Ustawa z 4 października 2018 roku o pracowniczych planach kapitałowych („ustawa o PPK”) nakazuje pracodawcy dokonać wyboru instytucji finansowej wedle określonych kryteriów. Pracodawca powinien przeprowadzić postępowanie przetargowe, którego tryb powinien mieścić się w granicach wyznaczonych celem ustawy o PPK. Dochowanie odpowiednich kryteriów wyboru, a także odpowiedniej staranności przy dokonywaniu tego wyboru jest szczególnie istotne z perspektywy zabezpieczenia nie tylko interesu pracowników, ale i pracodawcy. Dotyczy to zwłaszcza obrony przed zarzutem winy w wyborze instytucji finansowej oraz działania na szkodę pracowników np. w przypadkach problemów finansowych danej instytucji finansowej, które mogą pojawić się już po zawarciu z nią umowy.
Sprawdź w LEX: Czy zleceniodawca ma obowiązek dokonywać wpłat do PPK? >
Kwestia staranności pracodawcy przy wyborze instytucji finansowej nabiera szczególnego znaczenia w świetle ostatnich wydarzeń na rynku instytucji finansowych, co ilustruje sprawa GetBack. Wydarzenia te pokazują, że w razie problemów instytucji finansowych, determinacja organów Państwa oraz samych poszkodowanych w poszukiwaniu winnych jest coraz większa, a krąg podmiotów leżących w potencjalnym „polu rażenia” coraz szerszy. Nie jest wykluczone, że w przyszłości to „pole rażenia” obejmie również pracodawców, którzy dzisiaj nie dołożą należytej staranności przy dokonywaniu wyboru instytucji finansowej w ramach wdrażania PPK.
Czytaj na Prawo.pl: Ustawa o PPK opublikowana >
PPK to system podlegający szczególnej ochronie prawnej
Istotą PPK jest nałożenie na pracodawców obowiązku przekazywania do wybranej instytucji finansowej składek finansowanych przez pracodawcę, pracownika oraz Skarb Państwa. Składki te tworzyć mają kapitał, który zostanie przekazany do dyspozycji pracownika po osiągnięciu wieku 60 lat.
PPK to system stanowiący przejaw polityki socjalnej Państwa. Konstrukcja PPK wykazuje silne pierwiastki publicznoprawne (czego nie należy mylić z prywatnoprawnym charakterem środków gromadzonych w ramach systemu). Szczególny charakter PPK uwarunkowany jest faktem, że stanowi on element publicznego systemu emerytalnego. System ten ma charakter obligatoryjny (co odróżnia PPK od obowiązujących dotychczas PPE – pracowniczych programów emerytalnych) oraz powszechny (docelowo ma on objąć około 11,5 mln pracowników). PPK jako instrument polityki socjalnej Państwa jest poddany szczególnej publicznoprawnej regulacji prawnej, której celem jest zabezpieczenie interesów uczestników PPK oraz efektywnej realizacji przez Państwo polityki zabezpieczenia społecznego jako konsekwencji zadekretowanego w Konstytucji modelu społecznej gospodarki rynkowej w Polsce.
Wybór instytucji finansowej wymaga stosowania kryteriów ustawowych
Instytucja finansowa stanowi jeden z kluczowych elementów nowego systemu oszczędzania. Gromadzi ona składki oraz zarządza nimi, tak aby przyniosły optymalną stopę zwrotu na moment ich wypłaty.
Wybór instytucji finansowej to podstawowy obowiązek każdego pracodawcy wdrażającego PPK. Jednocześnie, ustawodawca nie pozostawia pracodawcy w tym zakresie dowolności. Zasady dokonywania wyboru instytucji finansowej poddane zostały rygorom obowiązującym każdego pracodawcę.
Zgodnie z art. 7 ust. 3 ustawy o PPK, pracodawca dokonując wyboru instytucji finansowej powinien kierować się oceną:
- proponowanych warunków zarządzania środkami gromadzonymi w PPK;
- efektywności instytucji finansowych w zarządzaniu aktywami oraz
- doświadczenia instytucji finansowych. Ponadto ustawodawca nakazuje, aby wybór instytucji finansowej dokonany został przy uwzględnieniu kryterium najlepiej rozumianego interesu pracowników.
Kryteria wyboru mają charakter nieostry
Kryteria te mają charakter nieostry. Każdy pracodawca będzie zatem musiał we własnym zakresie zmierzyć się z kwalifikacją oraz oceną kryteriów, takich jak ocena efektywności finansowej czy też najlepiej rozumianego interesu pracowników. Posłużenie się przez ustawodawcę pojęciami o charakterze niedookreślonym ma na celu pozostawienie pracodawcy swobody decyzyjnej, która pozwoli na dokonanie wyboru instytucji, której oferta w najpełniejszy sposób odpowiadać będzie potrzebom pracowników danego pracodawcy, a tym samym w najpełniejszy sposób będzie realizować cele polityki zabezpieczenia społecznego w skali mikro, a więc interes publiczny ukierunkowany na realizację interesów indywidualnych pracowników. Posłużenie się przez ustawodawcę zwrotami o charakterze niedookreślonym wpływa na ryzyko winy w wyborze dokonanym przez pracodawcę. Swoboda decyzyjna pracodawcy nie może być bowiem mylona z dowolnością.
Sprawdź w LEX: Jakie są obowiązki podmiotu zatrudniającego powyżej 100 pracowników wynikające z ustawy o PPK? >
Wybór instytucji finansowej wymaga dochowania szczególnie należytej staranności
Ustawodawca nie wskazuje, w jaki sposób powinien przebiegać proces wyboru instytucji finansowej, aby mógł on zostać uznany za zgodny z ustawą. Przepisy ustawy o PPK nie dopuszczają jednak dowolności pracodawcy w tym zakresie. Ten brak dowolności w praktyce sprowadza się do ciążącego na pracodawcy obowiązku przeprowadzenia postępowania przetargowego w sposób zapewniający realizacje ustawowych kryteriów w ramach przyznanego mu luzu decyzyjnego.
Obowiązek przeprowadzenia postępowania przetargowego uwarunkowany jest przede wszystkim podwyższonym poziomem staranności, jaka wymagana jest od pracodawcy w zakresie dokonywania wyboru instytucji finansowej. Standard staranności w wyborze, jaki na gruncie ustawy o PPK jest oczekiwany od pracodawcy, jest wyższy niż standard, który obowiązywał przed wejściem w życie ustawy o PPK (na gruncie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o pracowniczych programach emerytalnych). Podwyższenie standardu staranności wymaganego od pracodawcy jest podyktowane odmienną rangą PPK, które wyniesione zostało do elementu polityki socjalnej Państwa w ramach modelu społecznej gospodarki rynkowej.
Czytaj na Prawo.pl: PPK zwiększy szanse pracowników 55 plus na rynku pracy >
Na gruncie ustawy o PPK na potencjalne uchybienia pracodawcy należy patrzeć już nie tylko jak na działania naruszające interes pracowników danego pracodawcy, ale jako działania godzące w interes publiczny. Powoduje to, że standard zachowania oczekiwanego od pracodawcy – jako kluczowego uczestnika systemu zabezpieczenia społecznego – jest podwyższony. Przejawia się to w obowiązku szczególnie starannego przygotowania procedury przetargowej, jak i jej wdrożenia zakończonego wyborem instytucji finansowej.
Procedura przetargowa powinna mieścić się w ramach ustawowych
Pomimo braku szczegółowych regulacji ustawowych w tym zakresie, wykładnia przepisów ustawy o PPK pozwala na określenie ram, w których pracodawca powinien poruszać się, prowadząc postępowanie przetargowe. Każda procedura wyboru instytucji finansowej powinna zostać oparta na zasadzie równego dostępu i równych szans instytucji finansowych. W ramach procedury wyboru instytucji finansowej pracodawca nie może w sposób arbitralny ograniczać udziału w tej procedurze wybranych instytucji finansowych.
Ocena spełniania przez poszczególne instytucji finansowe kryteriów, będących podstawą wyboru, powinna być dokonywana w sposób obiektywny (przykładowo przy wykorzystaniu weryfikowalnych kryteriów pomocniczych, służących do oceny stopnia realizacji określonego kryterium głównego). Wreszcie każda procedura wyboru instytucji finansowej powinna być prowadzona w oparciu oraz w ramach ustalonych wcześniej zasad, które zostaną zakomunikowane zarówno stronie pracowniczej, jak i zainteresowanym instytucjom finansowym.
W interesie pracodawcy leży również przeprowadzenie procedury przetargowej w sposób możliwie sformalizowany, zapewniający pełną dokumentację procesu decyzyjnego. Działanie to należy uznać za istotne z perspektywy zabezpieczenia materiału dowodowego, na wypadek ewentualnego zgłaszania wobec pracodawcy zarzutów wyboru instytucji finansowej w sposób niezgody z wymogami ustawy o PPK. Jednak formalizm powinien być środkiem do osiągnięcia celu, jakim jest wyłonienie najlepszych jakościowo i finansowo ofert w ramach procesu możliwie najbardziej konkurencyjnego. Procedura powinna uwzględniać sposoby usuwania wątpliwości co do spełnienia wymogów formalnych ofert lub uzupełnienia braków formalnych, jeżeli przyczyni się to do osiągnięcia celu postępowania jakim jest wybór najlepszej oferty w interesie pracowników. Kryteria formalne nie mogą być środkiem do eliminacji uczestników postępowania przetargowego.
Czytaj na Prawo.pl: PPK – jak będzie można wykorzystać zgromadzone środki? >
Niedochowanie kryteriów może mieć konsekwencje
Wybór instytucji finansowej w sposób niezgodny z przepisami, a w szczególności bez uwzględnienia kryteriów wyboru zawartych w art. 7 ust. 3 ustawy o PPK, może mieć dla pracodawcy dotkliwe konsekwencje. Z uwagi na szczególną naturę PPK, naruszenia przepisów ustawy o PPK powinny być bowiem postrzegane przez pryzmat ich szkodliwości dla prawidłowego działania systemu zabezpieczenia emerytalnego pracowników.
Niedochowanie przez pracodawcę odpowiedniego standardu postępowania przy wyborze instytucji finansowej może potencjalne zostać zakwalifikowane jako wykroczenie, o którym mowa w art. 106 ustawy o PPK, zagrożone karą grzywny w wysokości do 1,5 proc. funduszu wynagrodzeń, za rok poprzedzający rok popełnienia wykroczenia. Przepis ten sankcjonuje bowiem działania pracodawcy polegające na niezawarciu umowy o zarządzanie PPK w terminie. Nie można wykluczyć, że w niektórych przypadkach formalne zawarcie umowy o zarządzanie PPK z instytucją wybraną z rażącym naruszeniem przepisów ustawy, będzie musiało zostać zakwalifikowane jako brak zawarcia umowy o zarządzanie PPK – w sposób zgodny z ustawą o PPK – w założonym przez ustawodawcę terminie.
Sprawdź w LEX: Pracownicze Plany Kapitałowe - nowe obowiązki pracodawców >
Brak dochowania należytej staranności przy wprowadzaniu PPK może być też podstawą formułowania zarzutów związanych z winą pracodawcy w wyborze, czy też działaniem na szkodę pracowników, co może stanowić podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej, czy też karnej. Odpowiedzialność odszkodowawcza może w tym przypadku sprowadzać się do wartości o jaką zmniejszone zostały aktywa zgromadzone przez daną instytucję finansową (co w przypadku pracodawców zatrudniających setki pracowników może opiewać na kwoty liczone w milionach złotych).
Podstawą odpowiedzialności karnej może być natomiast w szczególności art. 296 Kodeksu karnego, sankcjonujący niedopełnienie przez piastunów organów obowiązków wynikających z przepisów prawa, przewidujący karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Warunkiem poniesienia przez pracodawcę (czy też piastuna organu) któregokolwiek ze wskazanych powyżej rodzajów odpowiedzialności, jest możliwość zarzucenia mu niedochowania należytej staranności przy realizacji ciążących na nim obowiązków (w tym wynikających z ustawy o PPK). Nawet jeżeli zatem działania podjęte przez pracodawcę finalnie doprowadzą do naruszenia interesu uczestników (np. poprzez wybór określonej instytucji finansowej, która następnie okaże się niewypłacalna), to pracodawca nie poniesienie za ten skutek odpowiedzialności, jeżeli będzie w stanie wykazać, że działał z należytą starannością. Pracodawca może się mylić, byleby mylił się starannie.
Przemysław Mazur, radca prawny w kancelarii Romanowski i Wspólnicy
Więcej przydatnych materiałów znajdziesz w LEX Kadry:
Tworzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych krok po kroku >
Pracownicze Plany Kapitałowe - porównanie PPK a PPE >
Zasady tworzenia pracowniczych programów emerytalnych >
Pracownicze programy emerytalne a koszty uzyskania przychodów >
Czy Pracowniczym Programem Emerytalnym można objąć tylko część pracowników? >
Przewodnik po zmianach w prawie pracy 2019 r. >
Zmiany w prowadzeniu dokumentacji pracowniczej >
Procedura: Wynagrodzenia - przekroczenie progu podatkowego >
Procedura: Wynagrodzenia - przekroczenie podstawy emerytalno-rentowej >
Nowe zasady gromadzenia danych osobowych pracowników >
Nie masz dostępu do tych materiałów? Sprawdź, jak go uzyskać >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
