństwo i skutki wystąpienia naruszenia przepisów prawa.

Poprawa sytuacji kontrolowanych raczej iluzoryczna
Po trzecie, w związku ze zmianami, jakie przyniosła ustawa z 16.12.2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców (Dz.U. poz. 2255), aktualne pozostaje pytanie o realną, czy może jednak trochę iluzoryczną, poprawę sytuacji kontrolowanych. Powyższe szczególnie zyskuje na aktualności z uwagi na: deklarowany ochronny charakter postępowań kontrolnych; wprowadzenie zakazu ponownej kontroli, z wyjątkami, które nakazują podawać w wątpliwość gwarancyjny charakter tego unormowania. Otwarte pozostaje pytanie o rzeczywiste realizowanie kontroli odnośnie do planów opierających się na analizie ryzyka, który to wymóg przewiduje ustawa o swobodzie działalności gospodarczej, a także ustawa o KAS.

Czytaj także: Irena Ożóg: kolejne klauzule utrudniają unikanie opodatkowania>>

Słaba przeciwaga dla innych restrykcji
Ostatnia kwestia ma raczej charakter pytania otwartego, a związana jest z tym, czym kierował się ustawodawca, wprowadzając niektóre rozwiązania, których wymiar praktyczny może być w rzeczywistości niewielki. W tym zakresie mam na myśli tzw. ochronny charakter postępowań kontrolnych w zakresie stawki podatku od towarów i usług. Czy nie jest trochę tak, że wprowadzając inne restrykcyjne rozwiązania (zob. ustawa z 1.12.2016 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. poz. 2024), na osłodę podatnikom wprowadzono regulacje, które jednak stanowią wątpliwą przeciwwagę dla innych profiskalnych rozwiązań?

Autor, dr hab. Dariusz Strzelec jest adiunktem w Katedrze Prawa Podatkowego WPIA Uniwersytetu w Łodzi; adwokatem, doradcą podatkowym

Cały artykuł pt. Nowe zasady kontroli przestrzegania przepisów prawa podatkowego – realna czy iluzoryczna poprawa sytuacji kontrolowanych? jest dostępny w miesięczniku Przegląd Podatkowy 2017/3>>

Autor artykułu będzie jednym z wykładowców podczas zaplanowanej na 7 grudnia br. konferencji "Nowe instytucje podatkowe 2017. Pierwsze doświadczenia"