Już za kilka miesięcy pracownicy firm zatrudniających 250-osobową i większą załogę będą musieli zdecydować, czy chcą oszczędzać w ramach Pracowniczych Planów Kapitałowych (PPK). Z punktu widzenia uczestnika oszczędzanie w PPK będzie bowiem dobrowolne. Co istotne, w przypadku osób pomiędzy 18 a 55 rokiem życia dobrowolność ta, nieco paradoksalnie, polegać będzie nie tyle na możliwości zapisania się do systemu, lecz na prawie wypisania się z niego. Oznacza to, że jeśli osoby te nie złożą oświadczenia o rezygnacji, zostaną automatycznie zapisane do PPK (z mocy prawa). Z kolei osoby zatrudnione pomiędzy 55 a 70 rokiem życia, z pewnymi wyjątkami będą mogły oszczędzać w PPK, o ile złożą wniosek o zapisanie ich do programu.
Czytaj też: Ustawa o PPK podpisana >
Podejmując decyzję o tym, czy oszczędzać w ramach PPK, warto wziąć pod uwagę nie tylko wysokość potencjalnego uszczuplenia otrzymywanego wynagrodzenia (wskutek potrącania wpłat do PPK) czy też perspektywy wypracowania ewentualnego zysku z zainwestowanych pieniędzy, ale także możliwości korzystania ze swoich oszczędności. A jest ich całkiem sporo. Okazuje się bowiem, że środki z PPK, będącym z założenia dodatkową formą oszczędzania w ramach III filaru emerytalnego, oprócz zabezpieczenia na starość, będzie można stosunkowo łatwo przeznaczyć również na inne cele. Czas pokaże, czy taka konstrukcja programu faktycznie sprawi, że osoby zatrudnione skorzystają z tej opcji i zaczną dodatkowo oszczędzać.
Sprawdź w LEX: Pracownicze Plany Kapitałowe - nowe obowiązki pracodawców >
Wypłata środków z PPK po ukończeniu 60 lat
Podstawowym przeznaczeniem gromadzenia oszczędności w PPK jest ich wypłata po osiągnięciu 60 roku życia. Wiek uprawniający do wypłat z PPK jest jednakowy zarówno w przypadku kobiet, jak i mężczyzn – nie zawsze zatem wypłata z PPK będzie powiązana z faktycznym przejściem na emeryturę. Wypłata ta będzie następowała na wniosek uczestnika, przy czym jednorazowo będzie miał on możliwość pobrania maksymalnie 25% środków zgromadzonych na swoim rachunku. Pozostałe 75% środków wypłacanych będzie w co najmniej 120 ratach miesięcznych (czyli przez 10 lat). Zmniejszenie liczby rat będzie możliwe, jednak wówczas uczestnik PPK będzie musiał zapłacić zryczałtowany 19% podatek dochodowy od kwoty wypłaty przekraczającej 25% wartości aktywów zgromadzonych w PPK. Preferowaną przez ustawodawcę opcją jest zatem wypłata co najmniej 75% zgromadzonych środków przez okres 10 (lub więcej) lat po ukończeniu 60 roku życia. Co ważne, po rozpoczęciu przez uczestnika wypłat z PPK po osiągnięciu 60 roku życia na jego konto nie będą już dokonywane żadne wpłaty. I to nawet wtedy, gdy nadal będzie osobą zatrudnioną np. pracownikiem.
Sprawdź w LEX: Pracownicze Plany Kapitałowe - porównanie PPK a PPE >
Niezależnie od wybranego wariantu wypłat z PPK, zawsze będą one miały charakter okresowy. W tym kontekście można zastanawiać się, czy PPK faktycznie zasługuje na miano formy dodatkowego zabezpieczenia „na emeryturę”, skoro dzisiejszy statystyczny 60-latek przeżyje jeszcze ponad 21 lat, czyli ponad 2 razy więcej niż założony przez ustawodawcę podstawowy okres wypłacania świadczeń z PPK.
Czytaj też: PPK zwiększy szanse pracowników 55 plus na rynku pracy >
Inną opcją wypłaty środków z PPK po ukończeniu 60 roku życia będzie tzw. świadczenie małżeńskie. Polega ono na otwarciu wspólnego rachunku PPK dla małżonków będących uczestnikami PPK zarządzanego przez tę samą instytucję finansową i wspólnego wypłacania małżonkom środków z tego rachunku. Warto zauważyć, że w tym przypadku brak jest możliwości jednorazowej wypłaty jakiejkolwiek nawet części środków – decydując się na wypłatę w formie świadczenia małżeńskiego całość pieniędzy małżonkowie otrzymają zatem w co najmniej 120 miesięcznych ratach.
Sprawdź w LEX: Tworzenie Pracowniczych Planów Kapitałowych krok po kroku >
„Pożyczka” środków z PPK na pokrycie wkładu własnego
Uczestnik PPK będzie mógł jednorazowo „pożyczyć” swoje własne oszczędności i wypłacić całość zgromadzonych środków w celu pokrycia wkładu własnego w związku z zaciągnięciem kredytu, w szczególności na budowę domu lub zakup mieszkania. W takim przypadku wypłacone środki będą musiały zostać zwrócone w wartości nominalnej. Szczegółowe zasady i terminy zwrotu powinna określać umowa zawarta przez uczestnika z instytucją finansową, przy czym termin tego zwrotu nie może zaczynać się później niż 5 lat od dnia wypłaty środków i nie może trwać dłużej niż 15 lat. Skorzystać z tej swoistej „pożyczki” będą mogli jednak jedynie ci uczestnicy PPK, który nie ukończyli 45 roku życia, co wynika zapewne z zapewnienia okresu 10 lat na zwrot (po pięcioletnim okresie karencji). Jeśli z kolei uczestnik PPK nie zwróci „pożyczki”, zobowiązany będzie do zapłaty podatku od dochodów kapitałowych – w zakresie, w jakim nie dokonał zwrotu wypłaconych środków w terminie wynikającym z umowy zawartej z instytucją finansową.
Instytucja „pożyczki” swoich własnych pieniędzy od samego siebie (ustawa o PPK gwarantuje przecież, że gromadzone w PPK środki stanowią prywatną własność uczestnika PPK) nie była dotąd znana w polskim systemie prawnym. Z jednej strony rozwiązanie wydaje się być ciekawe, gdyż pozwala uczestnikowi noszącemu się z zamiarem zakupu mieszkania lub budowy domu na stosunkowo szybkie i łatwe zdobycie środków niezbędnych do rozpoczęcia kredytowania. Z drugiej strony trzeba podkreślić, że możliwość wypłaty wszystkich środków z PPK z obowiązkiem zwrotu w wartości nominalnej stoi w sprzeczności z ideą gromadzenia i pomnażania oszczędności na starość. Wypłacone przez uczestnika środki przez cały okres spłaty, czyli nawet 15 lat będą bowiem w praktyce zamrożone, gdyż nie będą w ogóle inwestowane. Nie będą mogły zatem budować kapitału na emeryturę.
Sprawdź w LEX: PPK - w jaki sposób ustalać liczbę pracowników na potrzeby ustalenia obowiązku tworzenia PPK >
Wypłata środków z PPK w przypadku zachorowania
W dowolnym momencie oszczędzania w PPK uczestnik będzie mógł wypłacić do 25% zgromadzonych środków w przypadku gdy on sam, jego współmałżonek lub dziecko poważnie zachorują. W zależności od wniosku uczestnika, wypłata będzie mogła nastąpić jednorazowo lub ratalnie. Warunkiem możliwości skorzystania z tej możliwości będzie uzyskanie orzeczenia w przedmiocie całkowitej niezdolności do pracy, umiarkowanego lub znacznego stopnia niepełnosprawności lub zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego diagnozę wystąpienia poważnego zachorowania na schorzenia wymienione w ustawie o PPK (m.in. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, gruźlica, HIV, nowotwór złośliwy). Co istotne, środków wypłaconych w takim trybie nie trzeba będzie zwracać do PPK. Przepisy nie narzucają jednocześnie konkretnego sposobu wykorzystania pieniędzy – w szczególności nie ma potrzeby przedstawiania rachunków za leczenie czy też wykazywania w inny sposób ich faktycznego przeznaczenia. Nie ma też limitu poważnych zachorowań, co oznacza, że uczestnik będzie mógł skorzystać z opcji wypłaty tyle razy, ile spełni warunki w zakresie odpowiedniego udokumentowania schorzenia.
Czytaj też: Najwyższy czas na rozpoczęcie przygotowań do PPK >
Zwrot środków z PPK
Uczestnik PPK w dowolnym momencie oszczędzania, ale przed osiągnięciem 60 roku życia, będzie miał możliwość definitywnego wycofania całości zgromadzonych środków w formie tzw. zwrotu. Aby wycofać wszystkie środki z PPK wystarczy złożyć odpowiedni wniosek. Środki będą wówczas zwracane uczestnikowi w formie pieniężnej, w terminie określonym w statucie instytucji finansowej zarządzającej PPK. Uczestnik za tę swoistą „nielojalność” wobec programu będzie musiał słono zapłacić Otrzyma bowiem środki umniejszone o szereg potrąceń publicznoprawnych. I tak, 30% środków pochodzących z wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający, przekazanych zostanie na rachunek bankowy ZUS. Kwota ta stanowić będzie przychód Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a informacja o tej kwocie zostanie zaewidencjonowana na koncie osoby zatrudnionej, jako składka na ubezpieczenie emerytalne. Dokonanie tego potrącenia wynika stąd, że na etapie gromadzenia oszczędności wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający nie są wliczane do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia wysokości obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, a ustawodawca wychodzi z założenia, że zwolnienie to nie przysługuje w przypadku wycofania środków przed ustawowym terminem wypłaty. Dalej, z pozostałej części środków pochodzących z wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający, jak również z środków pochodzących z wpłat finansowanych przez samego uczestnika PPK, potrącony zostanie podatek dochodowy od osób fizycznych. Ze środków przeznaczonych do zwrotu potrącone zostaną również środki pochodzące z uzyskanych przez uczestnika dopłat ze środków publicznych (wpłata powitalna, dopłaty roczne).
Sprawdź w LEX: Na jakich zasadach będzie prowadzony pracowniczy plan kapitałowy dla pracownika tymczasowego? >
Wypłaty transferowe z PPK
Środki gromadzone w ramach PPK będą mogły być na warunkach określonych w ustawie o PPK przekazywane pomiędzy rachunkami w innych instytucjach. I tak, możliwy będzie w szczególności transfer środków z jednego rachunku PPK na inny rachunek w PPK. Po ukończeniu 60 roku życia uczestnik będzie mógł złożyć dyspozycję wypłaty transferowej środków z rachunku PPK na rachunek terminowej lokaty oszczędnościowej lub na rachunek lokaty terminowej prowadzony w spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej – o ile umowy prowadzenia takich rachunków przewidywać będą możliwość dysponowania środkami przekazanymi z PPK w sposób analogiczny, jak wypłacane są środki z PPK. Uczestnik PPK będzie mógł też złożyć dyspozycję wypłaty transferowej do zakładu ubezpieczeń na życie. Po śmierci uczestnika PPK możliwy będzie natomiast transfer zgromadzonych przez niego środków na IKE lub na rachunek w PPE małżonka zmarłego uczestnika lub osoby uprawnionej do otrzymania środków z PPK po śmierci uczestnika.
W zależności od rodzaju konkretnej wypłaty transferowej, dokonywana ona będzie na podstawie dyspozycji podmiotu zatrudniającego, uczestnika PPK jego małżonka lub osoby uprawnionej do otrzymania środków z PPK po śmierci uczestnika. Przed dokonaniem takiej wypłaty instytucja finansowa sporządzi szczegółową informację dotyczącą uczestnika PPK. Wpływ środków na rachunek beneficjenta powinien nastąpić w terminie nie dłuższym niż 14 dni.
Paulina Zawadzka-Filipczyk, radca prawny, prawnik w kancelarii Raczkowski Paruch
Więcej przydatnych materiałów znajdziesz w LEX:
Przewodnik po zmianach w prawie pracy 2019 r. >
Zmiany w prowadzeniu dokumentacji pracowniczej >
Procedura: Wynagrodzenia - przekroczenie progu podatkowego >
Procedura: Wynagrodzenia - przekroczenie podstawy emerytalno-rentowej >
Nowe zasady gromadzenia danych osobowych pracowników >
Nie masz dostępu do tych materiałów? Sprawdź, jak go uzyskać >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
