W opinii w sprawie C -520/21 Rzecznik Generalny TSUE stwierdził, że art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 nie stoją na przeszkodzie temu, aby w przypadku uznania, iż umowa kredytu zawarta z konsumentem jest nieważna z powodu zamieszczenia w niej nieuczciwych postanowień, konsument oprócz zwrotu pieniędzy zapłaconych na podstawie tej umowy powiększonych o odsetki ustawowe za opóźnienie w ich zwrocie liczone od chwili wezwania do zapłaty, mógł w dochodzić od banku także dodatkowych roszczeń. Stwierdził również, że przepisy dyrektywy 93/13 sprzeciwiają się temu by z tego rodzaju dodatkowymi roszczeniami występował przeciwko konsumentowi bank.
Czytaj:
Rzecznik TSUE: Bankom nie przysługuje prawo do wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, frankowiczom - tak>>
Frankowicze mogą pozywać banki, ale raczej nie za korzystanie z kapitału>>
Stanowisko Rzecznika to żadne zaskoczenie
Stanowisko Rzecznika nie zaskoczyło chyba nikogo, kto śledzi orzecznictwo TSUE w sprawach związanych z ochroną konsumentów. Jakkolwiek dyrektywa 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie zawiera przepisów regulujących sposób rozliczenia stron umowy, która okazała się nieważna w następstwie zamieszczenia w niej nieuczciwych postanowień, zasada skuteczności prawa UE, pozwala TSUE wypowiadać się we wszystkich sprawach, w których wykładnia przepisów prawa krajowego może pozbawić prawo UE skuteczności - nawet jeśli przepisy krajowe dotyczą kwestii nie unormowanych bezpośrednio w prawie wspólnotowym.
Opinia Rzecznika Generalnego z dnia 16 lutego 2023 r. C-520/21 >>
TSUE korzystał już z tej możliwości np. wypowiadając się, że sposób uregulowania w prawie krajowym przedawnienia roszczeń konsumentów nie może zmierzać w praktyce do pozbawienia ich możliwości dochodzenia tych roszczeń (wyroki TSUE z 9 lipca 2020 r. w sprawach połączonych C‑698/18 i C‑699/18 SC Raiffeisen Bank SA; z 22 kwietnia 2021 r., C-485/19, Profi Credit Slovakia s.r.o i z 8 września 2022 r. w połączonych sprawach od C-80/21 do C-82/21 D.B.P.[3]) lub wypowiadając się przeciwko uregulowaniom prawa krajowego ograniczającym roszczenia restytucyjne konsumenta wynikające z zamieszczenia w zawartej z nim umowie nieuczciwych postanowień (wyrok TSUE z 21 grudnia 2016r. w połączonych sprawach C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15 Francisco Gutiérrez Naranjo.
Celem dyrektyw 93/13 jest m.in. spowodowanie, że przedsiębiorcy nie będą skłonni do zamieszczania nieuczciwych postanowień w umowach z konsumentami. Realizacji tego celu służyć ma w szczególności konieczność poniesienia przez przedsiębiorcę oferującego konsumentom umowy, w których zamieszczono nieuczciwe postanowienia, wszystkich negatywnych dla niego, prawnych i ekonomicznych konsekwencji bezskuteczności tych postanowień, włączając w to negatywne konsekwencje prawne i ekonomiczne nieważności umowy, której obowiązywanie bez uznanych za abuzywne postanowień jest niemożliwe (tzw. efekt zniechęcający dyrektywy).
WZORY DOKUMENTÓW:
- Pozew dotyczący kredytu indeksowanego (pozew frankowy - teoria dwóch kondykcji) >
- Pozew dotyczący kredytu denominowanego (pozew frankowy - teoria dwóch kondykcji) >
- Pozew o ustalenie nieistnienia stosunku kredytu indeksowanego do CHF i o zapłatę (pozew frankowy - teoria salda) >
TSUE w swym orzecznictwie wielokrotnie wykluczał dopuszczalność dokonywania przez sądy krajowe jakichkolwiek zabiegów, które zmierzałyby do ograniczenia dolegliwości dla przedsiębiorcy sankcji bezskuteczności nieuczciwych postanowień, wskazując że zagrażałoby to realizacji celów dyrektywy. Wyjątkowo jedynie TSUE dopuścił sanację abuzywnych postanowień w przypadkach gdy jest to uzasadnione potrzebą ochrony interesów konsumenta i uzależnił od jego zgody. Bezskuteczność nieuczciwych postanowień wywoływać ma w założeniu na tyle dotkliwe konsekwencje dla przedsiębiorców, aby uznali zamieszczanie takich postanowień w umowach z konsumentami za zbyt ryzykowne, by było opłacalne.
Przyjęcie, że w przypadku nieważności umowy kredytu spowodowanej zamieszczeniem w niej nieuczciwych postanowień, bank oprócz żądania zwrotu faktycznie wypłaconych, na podstawie tej umowy pieniędzy, ewentualnie wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w ich zwrocie liczonymi od chwili wezwania konsumenta do zwrotu, mógł dochodzić od konsumenta dodatkowych roszczeń, mających rekompensować negatywne dla banku następstwa nieważności umowy. W szczególności dopuszczenie możliwości żądania od konsumenta tzw. wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, które bank otrzymałby w miejsce wynikającego z nieważnej umowy wynagrodzenia w postaci odsetek umownych, niweczyłoby efekt zniechęcający dyrektywy 93/13 pozbawiając ją skuteczności. Stąd stanowisko Rzecznika, że art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 sprzeciwiają się wykładni przepisów krajowych, która umożliwiałaby bankom dochodzenie takich roszczeń.
Sprawdź PROCEDURY w LEX:
- Wybór podstawy prawnej złożenia reklamacji - postępowanie krok po kroku >>>
- Postępowanie z powództwa o zapłatę określonej kwoty pieniężnej z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia - postępowanie krok po kroku >>>
Przepisy dyrektywy 93/13 nie wymagają aby konsument, w przypadku nieważności umowy kredytu, z powodu zamieszczenia w niej nieuczciwych postanowień, miał możliwość dochodzenia dalej idących roszczeń, niż żądanie zwrotu spełnionych w jej wykonaniu nienależnych świadczeń, z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od chwili wezwania banku do ich zwrotu. Tym niemniej możliwość dochodzenia przez konsumenta takich roszczeń w żaden sposób nie stoi na przeszkodzie realizacji celów dyrektywy.
Stąd stanowisko Rzecznika, że art. 6 i 7 dyrektywy 93/13 nie stają na przeszkodzie takiej wykładni przepisów krajowych, która umożliwiałaby konsumentowi żądanie od banku z którym zawarł nieważną umowę, nie tylko zwrotu spełnionych bez podstawy prawnej świadczeń z odsetkami za późnienie do otrzymania przez bank wezwania do ich zwrotu, lecz również dodatkowych roszczeń.
Dochodzenie przez konsumentów tego rodzaju roszczeń, nie tylko nie utrudnia realizacji celów dyrektywy, lecz przeciwnie może zwiększać jej skuteczność - jednak wykracza po za zastrzeżone w dyrektywie minimum praw konsumenta. Zgodnie z art. 8 dyrektywy 93/13 każdy kraj UE ma prawo stosować rozwiązania chroniące konsumenta w wyższym stopniu niż wynika to z dyrektywy, nie jest jednak do tego zobowiązany.
Wynagrodzenie za korzystanie z kapitału: ani dla frankowiczów, ani dla banków
Takie stanowisko Rzecznika, nie przesądza o tym, że konsument może domagać się od banku z którym zawarł nieważną umowę, zapłaty wynagrodzenia za korzystanie ze środków pieniężnych, które przekazał bankowi w wykonaniu nieważnej umowy. Dyrektywa 93/13 nie zawiera przepisów, stanowiłoby podstawę prawną dochodzenia od banków roszczeń wykraczających poza zwrot zapłaconych na jej podstawie rat kredytu, powiększonych o odsetki ustawowe za opóźnienie. Dlatego jak wskazał Rzecznik Generalny do sądów krajowych należy ocena czy w świetle przepisów prawa krajowego takie roszczenie konsumenta jest uzasadnione.
Uważam, że żadnej ze stron nieważnej umowy kredytu, nie przysługuje roszczenie o „wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału”, rozumianego inaczej niż odsetki za opóźnienie w zwrocie tego kapitału. „Bezumowne posiadanie cudzego kapitału” to po prostu dług pieniężny, więc „posiadacz kapitał” (dłużnik) zobowiązany jest do zapłaty na rzecz wierzyciela odsetek za opóźnienie, będących wynagrodzeniem posiadanie podlegającego zwrotowi kapitału, gdy nie zwraca go wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi – tj, od chwili gdy popada w opóźnienie w jego w zwrocie. Nie zobowiązany do zapłaty odsetek za wcześniejszy okres podobnie, jak samo jak cudzej rzeczy nie jest zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia za jej posiadanie jak długo pozostaje w dobrej wierze.
Obie strony nieważnej umowy kredytu mogą domagać się od swego kontrahenta odsetek za opóźnienie w zwrocie spełnionych w wykonaniu tej umowy świadczeń, od daty otrzymania wezwania do zwrotu (roszczenia konsumentów o zapłatę tych odsetek bywają bezzasadnie oddalane przez sądy). Żadnej ze stron nie przysługuje inaczej rozumiane wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z kapitału.
Węgrzynowski Łukasz: Czy stronie wadliwej umowy kredytu frankowego przysługuje prawo zatrzymania? - linia orzecznicza >>
Sprawdź też: Czy umowa kredytu jest umową wzajemną? - linia orzecznicza >>
Nie znaczy to jednak, że konsumentowi w przypadku nieważności umowy kredytu, z powodu zamieszczenia w niej nieuczciwych postanowień nie mogą przysługiwać inne roszczenia przeciwko bankowi, a w szczególności roszczenia o odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Zamieszczanie w umowie zawartej z konsumentem jest czynem niedozwolony, z którym wiązać może się obowiązek odszkodowawczy. Jest to działanie sprzeczne z dobrymi obyczajami i zawinione przez bank, co najmniej z winy nieumyślnej przez bank, który mógł i powinien tak przygotować umowę, aby nie zawierała nieuczciwych postanowień. Konsument może zatem żądać, na podstawie art 415 k.c., od banku, z którym zawarł umowę, w której zamieszczono nieuczciwe postanowienia, oprócz zwrotu świadczeń spełnionych w wykonaniu tej umowy, również naprawienia szkody jaką poniósł w następstwie stosowania tych postanowień. Może również domagać się na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 k.c. zadośćuczynienia za poniesione uszczerbki o charakterze niemajątkowym, jakie poniósł w następstwie stosowania przez bank nieuczciwych postanowień umownych, np. dyskomfort psychiczny, stres czy rozstrój zdrowia.
Załóż bezpłatne konto na Moje Prawo.pl i zyskaj unikalne funkcjonalności >>>
Działania banku związane z wykonywaniem umowy kredytu, nieważnej z uwagi na zamieszczone w niej nieuczciwe postanowienia, w szczególności działania o charakterze windykacyjnym, miały charakter bezprawny i bank powinien naprawić wszystkie wyrządzone nimi konsumentowi szkody i krzywdy o charakterze niemajątkowym. Zasadność tego rodzaju roszczeń kompensacyjnych konsumentów oceniona musi być na podstawie okoliczności faktycznych konkretnej sprawy.
Autor: Marcin Szymański, adwokat, partner w Kancelarii Prawnej Drzewiecki Tomaszek
- ECLI:EU:C:2020:537
- ECLI:EU:C:2021:313
- ECLI:EU:C:2022:646
- ECLI:EU:C:2016:980
- Pkt 48 opinii Rzecznika Generalnego Anthony’ego Michaela Collinsa, w sprawie C-520/21, ECLI:EU:C:2023:120
- Pkt 49-50 opinii Rzecznika Generalnego w sprawie C-520/21, ECLI:EU:C:2023:120
- Por.wyrok SN z 27.11.2015 r. (I CSK 945/14)
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.