Do Rzecznika Praw Obywatelskich wpłynął wniosek dotyczący art. 42 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zgodnie z nim, osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii. Możliwością zwolnienia nie są zaś objęte osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych, gdy święta religijne wypadają w dni określone ustawą z 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy: 1 i 6 stycznia, w pierwszy oraz drugi dzień świąt Wielkiej Nocy, 1 i 3 maja, w Zielone Świątki, w Boże Ciało, 15 sierpnia, 1 i 11 listopada oraz 25 i 26 grudnia, a także w niedziele.
Przepis ten może być zatem skonstruowany w sposób, który pod względem gwarancji wolności wyznania nierówno traktuje osoby należące do tych kościołów i związków wyznaniowych
Czytaj również:
Wolne możliwe także w święto nie będące ustawowym dniem wolnym od pracy>>
Praca w stałym dniu wolnym od pracy wymaga rozliczenia>>
Prawo żądania zwolnienia a gwarancja wolności wyznania
Rzecznik ma świadomość, że przepis ten nie pociąga za sobą zastosowania szerokiej wiązki praw pracowniczych, tak jak w przypadku pracy w dni ustawowo wolne od pracy na podstawie Kodeksu pracy - obejmujących m. in. prawo do zwolnienia od wykonywania pracy w inny dzień oraz prawo do dodatkowego wynagrodzenia. Prawa te zostały wprost wyłączone w art. 42 ust. 3 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Zgodnie z nim, zwolnienie od pracy na czas obchodzenia święta religijnego może być udzielone pod warunkiem odpracowania czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych.
Według RPO, niezależnie od tego, prawo żądania zwolnienia określone w ustawie o gwarancjach wolności sumienia i wyznania stanowi jednak istotną gwarancję wolności wyznania. Jest ono bowiem powiązane z obowiązkiem pracodawcy udzielenia takiego zwolnienia przy zachowaniu wymogów określonych w rozporządzeniu Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy.
Sprawdź w LEX: Czy pracodawca powienien zapewnić wolną sobotę pracownikowi, dla którego ten dzień - zgodnie z jego religią - jest dniem świątecznym? >
Jak twierdzi Rzecznik, w tym względzie osoby należące do kościołów i związków wyznaniowych w przypadku, których święta religijne wypadają w dni ustawowo wolne od pracy - choć mogą korzystać z szeregu świadczeń rekompensujących pracę w te dni - nie mają uprawnienia do takiego żądania w sposób wiążący, które pozwoliłoby im na udział w święcie religijnym (co jest pierwotnym celem gwarancji wolności wyznania).
Dyskryminacja ze względu na wyznanie
Problem jest istotny z uwagi na bardzo szeroko określone wyłączenia dotyczące dopuszczalności pracy w niedziele i święta, określone w Kodeksie pracy. Szczególne wątpliwości mogą budzić przede wszystkim przypadki, gdy pracownik jest zobowiązany wykonywać pracę w dzień ustawowo wolny nie z uwagi na charakter wykonywanej działalności, ale ze względów organizacyjnych po stronie pracodawcy, m. in. w przypadku wyłączenia dotyczącego pracy zmianowej.
Jak wynika z badań RPO, dyskryminacja ze względu na wyznanie może dotyczyć nie tylko przedstawicieli mniejszości religijnych, ale także dominującej większości wyznaniowej. Utrudnianie realizacji prawa do obchodzenia świąt zgodnie z kalendarzem religijnym (np. poprzez traktowanie wniosku pracownika jako niewiążący, w skrajnych przypadkach kierowanie gróźb utraty pracy w razie skorzystania z dnia wolnego) zidentyfikowano jako jeden z głównych przejawów dyskryminacji ze względu na wyznanie w miejscu pracy.
Skargi wskazują, że rzeczywiście problem ten może dotyczyć także osób z grup wyznaniowych, których kalendarz świąt religijnych pokrywa się z listą dni ustawowo wolnych od pracy.
- Wydaje się zatem, że art. 42 ustawy o gwarancjach wolności wyznania może prowadzić do nierównego traktowania ze względu na wyznanie - poprzez ograniczenie jego stosowania jedynie do osób należących do kościołów i związków wyznaniowych, w których przypadku święta religijne nie wypadają w dni wolne od pracy. Przepisy prawa pracy dotyczące dni wolnych od pracy mają zaś zastosowanie powszechne i przewidują określone uprawnienia dla wszystkich osób, niezależnie od religii – podkreśla RPO. I przypomina, że już wcześniej zalecał nowelizację art. 42 w celu przyznania prawa ubiegania się o zwolnienie od pracy na czas niezbędny do obchodzenia świąt zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii nie tylko pracownikom w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, ale także osobom świadczącym pracę na innej podstawie.
Sprawdź również książkę: Konstytucyjne wolności i prawa w Polsce >>
Wobec milczenia MRiPS, Rzecznik pisze do premiera
18 maja 2022 r. i 1 marca 2023 r. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Anny Schmidt, pełnomocnika rządu ds. równego traktowania, w sprawie wniosku obywatela dotyczącego art. 42 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Do dziś jednak do Biura RPO nie wpłynęła odpowiedź. Dlatego też - działając na podstawie art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich - Marcin Wiącek zwrócił się do Prezesa Rady Ministrów o przedstawienie stanowiska w sprawie.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
