Pytanie
Osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług budowlanych oraz działalność gastronomiczną. Wybudowała budynek restauracji wraz z hotelem i zakupiła wszystkie niezbędne środki trwałe i wyposażenie służące działalności gospodarczej. Przez 5 lat prowadziła w nim działalność gastronomiczną. Ponieważ głównym przedmiotem jej działalności były usługi budowlane, postanowiła wydzierżawić małżonkowi lokal gastronomiczny. Małżonek rozpoczął działalność gospodarczą w zakresie restauracji i usług hotelowych. Co miesiąc wystawiane są faktury za dzierżawę. Pomiędzy małżonkami istnieje wspólność majątkowa.
Czy prawidłowe jest zawarcie umowy dzierżawy pomiędzy małżonkami?
Czy jest kosztem uzyskania przychodów czynsz dzierżawny?
Odpowiedź
Nie jest możliwa dzierżawa drugiemu małżonkowi nieruchomości, która wchodzi w skład wspólności małżeńskiej, a co za tym idzie wypłacany czynsz nie będzie stanowił kosztów uzyskania przychodu.
Uzasadnienie
Rozstrzygnięcie przedstawionego problemu wymaga ustalenia, komu przysługuje własność przedmiotowego lokalu gastronomicznego. Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinego i opiekuńczego - dalej k.r.i.o., między małżonkami, z chwilą zawarcia małżeństwa, powstaje wspólność majątkowa. Można więc przyjąć, że budynek, w którym znajduje się lokal gastronomiczny, jak i sam lokal, stanowią współwłasność łączną małżonków. Nie jest zatem możliwe, by zawarli oni umowę najmu czy dzierżawy tej części nieruchomości, bowiem byłaby to umowa zawarta z "samym sobą" (tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 31 marca 2011 r., II FSK 2068/09). Nie ma przeszkód, by lokal był używany w działalności gospodarczej tylko przez jednego z małżonków, jednak uprawnienie do tego wynika z prawa współwłasności. Nie można więc przyjąć, że wypłacane mężowi kwoty stanowią czynsz dzierżawny, a co za tym idzie jako nieposiadające związku przyczynowo-skutkowego z przychodami nie będą stanowiły kosztu uzyskania przychodów (art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.
Można mieć oczywiście zastrzeżenia co do treści przytoczonego wyroku NSA, pogląd jednak, że oświadczenia woli składane między małżonkami, a dotyczące przedmiotów majątkowych wchodzących w skład wspólnego majątku małżeńskiego, stanowią czynności między "samym sobą" wydaje się być również ugruntowany w prawie cywilnym. Podobny pogląd wyraził m.in. Sąd Najwyższy w dawnym wyroku z 26 lipca 1958 r., 3 Co 9/58, wskazując, że skutek prawny i gospodarczy jest taki sam wtedy, gdy przedmiot majątkowy formalnie nabywa mąż, jak i wtedy, gdy nabywa go żona, oczywiście jeżeli wchodzi on do wspólnego majątku małżonków. Dlatego umowę zawartą w wyniku takiego działania małżonków należy uznać w zasadzie za bezskuteczną.
Uważam, że odpowiednie zastosowanie pogląd ten może znaleźć również w przypadku zawieranej umowy najmu. Niezależnie od powyższego trudno byłoby stosować w praktyce, ze względu na ryzyko podatkowe, odmienną interpretację przedmiotowego stanu faktycznego, niż przedstawiona w przytoczonym wyroku NSA, tym bardziej, że podobnie wypowiadają się organy podatkowe.
Jedyną więc możliwością zawarcia umowy dzierżawy tego lokalu z małżonkiem jest zawarcie małżeńskiej umowy majątkowej, która zmodyfikuje obowiązujący ustrój majątkowy (art. 47 i nast. k.r.i.o.).
Pytanie pochodzi z publikacji Vademecum Doradcy Podatkowego